کاهش بیش از 10 درصد تولید تایر، افزایش قیمت و کمبود لاستیک خودرو های سبک و سنگین در بازار

درحالی که دولت طی سال های اخیر با تخصیص ارز دولتی و قیمت گذاری دستوری سعی کرده از مصرف کنندگان تایر حمایت کند، اما آمارها نشان می دهد طی 18 ماه اخیر قیمت ها در بازار تایر به طور میانگین افزایش 155 درصدی و در برخی از انواع تایر این میزان بیش از 200 درصد بوده است. مساله فقط افزایش عجیب وغریب قیمت ها نیست، مساله ماه های اخیر کمبود تایر در بازار، عدم دسترسی مردم به لاستیک دولتی و آشفتگی عجیب وغریبی است که علاوه بر مردم، تولید را نیز هدف قرار داده است.

به گزار ش تین نیوز به نقل از ایران جیب، آمارهای شش شرکت بورسی تولیدکننده تایر نشان می دهد تولید تایر در این شرکت ها به طور میانگین 14 درصد و در برخی شرکت ها و برخی برندهای تایر این مقدار تا حول و حوش 30 درصد نیز کاهش داشته است. تولیدکنندگان عامل اصلی را عدم تخصیص به موقع ارز به واردات مواد اولیه می دانند، اما کارشناسان اقتصادی نقش اصلی را در سیاستگذاری دولت (نه صرفا دولت سیزدهم) یعنی تخصیص منابع ارزی دولتی برای واردات مواد اولیه تایر، قیمت گذاری دستوری و سیستم توزیع رانت زای دولتی می دانند. در این میان انحصار بازار در دست نهادهای عمومی زیرنظر دولت و نهادهای عمومی نیز بسیار قابل تامل است؛ چراکه بخش اصلی تولید تایر در کشور در دست صندوق های بازنشستگی، برخی بانک ها و یک هلدینگ بخش خصوصی است که سهامدار دو شرکت تولید تایر است. مجموعه این عوامل در کنار ممنوعیت واردات و صادرات تایر از سوی دولت باعث شده سود اصلی به جیب مافیای تایر و دلالان و دود آن به چشم مصرف کننده برود.

کاهش ۱۴ درصدی تولید تایر

براساس اظهارت صفدری، مدیرکل دفتر صنایع شیمیایی و پلیمری وزارت صمت، تولید تایر در کشور طی پنج ماهه نخست امسال به کمتر از ۸ میلیون حلقه رسیده که نسبت به تولید ۹ میلیون و ۱۰۰ هزار حلقه لاستیک در پنج ماهه نخست سال 1401، کاهش 14 درصدی داشته است. مصطفی تنها، سخنگوی انجمن صنفی صنعت تایر، در این باره می گوید: «صنعت تایر در سه ماهه ابتدایی سال جاری، هر ماه نسبت به ماه پیش از آن، روند افزایش تولید داشته است اما از ماه تیر روند تولید، کاهشی شده است که علت این موضوع عدم تأمین به موقع ارز توسط بانک مرکزی بوده است.» اما بررسی آمار تولید 6 شرکت بورسی تولیدکننده تایر نیز بسیار قابل تامل است. براساس آنچه در ادامه می آید، در این شرکت ها میزان تولید نوسان قابل توجهی داشته و در برخی شرکت ها کاهش تولید بسیار چشمگیر بوده است.

کاهش 9 تا 17 درصدی تولید گروه بارز

براساس برآوردها، گروه بارز سهم 47 درصدی از بازار تایر کشور (در مقایسه با 6 شرکت بورسی) را در دست دارد. گرچه مجموع تولید این شرکت (عرضه شده به داخل کشور) با کاهش 7.5 درصدی از 36 هزار تن به 33.2 هزار تن در 5 ماهه امسال رسیده اما در این گروه تولید تایر بایاس کاهش 16.8 درصدی و تایر رادیال کاهش 5.3 درصدی داشته است. در این گروه، طی 5 ماهه نخست امسال، تولید تیوب رشد 20 درصدی و تولید نوار رشد 61 درصدی داشته است. با توجه به اینکه عمده تولید گروه بارز مربوط به تایر رادیال است با درنظر گرفتن تولید رادیال و بایاس، مجموع تولید این دو محصول در گروه بارز کاهش 9 درصدی داشته است. اما در گروه بارز فروش طی 5 ماهه امسال کاهش 6.4 درصدی را به خود دیده است.

کاهش 5 درصدی تولید در کویر تایر

کویر تایر دومین گروه بزرگ تولیدکننده تایر در کشور در بین 6 شرکت بورسی است. طبق آمارها سهم این گروه از تولید تایر در کشور به طور میانگین بین 12 تا 15 درصد است. در گروه کویر تایر میزان تولید (عرضه شده به داخل کشور) طی 5 ماهه امسال 13 هزار و 177 تن بوده که نسبت به تولید 13 هزار و 883 تنی مدت مشابه سال گذشته، تولید این گروه کاهش 5 درصدی را تجربه کرده است. در این گروه فروش 5 ماهه نخست کاهش 2 درصدی نسبت به مدت مشابه داشته است.

کاهش 14 درصدی تولید تایر در لاستیک یزد

در بین 6 شرکت بورسی تولیدکننده تایر، گروه لاستیک یزد با فاصله بسیار ناچیزی از کویر تایر و سهم 12 درصدی از تولید تایر، در رتبه سوم قرار دارد. براساس آمارها عملکرد ماهانه تولید، در 5 ماهه نخست امسال مجموع تولید (عرضه شده به داخل کشور) این گروه نسبت به مدت مشابه سال قبل گرچه کاهش 1.5 درصدی را تجربه کرده، اما تولید انواع تایر بایاس کاهش 14 درصدی داشته است. در این گروه تولید انواع تیوب رشد 10 درصدی و تولید انواع تایر رادیال سیمی رشد 1.2 درصدی را داشته است. در این گروه گرچه مجموع فروش رشد 2.3 درصدی داشته، اما فروش تایر بایاس کاهش 6.8 درصدی و فروش انواع تیوب کاهش 3.6 درصدی داشته است.

کاهش 21 درصدی تولید تایر ایران تایر

گروه ایران تایر همچون آرتاویل تایر، سهم 10 درصدی در بازار تایر کشور را دارد. طبق آمارهای ارائه شده از سوی شرکت ایران تایر (پتایر) میزان تولید (عرضه شده به داخل کشور) این شرکت در 5 ماهه نخست امسال 10 هزار و 486 تن بوده که این مقدار نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش 6 درصدی داشته است. در گروه ایران تایر گرچه مجموع تولید نسبت به 5 ماهه نخست سال گذشته کاهش 6 درصدی داشته اما تولید تایر بایاس کاهش 21.7 درصدی را تجربه کرده است. طی این مدت، تولید تایر رادیال نیز کاهش کمتر از نیم درصدی و تولید نوار رشد 50 درصدی داشته اند. در این گروه طی 5 ماهه امسال فروش کاهش 5.5 درصدی داشته است.

کاهش 27 درصدی تولید گروه آرتاویل تایر

گفته شده که گروه آرتاویل تایر (پارتا) درکنار گروه ایران تایر، سهم 10 درصدی در تولید تایر کشور را دارد. طبق آمارهای عملکرد ماهانه تولید، بیشترین کاهش تولید (عرضه شده به داخل کشور) در گروه آرتاویل (پارتا) رخ داده است. در این گروه مجموع تولید در 5 ماهه نخست امسال 8 هزار و 721 تن بوده که کاهش 27 درصدی نسبت به تولید نزدیک به 12 هزار تنی 5 ماهه 1401 را تجربه کرده است. همچنین، طی 5 ماهه نخست امسال تولید تایر باری و اتوبوسی بایاس کاهش 40 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل داشته، تولید تایر وانتی بایاس کاهش 38 درصدی، تولید تایر سواری رادیال کاهش 25 درصدی و تولید تایر کشاورزی بایاس کاهش 11 درصدی را تجربه کرده اند. سایر محصولات این گروه که حجم بسیار ناچیزی از تولید گروه را شامل می شود، رشد داشته است، همچنین در این گروه فروش کاهش 26 درصدی در 5ماهه نخست داشته است.

رشد 9 درصدی تولید ایران یاسا

تولیدات گروه ایران یاسا عمدتا مربوط به موتورسیکلت و دوچرخه و... بوده، سهم زیر 10 درصدی از کل تولید تایر کشور را دارد. در این گروه تولیدات (عرضه شده به داخل کشور) شرکت که شامل تایر، تیوب و فرآورده هاست، در 5 ماهه نخست امسال رشد 9.2 درصدی داشته اما فروش داخلی این شرکت کاهش 9 درصدی را به ثبت رسانده است.

تولید تایر در دست نهادهای عمومی

برخی کارشناسان اقتصادی می گویند گرچه قیمت گذاری دستوری از علل اصلی آشفتگی بازار تایر است، اما انحصار بازار داخلی در دست نهادهای عمومی زیرنظر دولت و برخی نهادهای عمومی نیز در این آشفتگی نقش دارد. به اعتقاد این کارشناسان به همان میزان که قیمت گذاری دستوری، تخصیص ارز دولتی برای واردات و ممنوعیت واردات به بهانه تنگنای ارزی به این صنعت ضربه زده، انحصار تولید در دست برخی نهادهای عمومی که شرکت های آنها محل رفت وآمد سیاسیون و افراد غیرمتخصص و مدیران سفارشی است، ضربه دیگری بر پیکره صنعت تایر ایران زده است. به اعتقاد کارشناسان، مدل قیمت گذاری دستوری دولت و در کنار آن انحصار تولید در دست نهادهای عمومی نه تنها به نفع تولیدکننده تمام نمی شود، بلکه بدترین ضربه را نیز به مصرف کننده زده است و در نهایت آن کسی که بیشترین سود را از این آشفته بازار برده، واسطه ها هستند که به لاستیک حواله ای دست می یابند و با قیمت بالاتر آن را فروخته و سود کلان به جیب می زنند. مجموع این شرایط باعث شده از یک سو تولیدکننده ادعای ضرر کند و تولید را به دلیل کاهش سود و البته کمبود ارز کاهش دهد و در سویی دیگر لاستیک حواله ای دولتی که دولت آن را برای حمایت از خانوارهای دارای خودرو و مالکان خودروهای سنگین و باری مدنظر قرار دارد یا قاچاق شده و از کشور خارج می شود یا با همدستی دلالان و واسطه ها به قیمت گزافی وارد بازار می شود، اتفاقی که در هر دو حالت بازنده آن مصرف کننده و مردم هستند.

اما بررسی سهامداران اصلی و عمده شرکت های بورسی تولیدکننده تایر هم در نوع خود بسیار قابل تامل است. طبق بررسی ها، سازمان تامین اجتماعی از طریق شرکت های گروه بارز، شرکت یزد تایر و شرکت ایران یاسا بیشترین سهم را از تولید تایر در کشور دارد. سهم تامین اجتماعی در گروه بارز 50.3 درصد، در گروه لاستیک یزد 34.2 درصد و در گروه ایران یاسا 16.7 درصد است.

در گروه بارز، سهم شــرکت سـرمـایه گذاری گروه توسعه ملی که سهامدار آن بانک ملی و صندوق های بازنشستگی است، 31.8 درصد است. به عبارتی بیش از 82 درصد از سهام بارز در دست تامین اجتماعی، بانک ملی و صندوق های بازنشستگی است. در گروه کویر تایر 66.2 درصد از سهام آن در اختیار شرکت های زیرمجموعه بانک سپه و صندوق های بازنشستگی است. در گروه لاستیک یزد، 53.6 درصد از سهام در اختیار هلدینگ رازی (دارنده شرکت های یزد تایر، آرتاویل تایر و شرکت نخ تایر رازی تاکستان و چسب رازی) است. هلدینگ رازی در کنار این سهام، نزدیک به 91.5 درصد از سهام گروه آرتاویل تایر را در دست دارد. در همان گروه لاستیک یزد گفته شد که تامین اجتماعی سهم 34.2 درصدی دارد و دومین سهامدار در آن گروه است. در گروه ایران تایر، بنیاد مستضعفان از طریق شرکت انرژی گستر سینا و... درمجموع بیش از 55 درصد از سهام این شرکت را در اختیار دارد. در این گروه بانک ها + صندوق های بازنشستگی از طریق شرکت سرمایه گذاری ملی ایران، سهام نزدیک به 13 درصدی را در دست دارند. در ایران یاسا نیز 55.5 درصد از سهام در اختیار صندوق بازنشستگی کشور و 16.7 درصد نیز در دست تامین اجتماعی است. در مجموع به جز گروه صنعتی رازی، همه سهامداران شرکت های تولیدکننده تایر در ایران (شرکت های بورسی تایر)، همگی وابسته به نهادهای غیرخصوصی هستند.

نقش تخصیص دلار در آشفتگی بازار تایر

بررسی قیمت برخی از انواع تایر در بازار نشان می دهد از 17 فروردین 1401 تا امروز قیمت تایر در بازار به طور میانگین رشد 155 درصدی داشته است. این وضعیت درحالی است که دولت مدعی حمایت از خانوارها و مالکان خودروهای سنگین و باری است و سیاست های حمایتی خود را که عامل کمبود تایر در بازار شده، ظاهرا مطلوب ارزیابی می کند اما این وضعیت علاوه بر کمبود تایر و تشکیل صف های طولانی برای دریافت لاستیک دولتی، بازار را نیز به هم ریخته و در کاهش تولید نقش اساسی دارد.

گرچه برخی رسانه ها با طرح این موضوع که قیمت مواد اولیه تولید تایر طی ماه های اخیر کاهش داشته اما مصطفی تنها، سخنگوی انجمن صنفی صنعت تایر، دراین باره به «فرهیختگان» گفت: «صنعت تایر در سه ماهه ابتدایی سال جاری، هر ماه نسبت به ماه پیش از آن، روند افزایشی تولید داشته است اما از ماه تیر روند تولید، کاهشی شده است که علت این موضوع عدم تامین به موقع ارز توسط بانک مرکزی بوده است.»

وی درخصوص ادعای کاهش قیمت مواد اولیه نیز می گوید کدام مواد اولیه؟ آیا تولید تایر فقط وابسته به یک ماده اولیه است؟ نکته دوم اینکه مشکل فعلی تولیدکنندگان تایر عمدتا از ناحیه مشکل ارزی برای واردات است. به گفته مصطفی تنها، صنعت تایر سالانه به ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار و به طور میانگین ماهیانه ۲۵ میلیون دلار ارز نیاز دارد و این درحالی است که طی پنج ماهه نخست امسال تنها ۶۰ میلیون دلار ارز به طرف های تجاری و تامین کنندگان صنعت پرداخت شده است. وی در پاسخ به این سوال که به گفته به ادعای وزارت صمت مشکل ارزی واردات مواد اولیه تایر درحال حل شدن است، گفت: «گرچه تخصیص ارز از سوی بانک مرکزی درحال انجام است اما مشکل فعلی انتقال حواله های ارز به ذی نفعان خارجی است و این اقدام هنوز انجام نشده است.»

صادرات تایر ترکیه 80 برابر ایران

برای آنکه بهتر بتوانیم وضعیت صنعت تایر ایران را تصور کنیم، مقایسه این صنعت با صنعت تایر همسایه غربی ایران به خوبی می تواند وضعیت صنعت تایر ایران را تشریح کند. آمارها نشان می دهد درحالی که صادرات تایر ایران طی 10 سال اخیر از حدود 22 میلیون دلار فراتر نرفته، صادرات تایر ترکیه از حدود 1.2 میلیارد دلار در سال 2012 به حدود 1.8 میلیارد دلار (دقیقا یک میلیارد و 767 میلیون دلار) در سال 2022 رسیده است. به عبارتی، صادرات تایر ترکیه 80 برابر صادرات صنعت تایر ایران است.

پژوهشگران و فعالان حوزه تاثیر می گویند این آمار و ارقام به خوبی نشان می دهد صنعت تایر ایران برخلاف ظرفیت هایی که دارد، همچون صنعت خودروسازی و قطعه سازی، مغلوب سیاستگذاری دولت ها شده است. این وضعیت به ویژه در سال هایی که کشور با جهش ارزی و تحریم ها روبه رو شده، اثر خود را با شدت غلیظ تری نشان می دهد. اثر سیاستگذاری دولت از چند سو به ضرر صنعت تایر کشور تمام می شود. از یک سو سعی می کند برای حمایت از خانوارهای صاحب خودروهای سواری و مالکان خودروهای عمومی و سنگین، با تخصیص ارز دولتی، قیمت مواد اولیه را با نرخی پایین تر از نرخ ارز بازار به دست تولیدکنندگان برساند که این اتفاق منجر به تبعات نامطلوب گوناگونی می شود. از سویی ماندن تایرسازان در صف دریافت ارز دولتی باعث می شود فرآیند تولید مختل شود و کمبودهایی در بازار ایجاد شود. از سوی دیگر به دلیل تفاوت قابل توجه نرخ ارز دولتی و آزاد، رانتی که این حمایت دولت ایجاد می کند خود باعث احتکار، عرضه خارج از شبکه دولتی و قاچاق می شود. در این خصوص در سال های گذشته پرونده ای برای یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان تایر در کشور شکل گرفت که با ارز ترجیحی لاستیک تولید کرده و به یکی از کشورهای همسایه قاچاق می شد. در این خصوص ۴ اسفند ۱۴۰۱ مصطفی تنها ، سخنگوی انجمن صنعت تایر ایران درخصوص کمبود عرضه تایر در بازار می گوید: «تولید و توزیع تایر در کشور کماکان طبق روال گذشته ادامه دارد. اما عده ای به علت تفاوت شدید نرخ ارز نیمایی و آزاد، لاستیک های دولتی موجود در بازار را به کشورهای همسایه قاچاق می کنند.» اما اقدام دیگر دولت در حوزه سیاستگذاری تایر، ممنوعیت صادرات پس از شروع تحریم ها بوده است.

این موضوع نیز نقش موثری در کاهش صادرات و حذف ایران از بازار تایر جهانی و بازار کشورهای همسایه و منطقه شده است. سخنگوی انجمن صنعت تایر ایران می گوید از سال 1397 به بعد صادرات تایر ایران به جز در بخش موتورسیکلت و دوچرخه، در بخش های دیگر ممنوع شده است. این ممنوعیت کاملا به ضرر تولیدکنندگان تایر تمام شده است، چراکه به دست آوردن سهم از بازارهای جهانی و منطقه و کشورهای همسایه سال ها زمان می برد و در غیاب ایران، کشورهای مختلف و ازجمله ترکیه شانس انحصار این بازارها را به دست آورده اند.

درخصوص نقش دولت در ایجاد بحران در صنعت تایر «سعید مدنی»، مدیرعامل سابق سایپا در گفت وگو با «فراز» با اشاره به اینکه ازجمله مهم ترین دلایل وضعیت این روزهای صنعت تایر، قیمت گذاری دستوری است می گوید: «هر وقت دولت قیمت گذاری تکلیفی انجام داد همان کالا گران شد. اصولا هر کجا قیمت گذاری تکلیفی صورت بگیرد، بعد از گذشت مدتی قیمت ها در بازار بالا می رود. دلیل این افزایش قیمت مشخص است. اصولا قوانین اضافه ای که دولت خارج از نظام اقتصاد بازار می گذارد، باعث افزایش قیمت ها می شود.» او در ادامه گفت: «قیمت یک کالا وقتی تکلیفی می شود، براساس قیمت متناسب با تورم بالا نمی رود. شعور اقتصادی جامعه چه اشخاص حقیقی، چه حقوقی و چه سرمایه داران کار می کند. مردم می دانند قیمت واقعی تایر همان قیمتی که سه ماه پیش گذاشته شده، نیست. برای همین به کالا هجوم می آورند. احتکار در این نوع کالا ها به دلیل حاشیه سود بالایی که دارد، زیاد اتفاق می افتد. درنهایت مثل خودرو، قیمت تایر هم بالا می رود. وقتی قیمت کالایی تکلیفی می شود، حدود ۳ تا ۴ ماه با قیمت دستوری ثابت نگه داشته می شود و بعد یک تورم ۱۰ تا ۲۰ اتفاق می افتد. خود این باعث می شود عده ای احتکار کنند.» مدیرعامل سابق سایپا معتقد است عملا این نوع دخالت های دولت در قیمت گذاری هم باعث کاهش کالا و هم باعث کاهش تولید می شود. چون سودی که باید به تولیدکننده برسد به جیب سوداگران می رود و عملا امکان تولید و افزایش تولید برای این افراد از بین می رود. کما اینکه ما سال هاست در حوزه خودرو هم همین داستان را داریم.