◄ گمنامان آسمان؛ ۲۸ مهر روز جهانی مراقبت پرواز

از راهرو وسط هواپیما که می گذری با راهنمایی مهماندار به صندلیت می رسی و در آنجا نشسته و آرام می گیری. به حمد الله تا الآن همه چیز بر وفق مراد بوده و آرامش درون هواپیما سفری بدون دغدغه و توام با ایمنی کامل را نوید می دهد. معمولا انتخاب گزینه هواپیما بعنوان وسیله نقلیه، همیشه با حاشیه هایی همراه است. زمان تحت اختیار، توانایی اقتصادی، رزرو بلیط برای تاریخ مد نظر و از همه مهمتر روحیات فرد در مورد سفر هوایی، از جمله حواشی این مقوله است.

در حالی که همه آرام بر روی صندلی های خود نشسته اند، هواپیما به آرامی بر روی زمین می خزد و پس از چند چرخش و توقف کوتاه شتاب گرفته و بالاخره این سازه عظیم فلزی، همه ی وزن خود را در آغوش آسمان رها نموده و اوج می گیرد.

کم کم در آن بالاها یعنی جایی که انسان هیچ تکیه گاهی برای خود نمی یابد، حال و هوا عوض شده و دلهره سراغ بعضی افراد می آید. شاید هیچ کس وانمود نکند اما جان انسان عزیز است و شوخی بردار نیست. در نهایت به خدای بزرگ توکل می کنی و با اطمینان به مهارت سالار این پرنده آهنین بال خود را آرام می کنی. برای لحظه ای نگاه را از داخل هواپیما گرفته و چشم های خود را از پنجره به بیرون از پرواز هدایت می کنی، تکه ابرهای پراکنده در زمینه ای گسترده از رنگ آبی ملایم، آرامش انسان را بیشتر می کند. در اندیشه ی خود غوطه وری که شئی متحرک نظرت را جلب می کند. در فاصله ای نه چندان دور پرواز دیگری را می بینی که در مسیر خود حرکت می کند. جالب است، در آن هواپیما هم شاید مسافرانی باشند که ما را ببینند.

اما براستی در عالم بیرون از این پرواز چه می گذرد؟ ترافیک هوایی و پروازهای دیگر؛ اوضاع جوی متغیر و بعضا ناآرام؛ گستره آسمان با این وسعت؛ و ... . این شرایط چگونه با هم هماهنگ می شوند؟

حتما نظمی وجود دارد. باید از قبل برنامه ها و دستور العمل هایی ایجاد شده باشند. در غیر این صورت این همه متغیر در این صنعت گسترده و پیچیده چگونه در کنار هم، منظم و هماهنگ، به فعالیت خود ادامه می دهند؟

به دانسته های خود که مراجعه می کنی با نام ها و اصطلاحات محدودی برخورد می نمایی مثل هواپیما، خلبان، فرودگاه، باند فرود، برج مراقبت ... مراقبت پرواز ... کنترل ... ترافیک هوایی ... چاله های هوایی ...

اما واقعا در مورد هر کدام شان تا چه اندازه اطلاعات داشته و نقش و جایگاه آنها را می شناسیم؟ احتمالا با بعضی از آنها بیشتر برخورد کرده ایم و با برخی کمتر. یکی از آنها مراقبت پرواز یا همان کنترل ترافیک هوایی است. حرفه ای که شاید ابعاد آن کمتر معرفی شده باشد.

از ابتدایی که سفر های هوایی عمومیت یافته و حجم ترافیک هوایی رو به فزونی گذاشت، لزوم راه اندازی تشکیلاتی که بتواند در فرایند عبور و مرور پروازها، مدیریتی اعمال نماید به شدت احساس گردید. این موضوع در شرایط غیر عادی نمود بیشتری پیدا می کند نظیر شرایط بد جوی، وقوع شرایط اضطراری برای پروازها، از کار افتادن دستگاههای کمک ناوبری زمین و ...

سازماندهی بسیار دقیقی باید بر روی زمین و آسمان وجود داشته و افراد متعددی می بایست ایفای نقش نمایند تا در نهایت ناوگان هوایی بتواند پروازی ایمن را به انجام برساند. مراقبت پرواز بعنوان نیروی خط مقدم ارائه خدمات هوانوردی در این تشکیلات (شرکت فرودگاههای کشور) از نقش و جایگاه ویژه ای برخوردار است.

در ابتدا با وجود شرایطی مانند سرعت سر سام آور هواپیماها، مسیرهای متعدد و تودرتوی پروازها به همراه اوضاع متغیر جوی و برخی مواقع غیر قابل پیش بینی، مدیریت آسمان کاری صعب و ناممکن به نظر می آمد. اما آن سوی قصه انسانی بود که هدیه ای خدادادی به نام قدرت تفکر داشت. اندیشه هایی که توان ممکن سازی هر ناممکن را داشتند. قرعه به نام متخصصین مراقبت پرواز - این تدبیر گران فضای آسمان- افتاد تا این وظیفه را با مدیریت دقیق فضای تحت اختیار، به نحو احسن انجام دهند. سر انجام آسمان آبی در مقابل ذهن پولادین این مردان، سر تعظیم فرود آورد و خود را باهمه داشته هایش در اختیار آنها قرار داد. دیگر نه خشم آسمان انسان را از مسیرش باز می داشت و نه آرامشش انسان را می فریفت.

شاید آن روزی که در کشور ما برای این حرفه نام "مراقبت پرواز" انتخاب می شد هنوز ابعاد و ظرافت های کامل این تخصص شناخته شده نبود. نام اصلی آن یعنی AIR TRAFFIC CONTROL اشاره به کنترل و هدایت پروازها به منظور جلو گیری از هر گونه تداخل و برخورد آنها با یکدیگر در محدوده ای مشخص داشت.

نامی که امروزه دیگر صاحب نظران آن را نیز کافی و گویای ابعاد مختلف این حرفه ندانسته و با تجزیه تحلیل وظایفی که یک کنترلر انجام می دهد بخوبی تبیین می کنند که در این حرفه کلیه عوامل موثر در علم و هنر مدیریت در حال انجام است، وظایفی نظیر:

برنامه ریزی: کلیه وقایع و درخواستها باید از قبل پیش بینی شده و مبتنی بر آن ایمن ترین، سریعترین و روان ترین راه حلها برای جریان ترافیکی برنامه ریزی شود.

سازماندهی: بخش بندی فضای سه بعدی و تخصیص موقعیتهای کاملا مجزا و امن به هر یک از پروازها

بودجه بندی: هدایت جریان ترافیک با ملاحظه کلیه جوانب اقتصادی، از قبیل: صرفه جویی در زمان، سوخت و هزینه های مترتب دیگر.

کنترل و نظارت: مرور لحظه ای جریان ترافیکی و جلو گیری از هر گونه انحراف از تنظیمات ایجاد شده برای کلیه پروازها

هدایت و رهبری: نهایتا این کنترلر ترافیک هوایی است که در همه حال (شرایط عادی و غیر عادی)، با استعانت از لطف و مرحمت حق تعالی و بهره گیری از دانش و مهارت خویش، به رهبری صحیح شرایط و بحرانهای بوجود آمده خواهد پرداخت.

بنابراین تغییر نام این تخصص از کنترل ترافیک هوایی: AIR TRAFFIC CONTROL به مدیریت ترافیک هوایی: (AIR TRAFFIC MANAGEMENT (ATM صورت پذیرفت.

در کتابهای مرجع مدیریت ترافیک هوایی، اصلی ترین اهداف این حرفه را موارد زیر برشمرده اند:
1) ایجاد جدایی میان پروازها (و در بعضی مناطق ایجاد جدایی با موانع)
2) تسریع و روان سازی جریان ترافیکی
3) ارائه اطلاعات مفید و لازم به افراد و واحدهای مرتبط
4) مشارکت در امر تجسس و نجات هنگام سوانح

ماهیت صنعت هوانوردی اختصاصات و ویژگی های منحصر به فردی دارد. سرعت سرسام آور هواپیماها عاملی است که به واسطه آن، خطاها و اشتباهات در بسیاری از موارد غیر قابل جبران می شوند. بنابراین برنامه ریزی قبلی برای جریان ترافیکی، رصد و پیش بینی موقعیت تک تک پروازها، پیش بینی درخواستهای مختلف خلبانها، قدرت تجسم بسیار قوی فضا و حفظ آرامش در همه شرایط، از جمله توانمندی های لازم برای یک کنترلر ترافیک هوایی است.

از سوی دیگر در عالم هوانوردی اتفاقات پیش بینی نشده بسیارند. از این جهت داشتن ذهنی همیشه آماده برای مواجهه با تک تک آنها از دیگر ضروریات این حرفه است. به بیان دیگر یک خلبان مسئولیت جان خود و سر نشینان پروازش را به عهده دارد و این در حالی است که یک کنترلر ترافیک هوایی در آنِ واحد مسئولیت ایمنی و مدیریت تعداد زیادی از همین پروازها را به عهده دارد. بنابراین برخورداری از تمرکز قوی و سرعت عمل بموقع از دیگر ملزومات بسیار مهم شاغلین این حرفه است.

هر پرواز از همان ابتدای امر یعنی درخواست روشن نمودن هواپیما، تا آخرین مراحل کار یعنی فرود نهایی، با کارکنان مدیریت ترافیک هوایی در تماس باقی می ماند. این ارتباط جهت مبادله کلیه درخواستها از سوی خلبانان و صدور مجوزها و دستورات توسط کنترلرهای ترافیک هوایی برقرار می گردد. اما ارتباطات میان کنترلر و خلبان به همین موضوعات ختم نمی شود. در واقع علاوه بر موارد گفته شده، در شرایط خاصی نقطه امید و آرامش خلبانها، صدای گرم و آرامش بخش کنترلرهای مجرب و متعهد است. کنترلرهایی که درکنار بار سنگین ترافیک هوایی، تمام قد خود را شریک لحظات سخت خلبانها دانسته و برای ختم به خیر شدن شرایط پیش آمده همه قوای خود را بکار می گیرند.

مسافرین محترم به فرودگاه ... خوش آمدید ...
بالاخره به مقصد رسیدی. با فراغ بال ...

از این ارکستر فقط صدایی شنیدی. نه آهنگسازی، نه نوازنده ای، و نه رهبر ارکستری به چشم آمد. اما زیبایی موسیقی و هم آهنگی کلیه عوامل، تو را به سلامت به مقصد رساند.

پیاده که می شوی برجی را با شیشه های بلند مشاهده می کنی به نام برج مراقبت پرواز. این ساختمان قابل مشاهده ترین بخش این مجموعه است. در این حرفه واحدهای نامشهود دیگری هستند که چشم هر بیننده ای به آنها نمی افتد. واحدهای تقرب پرواز، مرکز کنترل پرواز، اجازه پروازها، واحدهای توجیه خلبان و ...

انسان هایی که در همه حال کار خود را انجام می دهند. چه دیده شوند و چه گمنام بمانند. مهم سلامتی و ایمنی سفر تو و دیگر مسافران است و این همه افتخار آنهاست.

* کارشناس مراقبت پرواز