نفت خلیج‌فارس دیگر جذاب نیست
وبلاگ تین نیوز | پس از چهاردهه جنگ، تحریم، ملی‌سازی و تنش اکنون تولیدکنندگان نفت و گاز به تدریج تصمیم گرفته‌اند از اتکای خود بر خاورمیانه بکاهند. کشورهای سراسر خلیج‌فارس و شبه‌جزیره عربستان هنوز هم بیشترین ذخایر نفت و گاز طبیعی جهان را دارند اما محیطی که هر روز بر خشونت آن افزوده می‌شود، شرکت‌های تولید‌کننده نفت و گاز را مجبور کرده به‌دنبال ذخایر جدید در بخش‌های دیگری از جهان باشند که ویژگی‌های زمین‌شناسی سخت‌تر اما شرایط سیاسی بسیار مساعدتر دارند. گذر از خاورمیانه یکی از دلایل اصلی است که همزمان با گسترش تنش در منطقه از ٢ ١١
میلادی، قیمت نفت به‌طور مجازی تغییر نکرده است.
استخراج و ذخایر
از اهمیت منطقه از نظر تولید و ذخایر تثبیت شده در سال‌های گذشته کاسته شده است. در ٢ ١٣ کشورهای حوزه خلیج‌فارس و شبه‌جزیره عربستان، ٣٣درصد تولید نفت‌خام و ١٧درصد تولید گاز طبیعی جهان را در اختیار داشتند اما سهم منطقه در ٣سال اخیر و پس از افزایش شدید آن در میانه ١٩٨ ، تغییری نکرده است. این تغییر از خاورمیانه به دلیل ذخایر تثبیت شده است که نشان‌دهنده تولیدات بیشتر در آینده است. طبق گزارشات شرکت بی‌پی، کشورهای خاورمیانه ٤٨درصد ذخایر نفت جهان در ٢ ١٣ را به خود اختصاص داده‌اند که نسبت به ٢ ٥ میلادی ٥٦ و در
مقایسه با ١٩٩٣ میلادی ٦٤درصد کاسته شده است.
این منطقه ٤٣درصد ذخایر تثبیت شده گاز را نیز در اختیار دارد که در مقایسه با آمار ٤٦درصد ٢ ٥ تغییر محسوسی نکرده است اما نشان‌دهنده کاهش سهم بازار منطقه در مقایسه با ١٩٨ میلادی است. در ٢دهه گذشته تولیدکنندگان نفت‌وگاز در خارج از خاورمیانه ذخایر خود را به سرعت افزودند. بین ١٩٩٣ تا ٢ ١٣، تولیدکنندگان نفت به‌طور سالانه ٤/٢درصد به ذخایر تثبیت شده خود افزودند اما این شاخص در خاورمیانه فقط یک‌درصد بود. در همین بازه زمانی تولیدکنندگان نیز با سرعت ٨/١درصد به ازای هر‌سال به ذخایر خود در سراسر جهان افزودند. همین شاخص در خاورمیانه ٣درصد رشد
کرده است اما در این اواخر رشد در خاورمیانه کند شده است. در نیمه دوم این بازه زمانی، رشد ذخایر در نقاط دیگر جهان سالانه ٣/٢درصد بود اما رشد ذخایر در منطقه فقط ١/١ بود.
اکنون به‌نظر می‌رسد مرکز ثقل صنعت نفت و گاز جهان به تدریج از سمت خاورمیانه و شمال آمریکا به سوی آمریکای‌جنوبی، آفریقا و آسیا می‌رود. با توجه به شکوفایی صنعت گاز طبیعی در آمریکای‌شمالی، اکتشاف و استخراج در کشورهای خارج از خاورمیانه، این روند طی دهه آتی هم ادامه می‌یابد.
خاورمیانه پدیده‌ای نوظهور
خاورمیانه یکی از بازیکنانی است که دیرهنگام وارد صنعت نفت و گاز شد و سلطه آن روی تولید جهانی یک پدیده موخر است. طی ٥دهه نخست قرن بیستم تولید نفت جهان در انحصار آمریکا، مکزیک، ونزوئلا، رومانی، روسیه، مالزی و اندونزی بود. نخستین مرتبه در سال ١٩ ٨ نفت در ایران پیدا شد. پس از آن در ١٩٢٧ در عراق، ١٩٣٢ در بحرین، ١٩٣٧ در کویت، ١٩٣٨ در عربستان‌سعودی، ١٩٥٤ در امارات متحده و ١٩٦٢ در عمان نفت کشف شد. در اواخر دهه ١٩٤ میلادی خاورمیانه یکی از تولیدکنندگان کوچک نفت در سطح جهان بود. در دهه ١٩٥ کشورهای خلیج‌فارس ١٧درصد نفت
جهان را تولید می‌کردند. اکتشافات عظیم بین ١٩٤ تا ١٩٦ میلادی و پیشرفت مداوم در شرکت‌های نفتی جهان سهام منطقه را از تولید جهانی از ٢٥درصد در ١٩٦ به ٣١درصد در ١٩٧ میلادی رساند. در ١٩٧٥ میلادی سهم منطقه از تولید نفت جهان به ٣٧درصد رسید و از آن زمان تاکنون تغییری نکرده است.
رکود منطقه‌ای
خاورمیانه هر روز بیش از گذشته به منطقه‌ای خشونت‌بار برای تولیدکنندگان انرژی به شمار می‌رود. جنگ ایران و عراق، تحریم علیه عراق، جنگ‌های خلیج، تحریم علیه ایران، جنگ داخلی در سوریه و اکنون شورش شبه‌نظامیان در شمال عراق مشکل‌ساز بوده‌اند. در این میان فقط عربستان‌سعودی، کویت، بحرین، قطر و امارات متحده عربی سعی کرده‌اند تا حدودی از خشونت دور بمانند. به غیر از عربستان‌سعودی، امارات متحده عربی و قطر بقیه کشورهای منطقه پس از ١٩٧٦ میلادی نتوانستند تولید خود را بیشتر کنند. حتی در عربستان‌سعودی سود تولید طی ٣٧سال
گذشته (٨/٢میلیون بشکه در روز) تغییری نکرده است.
افول خاورمیانه
گذر از خاورمیانه طی دهه آتی به‌طور حتم وجود خواهد داشت مگر آنکه بهبودهای زیادی در محیط سیاسی منطقه انجام شود.
منابع عظیم نفت و گاز عربستان‌سعودی همچنان از دسترس شرکت‌های خارجی دورند. تحریم‌ها از هرگونه افزایش تولیدات نفت‌وگاز در ایران جلوگیری می‌کنند. سوریه و عراق به کشورهایی بحران‌زده تبدیل شده‌اند که قدرت مرکزی فروپاشی ها شده است؛ به‌طور متضاد انقلاب گاز طبیعی میلیون بشکه به ذخایر آمریکا و کانادا افزوده است.
شرکت‌های نفت و گاز اکنون مشغول اکتشاف مخازن مشابه در سراسر جهان هستند از جمله آرژانتین، چین و روسیه. ذخایر گازی عظیمی در استرالیا کشف شده و اکنون دست‌اندرکاران صنعت به ساحل موزامبیک چشم دوخته‌اند. همچنین تایلند و شرق دور و قطب نیز به بازار جدید برای مکتشفان ذخایر انرژی تبدیل شده‌اند. با این وجود هیچ‌یک از این مناطق به اندازه خاورمیانه جذاب نیستند اما سیاست‌های خاورمیانه سبب شده شرکت‌های نفت و گاز از آن گریزان باشند.
تا زمانی که شرایط سیاسی و امنیتی منطقه بهتر شود یا قیمت‌های نفت کاهش یابد، همچنان از اهمیت خاورمیانه به‌عنوان تولید‌کننده بزرگ نفت و گاز کاسته خواهد شد.