◄ فرهنگ و زیرساخت یا زیرساخت و فرهنگ؟

محمد سیدی مَرغکی*سوال اساسی که ذهن مهندسان و کارشناسان حوزه راه،حمل و نقل و ترافیک و همینطور پلیس راه کشور را به خود مشغول کرده است این است که چرا حوادث جاده ای در ایران به این مقدار زیاد است؟ طی 14 سال گذشته 314 هزار و 246 شهروند ایرانی جان خود را در حوادث جاده ای از دست داده اند و 15 برابر همین مقدار نیز مجروح شده اند. این مقدار تلفات انسانی از شهدای جنگ تحمیلی نیز فراتر رفته است.

خسارت اقتصادی نهان این حوادث سالیانه 11680 میلیارد تومان برآورد شده است. 3 عامل راه، انسان و وسیله نقلیه در یک حادثه تاثیرگذارند. سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای گفته است 80 درصد تصادفات منشاء انسانی دارند. در مقاله پیش رو به دنبال جواب این سوال هستیم که آیا عامل فرهنگی(انسان) در حوادث تاثیرگذارتر است یا عامل زیرساخت(راه و وسیله نقلیه)؟ در حقیقت فرهنگ و زیرساخت یا زیرساخت و فرهنگ؟

1-  حدود 19 میلیون خودرو و 6 میلیون موتورسیکلت در کشور وجود دارد. همچنین شبکه جاده ای 80 هزار کیلومتر راه شامل آزادراه, بزرگراه, راه اصلی و راه فرعی و 100 هزار کیلومتر راه روستایی دارد. اینکه این شبکه متناسب با جمعیت و تعداد خودروهای هر استان می باشد خود بحث مفصلی را می طلبد.

2- قطعا رشد شبکه حمل و نقل جاده ای متناسب با رشد جمعیت شهروندان و تعداد خودروها نبوده و نمی باشد. در  شبکه معابر شهری نیز وضعیت بدتر  است. مگر در یک استان محروم مثل کرمان سالیانه چند کیلومتر بزرگراه بین شهری و شهری ساخته می شود؟ درحالی که تعداد نمایندگی های فروش خودروهای بی کیفیت چینی روز به روز درحال افزایش است.

3- با اقدامات فرهنگی صورت گرفته از سوی پلس و سایر نهادهای دخیل در حمل و نقل جاده ای بسیاری از مردم مسائلی مثل بستن کمربند ایمنی و صحبت نکردن با تلفن همراه یا عبورنکردن از چراغ قرمز در معابر شهری در حین رانندگی را رعایت میکنند. حجم موتور و  شتاب خودروهای عموم مردم هم به شکلی نیست که بتوانند با سرعت های سرسام آور و خطرناک رانندگی کنند چرا که عمده مردم کشور فقط میتوانند خودروهای کم توان داخلی ایران خودرو, سایپا و چینی ها را بخرند و برانند.

4- در شبکه حمل و نقل جاده ای قطعا مشکلات و کمبودهای فراوانی وجود دارد. از منظر اقتصادی کمبود اعتبارات و از منظر فنی سرعت طرح نسبتا پایین و رعایت نکردن بعضی از ضوابط آیین نامه های طرح هندسی(نشریه شماره 415), روسازی (نشریه شماره 234) و ایمنی(نشریه شماره 267) در طرح و ساخت راه ها بی شک بر ایمنی شبکه جاده ای تاثیر منفی گذاشته است.

5- اگر فرض کنیم 80 درصد تصادفات منشا انسانی دارند یعنی شبکه حمل و نقل جاده‌ای و خودورها 20 درصد در حوادث تاثیرگذارند؟ ظواهر و آمار که چنین چیزی را نشان نمی دهد. برای مثال وزیرسابق راه و شهرسازی, علی دایی فوتبالیست مشهور, مهرداد میناوند بازیکن سابق تیم ملی و یک نماینده مجلس دهم با "تویوتا لندکروز" تصادف کردند اما اتفاقی برای آنها رخ نداد. حداقل حوادث با این خودروی ایمن کمتر منجر به مرگ می شود. آیا همه مردم ایران میتوانند چنین خودرویی سوار شوند؟ جواب خیر است اما قطعا پاسخ این است که خودروسازهای داخلی یا باید با استاندارهای ایمنی روز دنیا همراه شوند یا راه برای ورود خودروهای با کیفیت, ایمن و ارزان خارجی( غیر از چینی و هندی و برزیلی) باز شود تا عموم مردم قادر به خرید این خودروها شوند.

نتیجه‌گیری

تخصیص بودجه در بهسازی, ساخت و توسعه شبکه حمل ونقل جاده ای قطعا یک سرمایه گذاری محسوب می شود نه هزینه. تجربه 40 سال اخیر نشان داده است که خودروسازهای داخلی پیشرفت نمیکنند مگر راه برای ورود خودروهای با کیفیت و ایمن خارجی( با تعرفه کم) باز شود. ایران سومین کشور از نظر تعداد  تحصیل کرده ها در جهان است. پس فرهنگ شهروندان ایران آنقدر ضعیف نیست که منجر به حوادث جاده ای با چنین آمار بالایی شود. ما نیاز به زیرساخت داریم. پس زیرساخت و فرهنگ نه فرهنگ و زیرساخت...

*پژوهشگر در مهندسی راه و ترابری- مدرس دانشگاه