احتمال بسته شدن دهانه سفیدرود به خزر تا ۵ سال دیگر

بررسی‌ها نشان می‌دهد، سالانه ۳۰ میلیون تن رسوب از طریق سفیدرود وارد دریای خزر می‌شود یعنی بیش از ۴۰ درصد منابع رسوبی خزر از طریق این رود تامین می‌شود اما شواهد گویای این است که ادامه این روند موجب بسته شدن دهانه سفیدرود در ورودی دریای خزر تا ۵ سال آینده خواهد شد که در این صورت تبادل آبی بین این رود و دریای خزر مختل می‌شود.

به گزارش تین نیوز به نقل از ایرنا، سفید رود دومین رود بلند ایران است، سفیدرود را در باستان رود آمارد می نامیدند. در کتب قدیم سپید رود را با نام های گوناگون از جمله سپیدرود، اسفیدرود، اسبیذروذ، سپیذروذ و سفیدرود خوانده اند.

رودخانه سفید رود با طول ۷۶۵ کیلومتر طولانی‌ترین و پر آب‌ترین رود استان گیلان است.

از محل تلاقی رودخانه شاهرود و قزل اوزن به بعد رودخانه سفیدرود نامیده می‌شود. در منطقه منجیل سد بزرگ سفیدرود بر روی این رودخانه ساخته شده که دریاچه‌ای با وسعت ۵۶ کیلومتر مربع در پشت آن پدید آمده است، در ادامه مسیر این رودخانه با پیوستن آبراهه‌هایی که اصلی ترین آن‌ها عبارتند از آبرود، سیاه رودبار، تویسن و آبراهه شلی در نهایت به دریای خزر می ریزند اما مساله اصلی در این مسیر رسوباتی است که از طریق سفیدرود وارد دریای خزر می‌شود.

بررسی‌ها نشان می‌دهد سالانه ۳۰ میلیون تن رسوب از طریق سفیدرود وارد دریای خزر می‌شود یعنی بیش از ۴۰ درصد منابع رسوبی خزر از طریق سفیدرود تامین می‌شود که شواهد گویای این است ادامه این روند موجب خواهد شد تا دهانه سفید رود در ورودی دریای خزر تا ۵ سال دیگر کاملا مسدود شود. در این صورت تبادل آبی بین این رود و دریای خزر مختل خواهد شد که در اثر این واقعه رودخانه در ناحیه پشت دهانه دچار تورم شده و دشت سیلابی وسیعی را به وجود خواهد آورد و در اثر این رخداد شهرهای کیاشهر در شرق و زیباکنار در غرب دچار آبگرفتگی خواهند شد و خسارات بزرگی به اراضی کشاورزی و کاربری های مسکونی و آبزی پروری وارد می‌شود.

همایون خوشروان مجری طرح بین المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی روز شنبه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: الان یکی از مشکلاتی که دلتای سفیدرود به آن دچار شده انسداد دهانه رودخانه سفیدرود است که تحت تاثیر جریان‌های ساحلی که معمولا به موازات دریا در راستای غرب به شرق صورت می‌گیرد باعث می‌شود که دهانه سفید رود بسته شود. در راستای مطالعات طرح بین المللی اثر نوسانات تراز آب دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی، سرعت رسوب گذاری اندازه‌گیری و مشخص شد که روند بسته شدن دهانه رودخانه سفید رود از زمانی که سطح تراز آب دریای خزر شروع به کاهش کرد یعنی از سال ۱۳۷۴، آغاز شده و همچنان ادامه دارد.

وی افزود: اگر این روند به همین شکل ادامه یابد تا ۵ سال دیگر این دهانه مسدود می شود، مسدود شدن دهانه رودخانه سفید رود می‌تواند مشکلات زیادی به وجود آورد. چون این رودخانه یکی از بزرگترین رودخانه های سواحل جنوبی دریای خزر است و بیش از ۷۲۰ کیلومتر طول دارد؛ رودخانه ای است که طول ساحل آن در منطقه دلتا ۱۱۰ کیلومتر است و مساحتی حدود ۳ هزار و ۶۰۰ کیلومتر مربع را پوشش می دهد؛ همچنین خروجی آب رودخانه سفید رود به دریا به طور میانگین و متوسط در سال حدود ۳ هزار و ۸۰۰ میلیون متر مکعب است و بیش از ۴۰ درصد منابع رسوبی خزر از طریق سفید رود تامین می‌شود، بنابراین به لحاظ ابعاد و هندسه رودخانه بسیار با اهمیت است که اگر این رودخانه که دینامیک فعالی دارد درست مدیریت نشود، می‌تواند یک فاجعه و بحران را به وجود آورد.

وی ادامه داد: با بسته شدن دهانه تورم آب را در پشت دهانه رودخانه خواهیم داشت و این تورم یعنی اینکه دشت سیلابی یا جلگه سیلابی به وجود خواهد آمد که این آب به جای اینکه در دریای خزر تخلیه شود در اراضی پست بسیار کم شیب حاشیه رودخانه که در بخش شرقی تالاب کیاشهر و شهر کیاشهر و در بخش غربی تالاب زیبا کنار و پارک ملی بوجاق و شهر زیبا کنار است را تحت تاثیر قرار خواهد داد. در این مکان ها عمدتا کاربری هایی که موجود است کاربری های شهری، کشاورزی و آبزی پروری است یعنی اگر این رودخانه طغیان کند و آب آن به حالت سیلابی اراضی کناری را در بر بگیرد، می‌تواند خسارت های بسیار سنگینی را به بخش مهمی از کشور که می تواند در امنیت غذایی ما نقش بسزایی داشته باشد وارد کند. بنابراین لازم است در باره این موضوع هرچه سریعتر وارد عمل شویم و بحث رسوب گذاری در مصب رودخانه سفید رود را مورد مدیریت قرار دهیم.

خوشروان گفت: سالانه ۳۰ میلیون تن رسوب از طریق سفید رود وارد دریای خزر می‌شود. این رسوبی که می‌آید عمدتا رسوبات ماسه‌ای است و معمولا هم به رنگ سیاه و خاکستری است چون از اجزای مواد فرسایشی و هوا زدگی آتشفشانی تشکیل شده و زمانی که تحت تاثیر جریان های موازی با ساحل قرار گیرد در راستای غرب به شرق باعث می‌شود که دهانه سفید رود تنگ شود و دهانه را مسدود کند. در تصاویر ماهواره‌ای مشخص است که یک زبانه‌ای از غرب به شرق در حرکت است و نشان می دهد که اکنون کمتر از حدود ۲۰ متر از دهانه سفید رود باقی مانده که اگر همین روند ادامه یابد می تواند موجب بسته شدن کامل دهانه سفید رود شود.

وی در پاسخ به اینکه حالا چه کار می‌شود کرد؟ توضیح داد: در این زمینه دو گام موثر باید برداشته شود. یکی اینکه ما میزان ورودی رسوباتی که از طریق سفید رود به دریای خزر منتهی می‌شود را کاهش دهیم یعنی حجم رسوب‌گذاری را کاهش دهیم که این رسوب‌گذاری در این منطقه نِهِشت پیدا نکند و باعث مسدود شدن دهانه نشود که راه آن مدیریت سد منجیل است. یعنی نباید بیاییم از طریق سد با باز کردن دهانه سد هرآنچه رسوب است را به رودخانه سیلابی سفید رود منتقل کنیم و این رودخانه هم این مواد را به مصب خود تخلیه کند و موجب انسداد دهانه شود. یعنی از بالادست باید یک مدیریت صحیح منابع آب و رسوب را بر روی رودخانه سفید رود اعمال کنیم به شرط اینکه باعث کاهش میزان آورد رسوبی در بالادست به سمت پایین دست شویم.

خوشروان با اشاره به اینکه رسوب سد منجیل را به سمت سفید رود رها می‌کنند، گفت: تحت شرایط نرمال و بدون عملیات لایروبی سالانه حدود ۱۴ میلیون تن رسوب از مخزن سد سفید رود خارج می‌شود بنابراین این میزان رسوب همراه با این یک سری رودخانه‌های دیگر که در مسیر به سفید رود وصل می شوند همراه با رسوب آن‌ها وارد خزر می شوند؛ با این روند در واقع حجم سنگینی از رسوب وارد منطقه شود که طی سال‌های ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۳ یعنی در مدت دو سال بیش از ۱۳۵ میلیون تن رسوب از سد منجیل خارج شده است. این رقم بسیار بزرگی است و نشان می‌دهد که سد منجیل دارد مواد فرسایشی که از رودخانه سفید رود وارد آن می‌شود را نگهداری و خارج می‌کند. حالا اگر این رسوب با این حجم زیاد به سمت ساحل بیاید طبیعی است که هم بر روی بستر رودخانه تاثیر می‌گذارد، هم مسیر رودخانه را تغییر می‌دهد و هم باعث می شود دهانه آن دچار انسداد شود و حتی شکل دلتای سفید رود را می‌تواند تغییر دهد و این اتفاقی است که حداقل طی ۱۰۰ سال اخیر در منطقه سفید رود افتاده و این تغییرات را می‌بینیم.

وی افزود: بنابراین گام اول مدیریت عملیات تخلیه رسوبات سد منجیل و رودخانه‌های منتهی به سفید رود است که باید انجام شود، در گام دوم باید این رسوباتی که الان مصب را بستند برداشته شوند یعنی لایروبی صورت گیرد، اگر این رسوبات را با عملیات فیزیکی از محل دهانه برداشت کنیم باعث می‌شویم که تبادل آبی بین رودخانه سفید رود و دریای خزر برقرار شود و آن حالت باد کردگی و تورم که در پشت مصب رودخانه به وجود می‌آمد را با این کار از بین ببریم. پس با این دو کار می‌توانیم مصب رودخانه سفیدرود در دهانه خزر را از بسته شدن نجات دهیم.