◄ سوخت گران، راه‌حل کاهش تصادفات است؟
ماجرای کنترل تصادفات در بخش حمل‌ونقل جاده‌ای و ارتباط آن با افزایش قیمت سوخت به‌عنوان معادله‌ای مجهول بین مسئولان و نمایندگان مجلس مخالفان و موافقان خود را دارد. اما در این بین هرچند روز یک‌بار صدای موافق افزایش قیمت سوخت از معاونت حمل‌ونقل وزارت راهوشهرسازی به گوش می‌رسد و هر بار دلهره کاربران جاده را از افزایش احتمالی قیمت سوخت دوچندان می‌کند. اینکه آیا افزایش قیمت سوخت می‌تواند از تقاضای سفر شخصی و درعین‌حال افزایش سفر بکاهد از نظر بسیاری کارشناسان حوزه حمل‌ونقل خیالی باطل است.
ماجرای کنترل تصادفات در بخش حمل‌ونقل جاده‌ای و ارتباط آن با افزایش قیمت سوخت به‌عنوان معادله‌ای مجهول بین مسئولان و نمایندگان مجلس مخالفان و موافقان خود را دارد. اما در این بین هرچند روز یک‌بار صدای موافق افزایش قیمت سوخت از معاونت حمل‌ونقل وزارت راهوشهرسازی به گوش می‌رسد و هر بار دلهره کاربران جاده را از افزایش احتمالی قیمت سوخت دوچندان می‌کند. اینکه آیا افزایش قیمت سوخت می‌تواند از تقاضای سفر شخصی و درعین‌حال افزایش سفر بکاهد از نظر بسیاری کارشناسان حوزه حمل‌ونقل خیالی باطل است.
با این‌حال مهرداد تقی‌زاده، معاون حمل‌ونقل وزیر راهوشهرسازی معتقد است تا زمانی که قیمت سوخت واقعی نشود آمار تصادفات جاده‌ای کاهش نمی‌یابد. او پیش‌تر گفته بود دولت بدون تخصیص اعتبار ۲۸۰ هزار میلیارد تومانی برنامه‌های کاهش تلفات ناشی از تصادفات جاده‌ای نباید انتظار تحقق سیاست‌های وزارت راه برای جلوگیری از افزایش کشته‌های تصادفات را داشته باشد و بر همین اساس خواستار افزایش قیمت بنزین برای تأمین این بودجه شد.
او گفته است برای کاهش تعداد تلفات سوانح جاده‌ای از ۱۶ هزار کشته به ۹ هزار کشته در ۱۰ سال، برنامه‌هایی تدوین کرده‌ایم که تحقق آن به اعتبارات ۲۸۰ هزار میلیارد تومانی نیاز دارد و این بودجه از طریق گرانی بنزین شدنی است. در نظریه او کاهش سفر به‌عنوان یکی از راه‌حل‌های کاهش تصادفات مطرح می‌شود. اما با توجه به مصرف بالای سوخت خودروهای داخلی، کیفیت پایین و عدم تطابق تورم با درآمدها افزایش قیمت بنزین فشار مضاعفی بر قشر متوسط و ضعیف جامعه خواهد آورد.
دراین‌باره با امیر امینی معاون برنامه‌ریزی و مدیریت منابع وزارت راهوشهرسازی گفتگو کردیم. او ضمن رد این نظریه که افزایش قیمت سوخت می‌تواند منجر به کاهش تصادفات شود گفت: اگر فقط به دنبال ایمن کردن تردد جاده‌ای هستیم طبیعتا باید از تقاضا در حمل‌ونقل جاده‌ای کم کنیم و هر چه این تقاضا را کم کنیم ایمنی بالا می‌رود. این همان تئوری است که باعث می‌شود پای سناریوی افزایش قیمت سوخت به میان بیاید، اما من با مثالی ساده ثابت می‌کنم این تئوری غلط است. مگر افزایش قیمت سیگار، سیگاری‌ها را از سیگار کشیدن منع کرد؟ آیا افزایش قیمت سکه باعث شد خانم‌ها مهریه خود را نادیده بگیرند و به اجرا نگذارند؟
آقای امینی، معاون حمل‌ونقل وزیر اصرار زیادی بر افزایش قیمت سوخت به‌عنوان راهکار کاهش تصادفات دارند، بفرمایید که این نظریه تا چه اندازه می‌تواند منجر به کاهش تلفات جاده‌ای شود؟ و آیا افزایش قیمت سوخت نظریه وزارت راهوشهرسازی هم هست؟
این سؤال را از دو بعد می‌توان پاسخ داد. از آنجایی‌که کار من مدل‌سازی بوده است و مدل اقتصادی طراحی کردم با یک مدل ریاضی این سؤال را پاسخ می‌دهم. هر مدلی یک تابع و چندین متغیر دارد.
اگر تابع کاهش سوانح و ایمن‌سازی جاده‌ها باشد، قطعا یکی از ایکس‌ها (متغیرها) توجه به حمل‌ونقل عمومی و پررنگ کردن حمل‌ونقل عمومی در جابه‌جایی کل مسافر است. همه می‌دانند که حمل‌ونقل عمومی ایمن‌ترین سیستم حمل‌ونقلی در همه جهان است. حالا اگر حمل‌ونقل عمومی نتواند با حمل‌ونقل شخصی رقابت کند طبیعتا مردم و کاربران راه به سمت حمل‌ونقل شخصی می‌روند و از حمل‌ونقل عمومی استفاده نمی‌کنند. سؤال اینجاست که وقتی تقاضای سفر به سمت حمل‌ونقل شخصی می‌رود چه اتفاقی می‌افتد؟ پاسخ مشخص است حجم تردد بیشتر، اعصاب‌ها ناراحت و افزایش تصادف حتمی می‌شود.
بنابراین افزایش قیمت سوخت نمی‌تواند تنها متغیر این تابع باشد؟
اینکه این مدل را یک پارامتر در نظر بگیریم و آن‌یک پارامتر را هم بگوییم تنها یک متغیر دارد یعنی اینکه بی‌نهایت راه‌حل برای آن وجود دارد. درواقع وقتی تعداد معادلات از تعداد مجهولات کمتر باشد بی‌نهایت پاسخ داریم. قطع به‌یقین اگر یک پارامتر برای تصادفات در نظر بگیرید ممکن است بی‌نهایت ضریب برای آن داشته باشید و میزان همبستگی و میزان اثرگذاری در این پارامتر خیلی مهم می‌شود. اینکه تنها متغیر این تابع افزایش قیمت سوخت باشد قطعا نمی‌تواند پاسخ سؤال شما باشد حتما متغیرها و پارامترهای دیگری وجود دارند که باید در کنار افزایش قیمت سوخت به کمک بیایند و بتوانند حمل‌ونقل عمومی را بر حمل‌ونقل شخصی برتری دهند. اگر این اتفاق افتاد سیستم حمل‌ونقل عمومی ایمن می‌شود و این‌یک روش پاسخ به این سؤال است.
روش دوم تحلیل این سناریو چیست؟
نکته این است که کل سیستم حمل‌ونقل باید با هم دیده شود اگر فقط به دنبال ایمن کردن تردد جاده‌ای هستیم طبیعتا باید از تقاضا در حمل‌ونقل جاده‌ای کم کنیم و هر چه این تقاضا را کم کنیم ایمنی بالا می‌رود. این همان تئوری است که باعث می‌شود پای سناریوی افزایش قیمت سوخت به میان بیاید. اما من با مثالی ساده ثابت می‌کنم این تئوری غلط است. مگر افزایش قیمت سیگار، سیگاری‌ها را از سیگار کشیدن منع کرد؟
فکر می‌کنید در صورت اجرای سناریوی افزایش قیمت سوخت، وضعیت ایمنی افزایش یابد و شاهد کاهش تصادفات جاده‌ای باشیم؟
به‌تناسب یک شوک وارد بازارمی‌شود اما دوباره تعادل پیدا می‌کند و بازگشت به شرایط قبل خواهیم داشت. در همه جهان هم وضعیت همین است. چون مردم به دنبال رفاه هستند و رفاه مسافر اکنون در سفر شخصی است. یک صندلی وی.آی.پی با امکانات کامل بدهند به یک نفر برای انجام یک سفر ۲ هزار کیلومتری یا نشستن در یک لکسوس برای انجام یک سفر ۲ هزار کیلومتری، شما کدام را انتخاب می‌کنید؟
اخلاق عمومی اولین گزینه را ترجیح می‌دهد چون راحت است. نهایت فکر مسافر در این مدل سفر این است که وقتی به مقصد می‌رسد باید یک ماشین در اختیار داشته باشد و برای رفتن به ترمینال در مبدأ هم به یک ماشین احتیاج دارد. اگر ترکیب مجموعه سفر با حمل‌ونقل عمومی در این مدل قابل رقابت با بهترین نوع سفر شخصی باشد حمل‌ونقل عمومی پیروز می‌شود. درواقع وظیفه ما این است که مجموعه سفر را با بهترین نوع سفر شخصی قابل رقابت کنیم تا دیگر هیچ مسافری سفر با لکسوس را اولویت قرار ندهند. اکنون وضع به‌گونه‌ای است که حتی پراید را به صندلی وی.آی.پی ترجیح می‌دهند چون فرد مجموعه مزیت‌ها را می‌تواند در سفر با خودروی شخصی خود داشته باشد اگر این مزیت‌ها را از او گرفتید و به سمت حمل‌ونقل عمومی بردید دیگر انتخابش خودروی شخصی نیست.
چقدر در جذاب کردن حمل‌ونقل عمومی در ایران موفق بوده‌اید؟
نه در ایران نه در دنیا موفق نبوده‌ایم. هنوز حمل‌ونقل عمومی مزیتی بر حمل‌ونقل شخصی ندارد. موضوع این است که در این شرایط با محدودیت عرضه نمی‌شود میزان تقاضا را کنترل کرد باید با عرضه مناسب پاسخ تقاضا را بدهید و اگر ندادید مسئله شما حل نمی‌شود. برای تمام دنیا این فرمول اجرا می‌شود. مثل این است که بگوییم دپوی خاک در تپه‌های عباس‌آباد ممنوع است و هیچ‌کسی هم درعین‌حال حق ندارد خاک عباس‌آباد را درجای دیگری دپو کند. نمی‌شود در مقابل تقاضا هیچ عرضه مناسبی نداشته باشی و انتظار داشته باشی به هدف خود که کاهش تصادفات جاده‌ای است برسی.
