◄ سیل و تاب‌آوری زیرساخت‌های جاده‌ای در ایران
سیل ناشی از بارش کوتاه مدت در روزهای آغازین سال ۹۹ در جنوب کرمان به گفته خداد مقبلی معاون برنامه ریزی سازمان راهداری ۱۶۰ میلیارد تومان به جاده ها و ابنیه فنی این منطقه خسارت وارد کرده است.
سیل ناشی از بارش کوتاه مدت در روزهای آغازین سال ۹۹ در جنوب کرمان به گفته خداد مقبلی معاون برنامه‌ریزی سازمان راهداری، ۱۶۰ میلیارد تومان به جاده‌ها و ابنیه فنی این منطقه خسارت وارد کرده است. فروردین ۹۸ نیز سیل خسارت‌های سرسام‌آوری به جاده‌های بعضی استان‌های درگیر چون خوزستان و لرستان وارد کرد. انگار ما همیشه با وقوع سیلاب‌های حتی کوچک باید منتظر خسارت‌های سنگین به زیرساخت‌های حمل و نقل جاده‌ای باشیم. چرا این‌گونه است؟ آیا در کشورهای پربارش نیز سیلاب‌ها این‌گونه خسارت می‌زند؟ آنها سیلاب را کنترل و مهار می‌کنند یا اینکه زیرساخت‌های حمل و نقلی‌شان تاب‌آوری بالایی دارد؟ چه عواملی باعث این خسارت‌های سنگین سیلاب به جاده‌های کشور می‌شود؟ راه‌های جلوگیری از چنین خسارت‌هایی چه می‌باشد؟ در این مقاله نگاهی کوتاه به این موضوع شده است.
نقدی بر سیاست‌گذاری‌های کلان
تاریخ اقتصادی ۸۰ سال اخیر کشور را اگر بررسی کنیم با توجه به وابستگی شدید به فروش نفت شیب درآمد دولت‌ها معمولاً زیاد بوده است. یا به شدت رو به کاهش و یا به شدت رو به افزایش. سال‌های کمی را می‌توان پیدا کرد که به طور مثال به مدت یک دهه درآمد ثابتی وجود داشته باشد و این نوسان همیشه برقرار بوده است. این روند عاملی بوده که برنامه‌ریزی‌ها و پیش‌بینی‌ها را بهم زده است. اگر بخواهیم این تحلیل را به پروژه‌های عمرانی ارتباط بدهیم این طور می‌توان خلاصه کرد در زمان درآمدهای زیاد انبوه‌سازی‌ها فارغ از تمرکز بر کیفی‌سازی دنبال شده و در زمان کاهش شدید درآمدها اصطلاحاً از سر و ته همه چیز زده شده است تا بتوان منابع را مدیریت کرد. مثال خیلی روشن آن پروژه مسکن مهر است که در زمان درآمدهای زیاد دولت اجرا شده است. با اینکه کار قابل تحسینی انجام شده و جمعیت زیادی صاحبخانه شده اما کیفیت این مسکن‌ها پایین است و عمدتاً بدون تمرکز بر کیفیت و در نظرگرفتن حاشیه‌های آن ساخته شده‌اند. زلزله کرمانشاه این مسئله را به روشنی آشکار کرد.
راهسازی، راهداری و سیلاب
بر هر خسارتی، زنجیره‌ای از عوامل پشت سر موثر است. اگر سیلاب به راحتی به جاده‌های کشور خسارت می‌زند دلایل متعددی می‌توان برای آن برشمرد. این دلایل موارد کوچک تا سیاست‌های کلان را در بر می‌گیرد. به طور مثال اگر خط پروژه یک جاده نیم متر از حالت فعلی بالاتر بود یا به جای ساخت یک عدد آبرو در ۵۰۰ متر 2 عدد آبرو یا حتی بیشتر (با توجه به هیدرولوژی منطقه) ساخته شده بود سیلاب به راحتی راه خودش را پیدا می‌کرد و این خسارت‌های سنگین وارد نمی‌شد. همچنین می‌شود با اقدامات راهداری مثل تنقیه پل‌ها و آبروها، ساخت دریواسیون‌ها، ایزوله تونل‌ها، اصلاح شیب، تعمیر شانه‌ها، ایجاد قنوهای بتنی یا طبیعی، احداث زهکش‌های طولی و عرضی و موارد متعدد دیگری از خسارت‌های سرسام آور و ویرانگر جلوگیری کرد.
مورد جنوب کرمان
علاوه بر آنچه که در مقدمه گفته شد یک پل بزرگ به عنوان پل شماره ۲ بر روی رودخانه معروف هلیل در جنوب کرمان ساخته شده که میلیاردها تومان برای آن هزینه شده اما دستک هدایت آب آن ساخته نشده است. سیل سال گذشته باعث شد این پل فقط به خاطر عدم وجود یک دستک از حیز انتفاع خارج شود. چرا باید یک پل که میلیادها تومان برای آن هزینه شده به خاطر یک دستک چند ده یا نهایتاً چند صد میلیونی این‌گونه از کارایی خارج و بدتر اینکه یک دست آویز سیاسی شود که آن را با پل‌های ساخت قبل از انقلاب مقایسه کنند که هنوز بعد از سال‌ها کارکرد خودشان را دارند.
نتیجه گیری
مثال جنوب کرمان مثالی بود به عنوان قطره‌ای از دریا. در وزارت راه و شهرسازی باید و باید کیفی‌سازی پروژه‌های راهسازی بیشتر از گذشته دنبال شود. همچنین مطالعات بر روی نقاط سیل خیز انجام شود تا بتوان با هزینه‌های خیلی کمتر چون اقدامات راهداری ذکرشده یا اقدامات مرتبط دیگر جلوی خسارت‌های هنگفت به شریان‌های اقتصادی کشور را گرفت.
* کارشناس حمل و نقل
با اضافه شدن چند جریان روان آب یک سیل بوجود می آد و وقتی چندین سیلاب بهم می رسن شاید دیگر هیچ زیرساختی توان تحمل آن را نداشته باشد اتفاق اصلی باید برای مهار و کنترل و هدایت آن روان آب های ابتدایی بیافته یعنی بیاییم اولا مناطق سیل خیز و مناطق در خطر سیل را در بیاریم دوما کار احداث زیرساخت هایی مثل کانال های اضطراری بتنی را از مراکز استان های سیل خیز و سپس شهرهای دیگر آن استان و نهایتا روستاها و جاده های آن آغاز کنیم و بعد به سراغ مناطق در خطر سیل برویم یعنی با یک برنامه ریزی درست و به الویت یک بار برای همیشه خطر سیل و خرابی را از سر این مملکت کم کنیم شهرهای سیل خیز و در خطر سیل ما نباید با یک باران ابتدایی و اولیه دریاچه بشن این روان آب ها باید به درون کانال های زیرزمینی و کانال های اضطراری بریزه و نهایتا به مناطق خشک منتقل و ذخیره بشه اگر چنین اتفاقی بیافته سالانه ده ها هزار میلیارد تومان خسارت بابت سیلاب ها و خشکسالی ها نخواهیم داد مثلا می شود با یک برنامه ریزی درست یک شبکه انتقال و هدایت درست طراحی شده برای استان گلستان داشته باشیم که آب اضافی این استان را با یک خط 100 کیلومتری به استان سمنان برساند و آنجا ذخیره بشه و همین طور از مازندران به جایی مثل دشت ورامین و یا از گیلان به شمال غرب قم و همین طور مثلا در مورد جنوب کشور و مثلا جنوب کرمان ، هدایت و انتقال به نزدیک ترین نقطه خشک و ذخیره سازی که این آب دیگر خرابی به بار نخواهد آورد و تهدید به فرصت تبدیل می شه آبی که شیرین خواهد بود و ضریب تامین آب شرب را افزایش خواهد داد و همچنین آب و هوای مناطق خشک را تلطیف خواهد کرد و بسیار اشتغال زا هم خواهد بود توریسم ، شیلات ، کشاورزی ، دامداری و ... و خروجی نهایی داشتن چنین زیرساخت هایی افزایش جمعیت و درست شدن تراکم کشور خصوصا در مناطق مرکزی و شرق خواهد بود همراه با داشتن شغل و درآمد که افزایش جمعیت افزایش قدرت سیاسی ، اقتصادی و نظامی کشور خواهد بود ایران می تواند حتی تا 200 میلیون نفر جمعیت داشته باشد موضوع سیلاب در کشور ما یک بار باید اساسی حل بشه چون ما ابدا اندازه اروپا ، ژاپن و آمریکا بارش و یکسری پدیده ها مثل طوفان های اقیانوسی نداریم اگر وضعیت مان اینچنین می شود به نداشتن زیرساخت های درست آبی مربوط می شه تهران مثال خوبیه برای فهم این قضیه ، خوب یادمان هست با اندکی بارش چگونه خیابان تهران دریاچه می شد و همین طور سیلاب هایی مثل سیل سال 66 تجریش که 300 نفر را کشت اما امروز شهر تهران به مدد داشتن آن شبکه هدایت و جمع آوری آب اوضاعش کامل تغییر کرده همین سیل پارسال باید خسارات زیادی به تهران می زد و کلی کشته می گرفت اما تقریبا مردم تهران چیزی حس نکردند و اتفاقی نیفتاد ما متاسفانه به دادن خسارت های هزاران میلیاردی عادت کردیم پارسال سیلاب حداقل 70 هزار میلیارد تومان به کشور خسارت زد و امسال هم را با سیلاب ها شروع کردیم ای کاش این مبالغ قبل بحران برای ساخت زیرساخت های جمع کردن بحران هزینه بشه آمارهای جهانی می گه هر یک دلاری که برای ساخت چنین زیرساخت هایی هزینه بشه به اندازه 7 دلار از حجم خسارات کم خواهد کرد .
من با نظر شما موافق هستم. قطعا پیشگيری بهتر از درمان است. من فقط کوتاه بگویم که دولت باید بودجه مناسبی را برای سازمان راهداری تخصیص دهد تا با اقدامات کم هزینه تر جلوی خسارت های هنگفت را گرفت. ان شاالله.