یادی از شیوه اداره تهران بر اساس طرح جامع
رضا بهبهانی* ماه‌های قبل از انقلاب به شادروان مهندس بدیعی تأکید کرد که اراضی شمالی و شرقی شرکت نوسازی عباس‌آباد درخت‌کاری شود تا در آینده به زاغه‌نشین تبدیل نشود. چه آینده‌نگری بود او!؟ اگر این همت در درخت‌کاری صورت نپذیرفته بود، اکنون اراضی عباس‌آباد چیزی در حد خاک سفید و تهران‌نو یا سنگ دوقلوی گلاب‌دره بود.
چرا تهران «میدان» ندارد؟ آزادی که میدان نیست. چرا تهران مرکز ندارد. توپخانه؟ بازار؟
زمانی که تهران بیش از چهار محله نداشت، عودلاجان، سنگلج، بازار و چاله‌میدان، شاید سبزه‌میدان و میدان ارگ، میدانش بود.
با کودتای ١٢٩٩ سیدضیا و روی‌کار‌آمدن رضاشاه و رونق مدرنیته، توپخانه با ساختمان پست‌خانه در جنوب و شهرداری در شمال و بانک شاهی در شرق شکل میدان را به خود گرفت. چنین میدانی با آب‌نمای بزرگ و فواره‌های رنگینش که برای ایرانی‌ها و مخصوصا تهرانی‌ها نو و شادی‌آور بود، محلی برای تفریح مردم، به‌خصوص در شب که فواره‌های رنگین به هوا می‌رفتند، شد. لاله‌زار به گذری نو و دل‌انگیز برای پرسه‌زدن مدرن‌ها تبدیل شد.
اولین طرح جامع تهران در سال ١٣٤٨ به وسیله شادروان عبدالعزیز فرمانفرمائیان و با همکاری ویکتور گروئن تهیه شد. در این طرح ضمن طراحی هشت مرکز ناحیه در روی یک محور شرقی - غربی، یک میدان و مرکز اصلی در اراضی عباس‌آباد، پیش‌بینی شده بود. بد نیست یادآوری شود که این اراضی تا قبل از تهیه طرح جامع پادگان عباس‌آباد، به جا مانده از دوره قاجار بود. برای پادگان عباس‌آباد و در جهت عمران این اراضی، از همان دوره قاجار دو رشته قنات برای آن حفر کرده بودند. یکی به شمال غربی تا باغ فردوس و دیگری به شمال شرقی تا قلهک امتداد داشت و همین قنات‌ها در دوره صدر‌اعظمی حاج میرزا آقاسی، ضرب‌المثل مشهور «اگر آب ندارد برای تو که نان دارد» را به سر زبان‌ها انداخت.
سه سال پس از تصویب طرح جامع اراضی عباس آباد، شرکت نوسازی عباس‌آباد با مدیریت شادروان مهندس ناصر بدیعی تشکیل شد که شریف‌ترین و اولین شهرساز ایران بود؛ همان کسی که در طراحی و در ساخت نارمک مشارکت داشت. پس از تملک این اراضی و خلع‌ید ارتش از اراضی عباس‌آباد، برای مرکز تهران مسابقه‌ای بین‌المللی آغاز شد که در این مسابقه معماران معروف جهان، از جمله الوار التو و کنزو تانگه شرکت داشته و شرکت مهندسان مشاور لولین دیویس برنده شد.
متأسفانه کلیه اسناد این مسابقه بین‌المللی و کلیه نقشه‌های اجرائی شرکت لولین دیویس در هیجانات روزهای اول انقلاب اسلامی معدوم شد. همان‌طور که بعد از انقلاب اراضی عباس‌آباد همانند رو‌‌اندازی چهل‌تکه به فنا رفت. روح مرحوم مهندس جواد شهرستانی شاد، به یاد می‌آورم ماه‌های قبل از انقلاب به شادروان مهندس بدیعی تأکید می‌فر‌مودند که اراضی شمالی و شرقی شرکت نوسازی عباس‌آباد درخت‌کاری شود تا در آینده به زاغه‌نشین تبدیل نشود. چه آینده‌نگری بود او!؟ اگر این همت در درخت‌کاری صورت نپذیرفته بود، اکنون اراضی عباس‌آباد چیزی در حد خاک سفید و تهران‌نو یا سنگ دوقلوی گلاب‌دره بود.
کار اجرای طرح مهندسان مشاور لولین دیویس شروع شد و شرکت نوسازی عباس‌آباد و دفتر مهندسان مشاور لولین دیویس، به ساختمان مدرسه سن لوئی (از قدیمی‌ترین مدارس فرانسوی در ایران) منتقل شد. همان ساختمانی که در دوران جنگ تحمیلی به زندان اسرای عراقی تبدیل شد. بزرگراه مدرس قطعه اول متروی تهران از ایستگاه میرداماد تا خیابان آپادانا (خرمشهر)، پل جهان کودک (بر روی مدرس) لایروبی دو قنات، احداث پارک طالقانی و آماده‌سازی شهرک دیپلماتیک از یادگاران آن دوران‌اند.
شهرک دیپلماتیک در همین مکانی که ترمینال بیهقی است برای سفارتخانه‌های کشورهای خارجی که در سطح شهر تهران پراکنده بودند، طراحی شده بود و مقرر بود سفارتخانه‌های خارجی همگی به این مکان منتقل و سفارتخانه‌های قدیمی در سطح شهر به شهرداری تهران برای کاربری‌های عمومی واگذار شود. اولین موافقت‌نامه مبادله زمین برای احداث سفارتخانه‌ها در دو کشور بین دولت چین و دولت ایران به امضا رسید و دولت چین زمینی در پکن به دولت ایران داد و ایران سفارتخانه خود را در پکن، احتمالا با طراحی مهندس امانت ساخت. ولی متأسفانه ما نتوانستیم به تعهدات خود عمل کنیم و شهرک دیپلماتیک را به پایانه و پارکینگ بیهقی تبدیل کردیم.
در همین‌جا بد نیست این نکته را هم اضافه کنیم که قرار بود محل اقامت سفرای خارجی نیز در سواحل دریاچه لتیان که به‌صورت شهرکی طراحی شده بود منتقل شود و نکته آخر در مورد اراضی عباس آباد: براساس سنتی قدیمی که ما ایرانیان از گذشته‌های دور داشتیم در احداث خانه و کاشانه و هر ساختمان عمومی برای خوش‌یمن شدن سکه‌ای در پی می‌انداختیم، شاه نیز در احداث این مجموعه چنین کرد. روز ٢٤ بهمن سال ١٣٥٧ برخی با بیل و لودر و بلدوزر به محل آمدند و مشغول حفاری شدند وقتی از آنها سؤال شد که چه کار می‌کنید؟ جواب دادند که در این مکان شاه گنجی را پنهان کرده است و ما به دنبال آن هستیم؟/
* استاد دانشگاه و شهرساز
