◄ کشتی‌سازی، صنعت به‌گل‌نشسته
چنان‌که می‌دانیم، بیشتر تمدن‌های بشری در کنار آب‌راه‌ها شکل گرفته است، بنابراین ساختن وسیله‌ای برای تردد و حمل‌ونقل ساحل‌نشینان در آن زمان امری ضروری به حساب می‌آمده است. تاریخ مکتوب بشر مشهورترین تمدنی را که از دریانوردی سود برده بود، تمدن فینیقیه می‌داند و بر توفیق آنها در توسعه دریانوردی در دریای مدیترانه و برپایی یک امپراتوری دریایی از سواحل لبنان امروزی تا تونس و مراکش صحه می‌گذارد. تاریخ مکتوب صنعت کشتی‌سازی در کشور ما نیز سابقه‌ای بسیار طولانی دارد.
چنان‌که می‌دانیم، بیشتر تمدن‌های بشری در کنار آب‌راه‌ها شکل گرفته است، بنابراین ساختن وسیله‌ای برای تردد و حمل‌ونقل ساحل‌نشینان در آن زمان امری ضروری به حساب می‌آمده است. تاریخ مکتوب بشر مشهورترین تمدنی را که از دریانوردی سود برده بود، تمدن فینیقیه می‌داند و بر توفیق آنها در توسعه دریانوردی در دریای مدیترانه و برپایی یک امپراتوری دریایی از سواحل لبنان امروزی تا تونس و مراکش صحه می‌گذارد. تاریخ مکتوب صنعت کشتی‌سازی در کشور ما نیز سابقه‌ای بسیار طولانی دارد.
قدیمی‌ترین سند کشف‌شده دریانوردی در ایران، مهری است که در چغامیش خوزستان به دست آمده است. تاریخ تمدن این ناحیه به ۶ هزار سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. بر این مهر، تصویر یک کشتی با سرنشینان آن نقش بسته است. سندهای دیگری نیز که نشان از دانش بالای ایرانیان در این صنعت دارد، به دست آمده است؛ اما مهم‌ترین این اسناد هنگام حفر کانال جدید سوئز در سال ۱۸۶۶ کشف شد. در این کتیبه کشف‌شده، به حفر کانال قدیمی سوئز به دستور داریوش، پادشاه ایرانی، پس از پیروزی بر مصریان اشاره شده است. اما درحال‌حاضر میزان پیشرفت ما در صنعت دریایی چقدر است؟
رشد تجارت جهانی از طریق آب‌های آزاد به دلیل دسترسی بیشتر کشورها به آن و میل به افزایش درآمد ملی منجر به تلاش بیشتر کشورها برای دستیابی به فناوری لازم برای پیشرفت در این صنعت شده است. با این مقدمه به‌طور کلی دلایل بهره‌مندی از صنعت کشتی‌سازی برای کشورها مشخص است، اما بهتر است قدری جزئی‌تر به دلایل آن بپردازیم. همچنین، در ادامه انواع کشتی‌ها از نظر نوع کالایی را که حمل می‌کنند، از نظر می‌گذرانیم تا بدانیم وضعیت کشور ما در تولید و تأمین تجهیزات در کدام‌یک قوی‌تر و در کدام‌یک ضعیف‌تر است.
چرا باید صنعت کشتی‌سازی داشته باشیم؟ نخست اینکه کشتی‌سازی صنعتی با توان اشتغال‌زایی بالا است. در واقع به ازای هر ۳۰ هزار دلار قرارداد ساخت کشتی، یک شغل به صورت مستقیم در کارخانجات کشتی‌سازی ایجاد می‌شود. به ازای هر شغل مستقیم در کارخانه کشتی‌سازی نیز، پنج تا شش شغل غیرمستقیم در خارج از کارخانه به وجود می‌آید. (هر کشتی اقیانوس‌پیمای تجاری با وزن باربری تقریبی ۴۰ هزار تن، قیمتی معادل ۵۰ میلیون دلار دارد و در صورتی که در کل کشور سالیانه فقط ۱۰ کشتی در سال تولید شود، ۱۶ هزار و ۶۶۷ شغل مستقیم و ۸۳ هزار و ۳۳۳ شغل غیرمستقیم ایجاد خواهد شد).
دوم تزریق ارز به صنعت کشور؛ قیمت ساخت ۱۰ کشتی ۵۰ میلیون دلاری، برابر با ۵۰۰ میلیون دلار است. در صورتی که این ۱۰ کشتی در سال را کشتی‌سازی‌های داخل ساخته و مواد مورد نیاز ساخت کشتی نیز همگی در کشور تأمین شود، از خروج ۵۰۰ میلیون دلار ارز از کشور پیشگیری می‌شود.
کشتی‌سازی، صنعتی راهبردی است. آب‌های آزاد ایران در حساس‌ترین نقاط دنیا (خلیج‌فارس و تنگه هرمز) قرار گرفته‌اند و بیشترین تهدیدات، از سوی کشورهای توسعه‌طلب، نه در هوا و خشکی بلکه از دریا صورت می‌گیرد.
کشتی‌سازی موتور محرک صنعت کشور است. اکثر کشورهای دنیا در حفظ یا توسعه صنعت کشتی‌سازی تلاش می‌کنند. اروپاییان برای مقابله با کره و چین و حفظ آخرین کشتی‌سازی‌های ورشکسته خود و جلوگیری از افزایش بیش از پیش بیکاری، اقدام به این کار می‌کنند. ناگفته نماند، کشتی که در ایران ساخته می‌شود، با کشتی که در هند، چین، کره، ژاپن و اروپا ساخته می‌شود تفاوت کیفی زیادی ندارد، چون از ابتدای طراحی تا زمان تحویل‌گیری از سوی یک مؤسسه رده‌بندی بین‌المللی و با قوانین و استانداردهای واحد به صورت مستقیم تحت نظارت است.
دلایل عملکرد ضعیف صنایع دریایی در ایران
کشور ما به تمرکزگرایی بسیار زیادی در پایتخت گرایش دارد که هم‌زمان پایتخت سیاسی، اقتصادی و صنعتی نیز هست. به همین دلیل نیز هرچه شهرها از مرکز فاصله بیشتری دارند، از همه نظر فقیرترند. شهرهای جنوبی ایران امروزه از فقیرترین شهرهای کشور به حساب می‌آیند و این یکی از دلایل مهم بی‌توجهی به سواحل جنوبی کشور است.
از دلایل دیگر عملکرد ضعیف در حوزه دریا می‌تواند نبود دسترسی به جایگاه مناسب دانش مهندسی در زمینه ساخت کشتی، تأمین نشدن کالا از داخل کشور و خارجی بودن اکثر تجهیزات مورد نیاز کشتی‌سازی، تحریم ایران در سال‌های قبل و مشکلات مربوط به آن مثل نبود نماینده سازندگان تجهیزات در زمان راه‌اندازی تجهیزات، ناتوانایی نظام بانکی کشور برای تأمین فاینانس پروژه‌های صنایع دریایی، دریافت نکردن یارانه مشخص از دولت برای رونق‌بخشی به این صنعت و هزینه بالاتر ساخت کشتی در ایران نسبت به مشابه خارجی، هزینه پرداخت گمرک برای تجهیزات مورد نیاز ساخت کشتی، تأخیر در تأمین اعتبار و گشایش اعتبارات اسنادی باشد.
