آسیب انحصار کشتیرانی جمهوری اسلامی به بازار رقابت
روزی هم رسید که به خطوط کشتیرانی خارجی گفتند حق ندارید به ایران بروید. اگر همان ناوگان ملی را نداشتیم و همان کشتی‌هایی را که روی آب بودند، نداشتیم کشور دچار قحطی می‌شد. این همان چیزی بود که می‌خواستند. در هر شرایطی باید نیاز ما وارد کشور می‌شد. اگر همان درصدی که کشتیرانی جمهوری اسلامی وارد کشور می‌کرد هم نبود، بازار سیاه می‌شد
داستان عوارض ۱۰ درصدی یا همان چیزی که به «حق پرچم» موسوم شده همچنان ادامه دارد. همه بر سر یک موضوع توافق دارند و آن هم بررسی همه‌جانبه این موضوع است. واقعیت هم این است که نه می‌توان و نه باید یک‌طرفه قضاوت کرد. عمده مباحث مطرح‌شده درباره انحصار ایجادشده برای کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران بوده است. اما آیا این همه داستان است؟ سوی دیگر ماجرا چیست؟ قطعاً حمایت از ناوگان ملی باید ادامه یابد، اما آیا شیوه فعلی کارآمد است؟ منصور اسلامی، مدیرعامل اسبق کشتیرانی والفجر، در گفتگو با هفته‌نامه «حمل‌ونقل» به این موضوع پرداخته است.
نظر شما درباره عوارض ۱۰ درصدی چیست؟
تا آنجا که من می‌دانم، روزی این قضیه را مطرح کردند و قانون شد تا به نفع زیرساخت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای باشد. یعنی پولی که می گرفتند، باید صرف جاده می‌شد. دراین‌بین مزیتی هم برای ناوگان ملی پیدا شد، اما پولی به جیب ناوگان ملی نمی‌رفت، بلکه در زمان نرخ‌گذاری برایش مهم بود.
بعد هم اسمش شد عوارض ۱۰ درصد و آن را تثبیت کردند؛ مشکل هم همین‌جاست، زیرا محاسبه ۱۰ درصد بسیار سخت است. کرایه به طول سال بسته به شرایط بازار نوسان دارد و لحظه‌ای تغییر می‌کند.
در نتیجه چون این کار دشوار بود، کرایه ثابت سالانه تعریف شد و ۱۰ درصد آن را محاسبه کردند. پس هر چقدر هم کرایه تغییر کند باز ۱۰ درصد نرخ پایه که تعریف شده، محاسبه می‌شود.
یعنی برای کرایه شناور نرخ ثابت تعریف شده است؟ این پول بیشتر از ۱۰ درصد است یا کمتر؟
واقعیت این است که در این شرایط پولی که گرفته می‌شود بیش از ۱۰ درصد است. در واقع حتی می‌شود گفت اگر همان ۱۰ درصد واقعی نرخ روز را بگیرند، مردم راضی هستند. مشکل اینجاست که این عوارض درصد بیشتری است، پس همان قانون ۱۰ درصد هم سال‌ها رعایت نشده است. چون رصد لحظه‌ای قیمت‌ها دشوار بود و در نتیجه مشکل را این‌گونه مثلاً حل کردند. طبعاً این موضوع مزیتی برای ناوگان ملی شد. همه جای دنیا از ناوگان ملی حمایت می‌شود و در ایران این حمایت به این شکل صورت گرفته است.
بحث بر سر حمایت نیست. موضوع به رقابت برمی‌گردد.
من موافق رقابت آزاد هستم. نظر من این است که باید این نوع حمایت برداشته و به شکل دیگری اعمال شود، چون حمایت فعلی در بازار رقابت مؤثر است. قطعاً باید از ناوگان ملی حمایت ویژه داشته باشیم. دلیل آن هم روشن است.
یک روز کشتیرانی جمهوری اسلامی هدف تحریم‌ها قرار گرفت. می‌خواستند به کشور فشار وارد کنند و کشتیرانی جمهوری اسلامی نقش بزرگی در اقتصاد کشور داشت و این نقش بزرگ یک سیبل بزرگ است و راحت می‌توان آن را هدف گرفت. به‌هرحال با مدیریت و همراهی دوستان توانستیم دو تا سه سال این اثرگذاری را عقب بیندازیم، اما به جایی رسیدیم که ۶۰ تا ۷۰ کشتی ما در بندرعباس روی آب بود.
البته به همین اکتفا نکردند. روزی هم رسید که به خطوط کشتیرانی خارجی گفتند حق ندارید به ایران بروید. اگر همان ناوگان ملی را نداشتیم و همان کشتی‌هایی را که روی آب بودند، نداشتیم کشور دچار قحطی می‌شد. این همان چیزی بود که می‌خواستند. در هر شرایطی باید نیاز ما وارد کشور می‌شد. اگر همان درصدی که کشتیرانی جمهوری اسلامی وارد کشور می‌کرد هم نبود، بازار سیاه می‌شد.
به نظر شما شکل صحیح این حمایت باید چگونه باشد؟
اگر می‌خواهیم برای ناوگان ملی حمایتی را در نظر بگیریم، باید شکل این حمایت را بررسی کنیم. شاید ۱۰ درصد درست نباشد. این ناوگان متعلق به مردم است. در همه جای دنیا این حمایت هست. ناوگان خارجی ممکن است به کشور نیاید، اما این ناوگان مردمی است و نمی‌تواند بگوید انجام نمی‌دهم یا مثلاً به دلیل کرایه بهتر به جای دیگر برود.
این نقش از وظایف ذاتی آن است. پس اگر قرار است حمایت شود راه‌های دیگری هم هست. چون این ۱۰ درصد که به کشتیرانی جمهوری اسلامی نمی‌رسد. می‌شود حمایت کرد، اما فکر می‌کنم ۱۰ درصد گزینه مناسبی نیست، چون به بازار رقابت آسیب زده است. ضمن اینکه همان ۱۰ درصد هم رعایت نمی‌شود. باید بپذیریم که تغییر این قانون سخت است. باید یک خواست جدی در وزارتخانه و مجلس وجود داشته باشد، وگرنه در پیچ‌وخم قانون‌گذاری گم خواهد شد.می‌توانند در بخش سوخت حمایت کنند یا در بخش عوارض بندری یا اینکه اسکله‌های اختصاصی در نظر بگیرند. اکنون بندر شهید رجایی در حال کار روی پایانه شماره ۳ است. کشتیرانی جمهوری اسلامی می‌تواند اسکله اختصاصی داشته باشد و در نوبت نماند. خود کشتیرانی می‌تواند سرمایه‌گذاری و بعد هم رقابت کند.
شما یکی از مدیران مجموعه کشتیرانی ج. ا. ا بوده و حمایت کشورهای دیگر از ناوگان ملی را دیده‌اید. این حمایت‌ها چگونه است؟کشورهای مختلف روش‌های مختلف دارند و این موضوع هم از نظر رقابت در بازار برای آنها مهم است. معمول است که کشورها از ناوگان ملی خود حمایت کنند، اما مسئله بر سر شکل این حمایت است. بعید می‌دانم جایی ۱۰ درصد کرایه حمل را عوارض بگیرند. می‌توانند در حقوق و عوارض این کار را کنند. یا نه، همه چیز برابر، اما ناوگان ملی به اسکله اختصاصی خود برود. کرایه حمل تابع عوامل بسیاری است و نوسانات زیادی دارد. چون این ۱۰ درصد در بودجه دیده می‌شود، هر طور شده آن را اخذ می‌کنند، اما اشتباه است. وقتی هم بحث عوارض پیش می‌آید، فقط به بخش کشتیرانی جمهوری اسلامی پرداخته می‌شود و کسی سراغ بخش دوم نمی‌رود. به نظرم بخش دوم مهم‌تر است، چون اگر کشتیرانی هم کوتاه بیاید شک دارم وزارتخانه کوتاه بیاید؛ به دلیل اینکه در بودجه دیده شده است.
