آیا همکاری آذربایجان و پاکستان در کریدور شمال-جنوب تهدیدی برای ایران است؟
در سال های اخیر، گسترش همکاری های منطقه ای در زمینه ترانزیت و حمل ونقل، به ویژه در راستای توسعه کریدور شمال-جنوب (INSTC)، از موضوعات کلیدی در سیاست گذاری های کشورهای آسیای میانه و جنوبی به شمار می رود.
در سال های اخیر، گسترش همکاری های منطقه ای در زمینه ترانزیت و حمل ونقل، به ویژه در راستای توسعه کریدور شمال-جنوب (INSTC)، از موضوعات کلیدی در سیاست گذاری های کشورهای آسیای میانه و جنوبی به شمار می رود.
کریدور شمال-جنوب که در سال 2000 توسط کشورهای ایران، هند و روسیه به منظور کاهش هزینه ها و زمان حمل ونقل کالا تأسیس گردید، اکنون با توجه به تغییرات سیاسی و اقتصادی جهانی و تلاش کشورهای همسایه ایران برای تقویت زیرساخت های ترانزیتی خود، با چالش های جدیدی روبه رو است.
یکی از این تحولات مهم، گسترش همکاری های ترانزیتی میان آذربایجان و پاکستان است که به طور خاص به توسعه و بهره برداری از کریدور شمال-جنوب متمرکز شده اند. این گزارش به تحلیل تهدیدات و فرصت هایی که این تحولات برای ایران به همراه دارد، خواهد پرداخت و نگاهی عمیق به آینده ترانزیت و موقعیت ایران در این کریدور خواهد داشت.
کاهش وابستگی کشورهای همسایه به ایران در مسیر ترانزیتی
یکی از مهم ترین تحولات در زمینه کریدور شمال-جنوب، تلاش آذربایجان و پاکستان برای توسعه زیرساخت های حمل ونقل و ترانزیت خود به ویژه در راستای ایجاد مسیرهای مستقل از ایران است. آذربایجان به عنوان یک عضو کلیدی در کریدور شمال-جنوب، در حال تقویت ارتباطات خود با روسیه و دیگر کشورهای منطقه است تا بتواند از این طریق موقعیت خود را در زمینه ترانزیت کالا به طور چشمگیری ارتقا دهد. پاکستان نیز با توجه به موقعیت استراتژیک بندر گوادر و سرمایه گذاری های گسترده در این بندر، به دنبال تبدیل این بندر به یک هاب تجاری و ترانزیتی است که می تواند از آن برای ارتباط با کشورهای آسیای میانه، هند و چین استفاده کند.
در این میان، ایران که به عنوان یکی از بخش های کلیدی کریدور شمال-جنوب شناخته می شود، با چالش کاهش وابستگی کشورهای همسایه به مسیرهای ترانزیتی خود مواجه است. در صورتی که آذربایجان و پاکستان بتوانند زیرساخت های ترانزیتی خود را به طور مستقل از ایران توسعه دهند، این امر ممکن است تأثیرات منفی جدی بر موقعیت ایران در ترانزیت کالا بگذارد و سهم این کشور از مسیرهای تجاری جهانی کاهش یابد.
یکی دیگر از مسائلی که ممکن است برای ایران تهدید ایجاد کند، توسعه بندر گوادر در پاکستان است. بندر گوادر که در سواحل دریای عمان واقع شده، به عنوان یک پروژه مهم در چارچوب کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) شناخته می شود. این بندر به عنوان یک بندر عمیق و استراتژیک، می تواند به عنوان جایگزینی برای بنادر ایران، به ویژه بندر عباس، عمل کند. با توجه به موقعیت جغرافیایی بندر گوادر، که فاصله کمی تا نقاط مهمی همچون خلیج فارس و تنگه هرمز دارد، این بندر می تواند تبدیل به هاب مهمی برای ترانزیت کالاها از و به کشورهای آسیای میانه، چین و هند شود.
با توجه به این که بندر گوادر به عنوان یک بندر تجاری مهم در حال توسعه است، ایران باید توجه ویژه ای به این پروژه داشته باشد. در صورتی که این بندر به طور کامل توسعه یابد، رقابت شدیدی میان بندرهای ایران و گوادر برای جذب ترانزیت کالا به وجود خواهد آمد. بنابراین، ایران باید در راستای تقویت زیرساخت های بنادر خود و ارائه خدمات بهتر و سریع تر در این بنادر، گام هایی جدی بردارد.
تقویت زیرساخت های حمل ونقل در آذربایجان و کاهش وابستگی به ایران
آذربایجان در حال حاضر در تلاش است تا زیرساخت های حمل ونقل خود را تقویت کرده و با ایجاد مسیرهای ترانزیتی جدید، ارتباطات تجاری خود را با کشورهای دیگر تقویت کند. این کشور به ویژه در زمینه توسعه شبکه ریلی و بندرهای خود سرمایه گذاری های زیادی انجام داده است. علاوه بر این، آذربایجان به طور خاص بر روی کریدور شمال-جنوب متمرکز شده است تا از این طریق بتواند به یک مرکز ترانزیتی مهم در منطقه تبدیل شود.
در صورتی که آذربایجان بتواند این زیرساخت ها را به طور مؤثر توسعه دهد، می تواند از ایران به عنوان یک مسیر ترانزیتی وابسته کمتری استفاده کند. این امر موجب خواهد شد که ایران در رقابت با آذربایجان برای جذب ترانزیت کالا از طریق کریدور شمال-جنوب با چالش های جدی روبه رو شود. بنابراین، ایران باید به طور فعال به بهبود زیرساخت های خود پرداخته و همکاری های بیشتری را با کشورهای همسایه در راستای تقویت ترانزیت کالا انجام دهد.
همکاری های آذربایجان و روسیه و افزایش قدرت در کریدور شمال-جنوب
یکی دیگر از تحولات مهم، همکاری های مستمر آذربایجان با روسیه است که به تقویت کریدور شمال-جنوب کمک می کند. این همکاری ها می تواند آذربایجان را قادر سازد تا در زمینه ترانزیت کالا از طریق این کریدور، نقش بیشتری ایفا کند. روسیه که خود یکی از اعضای مؤسس این کریدور بوده، تمایل زیادی به تقویت روابط ترانزیتی با کشورهای دیگر به ویژه آذربایجان دارد. در این میان، ایران که در حال حاضر یکی از مهم ترین بازیگران در کریدور شمال-جنوب است، ممکن است در آینده نزدیک با کاهش قدرت نفوذ خود در این کریدور مواجه شود.
با توجه به تحولات اخیر در زمینه همکاری های آذربایجان و پاکستان در کریدور شمال-جنوب، می توان گفت که ایران با چالش هایی روبه رو است که اگر به درستی مدیریت نشوند، ممکن است تهدیدات جدی برای موقعیت این کشور در ترانزیت کالا ایجاد کند. در این راستا، ایران باید به طور جدی به توسعه زیرساخت های حمل ونقل خود پرداخته و از پروژه های مشترک با کشورهای همسایه در راستای تقویت کریدور شمال-جنوب بهره برداری کند.
در پایان، ایران باید در جهت تقویت موقعیت خود در کریدور شمال-جنوب، علاوه بر سرمایه گذاری در بنادر و حمل ونقل، به دنبال گسترش همکاری های تجاری و اقتصادی با کشورهای آسیای میانه و هند باشد. این امر می تواند ایران را به عنوان یک مرکز ترانزیتی و اقتصادی مهم در منطقه تبدیل کرده و تهدیدات احتمالی را به فرصت هایی استراتژیک تبدیل کند.
