◄ بازخوانی یک شلیک آمریکایی به ۲۹۰ مسافر ایران‌ایر

وبلاگ تین نیوز، میلاد باستانی | دوازدهم تیرماه بیست و شش سال پیش، کودکان، زنان و مردان یک ایرباس خطوط هوایی ایران، توسط موشک ناو امریکایی در آسمان خلیج فارس تکه تکه شدند.

به گزارش تین نیوز، ایرباس 300 هواپیمایی ملی ایران، فرودگاه مهرآباد را به مقصد دوبی ترک کرد ولی توقف کوتاهی در بندر عباس داشت تا بار و مسافر بگیرد. قرار بود این هواپیما با شماره پرواز 655 با دویست و نود سرنشین، شامل 156 مرد، 53 زن و 57 کودک (2 تا12ساله و 8 کودک زیر دو سال) و 42 نفر با ملیت های یوگسلاو، پاکستانی، هندی، عرب و 16 خدمه پرواز) در ساعت 9:20 صبح به مقصد دوبی پرواز کند.

در همان زمان، چندکیلومتر آن طرف تر، روی آب های نیلگون خلیج فارس و دریای عمان، ناو جنگی وینسنس ایالات متحده امریکا به کاپیتانی "ویل راجرز" قرار داشت که وظیفه اصلی آن، کشف هدف های پرنده، اعم از موشک، هواپیما و پردازش اطلاعات، تعقیب صدها هدف به طور همزمان و کنترل آتش آنها بود، هم‌چنین این رزم‌ناو به موشک‌های زمین به هوا با برد 408 کیلومتر نیز مجهز بود.

مرکز فرماندهی ناوهای شناور آمریکا روی دریای عمان و خیج فارس در بحرین بود و فرماندهی همه آن ها بر عهده کاپیتان "مک کنیا" بود تا ناوهای وینسنس و یو‌ اس‌ اس مونتگمرى را سرپرستی کند.

داستان از ساعت حدود 7 صبح روز یکشنبه 12 تیر ماه شروع شد. جایی که روح مسافران ایرباس ایرانی هم خبر نداشت که چه سرنوشت دردناکی در آسمان خلیج فارس انتظارشان را می کشد.
در این ساعت ناو یو‌ اس‌ اس مونتگمرى به فرمانده مک کنیا خبر داد که ۵ تا ۷ انفجار در یک کشتى نفتکش لیبریایى رخ داده و قایق های ایرانی مزاحمت هایی را برای یک کشتی نفتکش پاکستانی ایجاد کرده اند.

مک کنیا به این ناو دستور داد تا از قایق های ایرانی فاصه گرفته و به سمت جنوب تغییر مسیر دهد. در همین حال، کاپیتان مک کنیا به کاپیتان ویل راجرز، فرمانده ناوشکن موشک انداز وینسنس، دستور داد تا یکى از بالگردهای خود را براى شناسایى قایق هاى مسلح اعزام کند، اما خود ناو در موقعیت قبلى آن در جنوب ناحیه مذکور به منظور پشتیبانى از ناو مونتگمرى باقى بماند.

کمى دورتر در تنگه هرمز و در کاروان نفتکش‌هاى کویتى اسکورت شده به وسیله شناور‌هاى جنگى نیروى دریایى آمریکا، ناو یو اس‌ اس سایدز به فرماندهى کاپیتان دیوید کارلسون، دستور گرفت تا در اسرع وقت خود را به ناو وینسنس برساند.

ساعت ۷:۴۲ خلبان بالگرد ناو وینسنس گزارش داد که قایق‌هاى ایرانی با حالتى خصمانه به دور یک کشتى بازرگانى آلمانی گردش مى‌کنند. راجرز در واکنش به این خبر در وینسنس اعلام وضعیت فوق العاده مى کند و خود به مرکز جنگى ناو مى‌رود و دستور مى‌دهد که کشتى به سرعت به سوى محل شناور آلمانى رهسپار شود اما بنا به گزارش‌هاى رسمى پیرامون حادثه ایرباس ایرانی، هیچ کشتى بازرگانى در محل مورد بحث، درخواست کمک نکرده بود.

با نزدیک شدن وینسنس به آب‌هاى عمان، گارد ساحلى این کشور گزارش داد که قایق یا قایق‌هاى مسلح ایرانی آب‌هاى عمان را ترک کرده‌اند اما به رغم گزارش گارد ساحلى عمان در مورد عدم وجود هرگونه خطر، ناو وینسنس مسیر خود را در کنار مونتگمرى به سوى شمال تنگه هرمز و به سمت قایق‌هاى ایرانی دنبال مى‌کند. چند دقیقه بعد، کاپیتان مک کنیا از اینکه ناو وینسنس ۴۰ مایل (۶۴ کیلومتر) بالاتر از محلى قرار دارد که مى‌بایست در آن مستقر باشد، متعجب شد. در تماس‌هاى رادیویى پس از آن، مک کنیا به طور موکد از فرماندهان هر دو ناو وینسنس و مونتگمرى مى‌خواهد که مجدداً به سوى جنوب خلیج فارس بازگردند.

تا به اینجا حرکات و انجام مانورهای سرخود ویل راجرز بر هیچ کس پوشیده نیست. یکی از نکته هایی که برخی ادرباره این سانحه می گویند این است که قایق های ایرانی با شلیک به سمت ناو وینسنس، باعث تحریک ویل راجرز شدند و شاید عصبانی شدن او، زمینه این کشتار بیرحمانه را فراهم کرد اما گزارشات نشان می دهد که این، خود راجرز بود که باعث تحریک قایق های ایرانی شد و مک کنیا، فرمانده این سه ناو در بحرین نیز این نکته را به روزنامه های وقت گفته بود که هیچ دلیلی نداشت که ناو وینسنس با قایق های ایرانی درگیر شود.

ساعت ۹:۱۰ صبح
با نزدیک شدن شناور های ایرانی به آب‌هاى سرزمینى خود، خلبان بالگرد ناو وینسنس گزارش کرد که شناور های ایرانی به سوى او تیراندازى کرده‌اند. در واکنش به این گزارش، راجرز بار دیگر در ناو حالت جنگى اعلام مى‌کند و مجدداً راهى شمال تنگه هرمز مى‌شود تا به شناور هایى که به سوى بالگردش تیراندازى کرده‌اند، پاسخ گوید. اما ایونز، مفسر نظامى روزنامه شیکاگو تریبیون اعتقاد دارد که این بالگرد آمریکایى بود که با کم کردن فاصله‌اش باشناور های ایرانی، بیش از حدى که بدان مجاز بوده، قوانین درگیرى را نقض کرده و دست به انجام اقدامى خصمانه نسبت به واحد‌هاى سطحى ایرانی زده است.

کاپیتان کارلسون در این باره گفته است: "وقتى بخواهیم منطقى به موضوع نگاه کنیم، مى‌بینیم که بالگرد، مورد اصابت قرار نگرفته بود و مى‌توانست منطقه را با سرعت ترک کرده و ظرف چند دقیقه به ناو وینسنس باز گردد. هیچ ضرورتى نبود که ناو وینسنس با سرعت تمام به سمت شناور های ایرانی حرکت کند."

کاپیتان راجرز حال آماده استقبال از دردسر است، اما هیچ دردسرى پیش روى او وجود ندارد. در همین لحظات ناو وینسنس از میان دو شناور ایرانی عبور مى‌کند ولى هیچ اتفاقى نمى‌افتد. راجرز در پى گرفتن اجازه از مرکز فرماندهى مستقر در بحرین بود تا با شناورهای ایرانی درگیر شود. به گفته ایونز، در تمامى این دوره که در حدود ۳۰ دقیقه به طول انجامیده بود، بالگرد بدون آنکه آسیبى دیده باشد به ناو بازگشته بود و هیچ شاهد و مدرک محکمى مبنی بر انجام اقدامى خصمانه از سوى شناور های ایرانی علیه وینسنس یا بالگرد آن وجود نداشت.

به اعتقاد ایونز، در آن روز کاپیتان راجرز هدفى جز درگیرى با ایرانی ها نداشت و در حال اجراى مانور‌هاى تحریک آمیزى بود تا زمینه را براى درگیر شدن با شناورهای ایرانی به وجود آورد. در همین زمان، ایرباس ایران در حال مسافرگیری در فرودگاه بندرعباس است و زنان و کودکان و مردان یکی یکی از پله های هواپیما بالا رفته و با راهنمایی مهمانداران سر جای خود می نشینند.

تصور کنید که بالگرد آمریکایی، برای اینکه اطلاعاتی از وضعیت ناوچه های توپدار ایرانی به دست آورد، بالای سر آنها پرواز کرده است؛ مسلما این ناوچه ها هم احساس خطر کرده و به سمت بالگرد شلیک کردند. بنابراین شلیک به آن بالگرد، عملی منطقی و طبیعی از سوی قایق های ایرانی بوده است.

همین شلیک ها، اولین جرقه های اعلام آماده باش و ایجاد ترس و دلهره در اردوی ناونشینان وینسنس بود. راجرز بدون هیچ دلیلی و فقط به خاطر ترس از حمله قایق های ایرانی، خودش به سمت قایق های ایرانی حرکت کرده و کشتی را در میدان جنگی با ناوچه های ایرانی قرار می دهد؛ کاری که اصلا لزومی نداشته و مک کنیا نیز این را تایید کرده است.

ناو وینسنس در حال حرکت به سمت شمال و تنگه هرمز است و حدود 70 کیلومتر آن طرف تر یعنی در فرودگاه بندرعباس، کاپیتان محسن رضاییان 37 ساله در حال انجام چک های قبل از پرواز، بر روی صندلی چپ نشسته است. این پرواز قرار بود ساعت 9:20 بندرعباس را به مقصد دوبی ترک کند اما به دلیل مشکلی که در سوار شدن مسافرها رخ داده بود با 27 دقیقه تاخیر و در ساعت حدود 9:50 صبح با اجازه تیک آف برج مراقبت بندرعباس، کاپیتان رضاییان، ایرباس غول پیکر هما را در ابتدای باند قرار داد.

از سوی دیگر، کاپیتان ریچارد مک کنیا که در مقابل کار انجام شده قرار گرفته بود، به راجرز اجازه داد تا به قایق های ایرانی شلیک کند و پاسخ شلیک آنها به چرخبال را بدهد. در ساعت 9:43 دقیقه یک رویارویی سخت بین ناو وینسنس و قایق های ایرانی درگرفت.
در همین دقایق رادارهای کشتی وینسنس یک هواپیما را با کد شناسایی p3 ردیابی می کنند که با تغییر مسیر به سمت ناو جنگنده امریکایی در حرکت است و از آنجایی که هر پرنده ای برای ناو خطر و تهدید محسوب می شود؛ بلافاصله به خلبان هواپیمای شناسایی اخطار داده می شود. خلبان هواپیما هم مسیرش را تغییر داده و از ناو وینسنس دور می شود.

از سوی دیگر خلبان رضاییان در ساعت 09:48 دقیقه با فشردن دسته تراتل غول فلزی را بر روی باند به حرکت در می آورد و از باند بندرعباس بلند می شود. به محض برخاستن هواپیما، رادار ناو وینسنس باز هم یک هواپیمای غریبه را رصد می کند. سیستم IFF به کار گرفته می شود و کد شناسایی هواپیما را برای ناو وینسنس آشکار می کند.

هواپیمای ایران ایر با کد شناسایی 6760 بر روی حالت شماره 3 در رادار ناو وینسنس آشکار می شود، این یعنی هواپیما غیرنظامی بوده و تهدیدی محسوب نمی شود.

در ساعت 9 و 49 دقیقه، خدمه خدمه ناو وینسنس سعی در برقراری ارتباط رادیویی با خدمه هواپیمای ایرباس ایرانی می کنند ولی آن ها بر روی فرکانس نظامی در حال برقراری ارتباط هستند و محسن رضاییان صدای آن ها را نمی شنود تا پاسخی دهد، در واقع علیرغم اینکه ناو وینسنس بسیار پیشرفته بود ولی قابلیت برقراری تماس رادیویی در فرکانس غیر نظامی را نداشت. بنابراین این که آمریکایی ها مدعی بودند که هفت بار به خدمه پرواز 655 هما اخطار داده بودند، بی اساس بود و محسن رضاییان اساسا چیزی نمی شنید که بخواهد به آن اخطارها پاسخ دهد.

در همان زمان که ایرباس ایران از باند بندرعباس بلند شد، یک هواپیمای تامکت نیروی هوایی ارتش هم در حال تاکسی بر روی باند و برخاستن از باند فرودگاه بندرعباس بود. کد شناسایی تامکت بر روی حالت نظامی عدد 1100 است. این کد هم در حات شماره 2 بر روی مانیتور ناو وینسنس نشان داده می شد و همین باعث شده بود در مورد هویت ایرباس ایرانی به شک بیفتند اما آن ها باید راه های دیگری را انتخاب می کردند. در حقیقت ویل راجرز باید از ناو ناو یو ‌اس ‌اس مونتگمرى و جنگنده های آن برای رصد کردن هواپیمای ردیابی شده کمک می گرفت، چرا که ویل راجرز می دانست که این هواپیما ممکن است غیر نظامی باشد و نتواند فرکانس رادیویی ناو را پاسخ دهد، بنابراین باید از راه های دیگری در راستای شناسایی این هواپیما استفاده می کرد؛ اما هرگز این کار را نکرد.

هواپیمای ایران ایر دقیقه ای 7 کیلومتر به ناو نزدیک تر می شد و حدود پنج دقیقه، ویل راجرز فرصت داشت تا تصمیم بگیرد. سروان اسکات، مسئول پداوند هوایی ناو وینسنس خود را برای حمله موشکی به جنگنده اف 14 فرضی آماده می کند. اگر هواپیما به 20 مایلی کشتی برسد دیگر تهدید بزرگی است و حمله موشکی باید آغاز شود. درست است که زمان کوتاه است اما راجرز می توانست هواپیما را در ارتفاع 12 هزار پایی ببیند و از مسافربری بودن آن مطمئن شود.

ساعت 9:52 دقیقه یکی از توپ های 5 اینچی ناو وینسنس دچار مشکل شده و راجرز، فرمان گردش به چپ می دهد تا بتواند از توپ های پشتی ناو برای مقابله با قایق ها استفاده کند. این گردش به چپ باعث می شود تا کشتی 4 کیلومتر به داخل آب های ایران تجاوز کند و در مسیر کامل هواپیمای ایرباس 300 ایرانی قرار بگیرد. در همین حال یکی از خدمه ناو به ویل راجرز می گوید که شاید این هواپیما مسافری باشد اما راجرز به این توجه نمی کند و اعتقاد دارد خلبان هواپیما باید به اخطارهای ناو جواب دهد. هواپیما با 290 نفر مسافر به 20 مایلی (32 کیلومتری) ناو می رسد اما راجرز در آن لحظه با شلیک به هواپیما مخالفت می کند. تا این که ناو استوار "ویچ" با گفتن جمله ای، ویل راجرز را مجاب به شلیک به هواپیمای مسافربری هما می کند.

ویچ می گوید: "هواپیمای دشمن دارد ارتفاع کم می کند، این یعنی هواپیما قصد حمله به ناو وینسنس را دارد." بعد از این جمله، ویل راجرز دستور شلیک دو موشک را به هواپیمای ایرباس 300 هما با 290 سرنشین صادر می کند. موشک اول لحظه به لحظه به هواپیما نزدیک شده و ایرباس ایرانی برخورد می کند. هواپیما حدود 12 هزار پا ارتفاع داشت که با فاصله با برخورد موشک در آسمان تکه تکه شده و اجساد 290 مسافر بی گناه در آب های خلیج فارس پراکنده می شود.

خبر شلیک موشک ناو آمریکایی به سرعت در دنیا می پیچد.

بعدها مشخص شد که هواپیمای ایرانی هیچ گاه کاهش ارتفاع نداشته است، محسن رضاییان هیچ وقت صدای اخطار ناو وینسنس را نشنیده است، خدمه کشتی در تبدیل ساعت پرواز 655 به وقت محلی دچار اشتباه شده بودند، راجرز باید از روش های دیگری جهت شناسایی هواپیما استفاده می کرد، هواپیما فقط 10 هزار پا ارتفاع داشت و از روی عرشه کشتی و با دوربین های پیشرفته ناو می شد مسافربری بودن آن را تشخیص داد، ناو وینسنس چهار کیلومتر وارد آب های خلیج فارس شده بود و این نقض حریم دریایی ایران بود و این که، این ناو ابتدا باید با شلیک گلوله به هواپیما اخطار می داد و بعد، اقدام به حمله موشکی می کرد.

تا آخرین لحظات، دست سروان "اسکات" بر روی کلید hold fire بود تا اگر خدمه پرواز 655 جوابی به اخطارها دادند، موشک ها را در آسمان منهدم کند ولی افسوس که کاپیتان راجرز انتظار بی جایی داشت که کاپیتان رضاییان بخواهد پاسخی به وی بدهد چرا که در فرکانس نظامی در حال ارسال اخطار بودند و کاپیتان رضاییان هرگز نمی توانست آنها را بشنود.

به نظر می رسد کاپیتان راجرز کم کاری کرده است، در واقع فشار و استرس فراوان ناشی از حمله به ناو و افرادش، موجب شد راه های دیگری را که می تونست غیر نظامی بودن هواپیما را نشان دهد، امتحان نکند؛ این هیچ فرقی با جنایت ندارد. زنجیره ای از اشتباهات و کم کاری ها و نیز فشار عصبی بر کاپیتان راجرز، این سانحه را رقم زد که در قبال آن، حداقل باید یک عذر خواهی باید از خانواده این مسافران می شد.

در مورد اینکه آیا هواپیمای مسافربری برای یک ناو جنگی، تهدید حساب می شود باید گفت وقتی تهدید وجود دارد که هواپیما از مسیر پروازی خودش خارج شده باشد. طبق قوانین بین المللی، هواپیمای مسافربری که در مسیر خودش در حال حرکت است هیچ تهدیدی محسوب نمی شود، مگر اینکه هواپیماربایی صورت گرفته باشد. در حقیقت این ناو آمریکایی بود که در مسیر هواپیمای مسافربری قرار گرفت و حتی مرز آبی ایران را نیز نقض کرده بود. حتی اگر هواپیما از مسیر خودش منحرف شده بود، ناو وینسنس باید از غیر نظامی بودن یا نبودن هواپیما، مطمئن می شد.

در پایان، سالگرد این ضایعه غمناک و جانکاه را به خانواده این مسافران و خدمه پرواز تسلیت می گوییم.