◄ نگاهی گذرا به وضعیت آموزش دریایی

منصور جوادپور *: اولین مرکز آموزشی در زمینه آموزش دریانوردی که در ایران تاسیس شد، دانشکده دریانوردی و علوم دریایی چابهار است که در سال 1356 زیر نظر آموزش عالی و به صورت زیر مجموعه‌‌ای از دانشگاه سیستان و بلوچستان با ورودی محدود کمتر از 20 نفر (اگر اشتباه نکنم) و منحصر به افراد ساکن جنوب کشور راه اندازی شد.

همانطور که می‌دانیم طبق قانون دریایی ایران مصوب 1343 ، آموزش پرسنل مجرب از وظایف شرکت‌های کشتیرانی است و تا آن زمان شرکت‌های کشتیرانی جمهوری اسلامی (ملی آریا سابق ) و ملی نفتکش افراد را برای جذب و آموزش به عنوان پرسنل دریایی به خارج کشور اعزام می‌کردند و کالج‌های دریایی متعددی در انگلیس، هند، بلژیک و اواخر پس از انقلاب فرهنگی مرکز آموزش دریائی پاکستان نیز از جمله مقاصد تحصیلی مد نظر بودند.

مرکز آموزش دریایی نوشهر نیز که متعلق به نیروی دریایی است سعی نموده بود که برای پرسنل غیر نظامی سهمیه‌ای قائل شود که اولین گروه بورسیه‌های سازمان بنادر و دریانوردی در این مرکز آموزش دیده‌اند.

دانشکده دریانوردی چابهار با اقتباس از دانشکده ساوت همتون انگلیس و با مدیریت انگلیسی همانطور که اشاره شد در چابهار شکل گرفت که با وقوع انقلاب متوقف و افراد گروه انتخابی منفک شده و به دلایلی دیگر دنبال این رشته را نگرفتند.

اولین دوره پس از انقلاب فرهنگی با توقفی 5 ساله رسما در سال 1362 آغاز شد و توسط سازمان جهانی دریانوردی مورد بازدید رسمی و تایید قرار گرفت.

در آن زمان هنوز کنوانسیونی متحدالشکل برای آموزش دریائی وجود نداشت و هر کشوری سعی می‌کرد بر حسب توان علمی و مالی بهترین دوره ممکن را برگزار کند. لذا کالج‌های انگلیس و دیگر کشورهای غربی و برخی کشورهای مشترک المنافع مانند هند دارای پیشینه و اقتدار بیشتری بودند و فراگیر بیشتری را جذب می‌نمودند.

با اجرایی شدن اولین کنوانسیون استانداردهای آموزشی و گواهینامه‌های دریانوردان  STCW،  در سال 1978 اولین گام برای هماهنگ و یکسان‌سازی آموزش دریائی انجام شد. در آن زمان محدوده این استانداردسازی به سفرهای اقیانوسی بیشتر معطوف بود. قابل ذکر است که استاندارد سازی کاری تدریجی است و مشمول کردن همه مجموعه نیاز به زمان دارد و باید به‌صورت گام به گام حلقه کنترلی را بیشتر و بیشتر کرد.

 در ویرایش سال 1995 این کنوانسیون، بخش‌های بیشتری تحت پوشش استانداردسازی قرار گرفت که وجود تعداد محدود آموزشگاه‌های تحت نظارت سازمان بنادر و نیز آموزش عالی کفایت نمی‌کرد. این در حالی است که قبل از این برهه زمانی موسسه آموزش کشتیرانی و دانشکده دریانوردی خارک و آموزش ملوانی محمودآباد نیز به دانشکده دریانوردی چابهار و نوشهر اضافه شده بودند. لذا مدیریت وقت با وجود تنگناهای موجود خصوصا کمبود زمان، مجوز فعالیت را برای متقاضیان بخش خصوص صادر نمود تا بتوانند قبل موعد مقرر به افراد فعال در ناوگان دریایی نزدیک به ساحل مدرک داده و دانش آنها را به روز کنند.

با فاصله گرفتن از آن زمان کم کم وجود این تعداد بی‌شمار مرکز آموزشی غیر قابل توجیه بوده و هست زیرا عملا بازدیدها مشخص می‌کند که کیفیت‌ها بسیار پایین و برای جذب فراگیر از روش‌های متنوع نا مناسب و غیر قابل قبول استفاده می‌شود که خود مسئولان امر در جریان هستند و نیاز به باز کردن موضوع نیست.

در حال حاضر حدود 64 مرکز آموزش فعال دریائی در کشور فعال است که البته غالب آنها در بخش آموزش شناورهای تناژ زیر 500 و نیروی دانش زیر 3000 وات هستند. این در حالی است که کشور سوئد که کشوری مهم در آموزش دریایی محسوب می‌شود، جمعا با دانشگاه بین‌المللی دریائی مالمو و مرکز آموزش ایمنی و اطفای حریق ، چهار موسسه آموزشی دارد.

اگر کسی از بیرون به تعداد مراکز آموزشی کشور ما نگاهی بیندازد گمان می‌کند ایران قطب آموزش و تامین نیروی ماهر دریایی است در صورتی‌که اکثر مراکز آموزشی کشور با کمبود شدید فراگیر مواجه هستند و از پس تامین مخارج خود بر نمی‌آیند چه رسد به سود و اگر شرایط کار در خشکی فراهم بود چه بسا خیلی از مراکز تا به حال تعطیل شده بودند که در این زمینه باید شرایط نامناسب کار را زمینه ساز ایجاد شرایط جذب فراگیر دریایی در مراکز آموزشی دانست.

پیشنهاد این است که با درایت مسئولان هرچه زودتر تجمیع این مراکز و در نهایت کاهش تعداد و تقویت مراکز تجمیع شده، انجام شود تا هم توان و ساختار آنها افزایش یابد و هم برای نظارت با کمبود نیرو مواجه نشده و بهتر تحت کنترل قرار گیرند که متاسفانه به نظر می‌رسد علاقه‌مندی به اجرای این پیشنهاد وجود ندارد و همین موضوع موجب عقیم ماندن این طرح شده است.

* فرمانده بازنشسته کشتیرانی و مدرس علوم دریایی