پازل پلاک‌های فرسوده شهری
وجه به موضوع نوسازی بافت‌های فرسوده برای ارتقای بهره‌‌وری شهری، کاهش خسارات ناشی از وقوع احتمالی زلزله، تحقق عدالت اجتماعی و رفع محرومیت‌های ساکنان این بافتها، امری ضروری است.
در این میان آنچه از سوی شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران، مرجع اصلی شناسایی بافت‌های فرسوده شهری است، 3مورد ریزدانگی، ناپایداری و نفوذناپذیری بافتها را شامل می‌شود. به گفته متولیان امر، با وجود تلاش‌های انجام شده برای نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده در تهران، هنوز این مسئله از لحاظ کمی به پیشرفت فیزیکی 10درصدی نیز نرسید‌ه است.
عواملی همچون محلیت ضعیف، مشکلات فرهنگی و نیز نازیبایی بصری در این مناطق باعث شده میزان سود‌دهی ساخت‌وساز و نوسازی در آنها کمتر باشد و سازندگان تمایلی به سرمایه‌گذاری در آنها نداشته باشند. از سوی دیگر، بافت‌های فرسوده شهر تهران عمدتاً در محلات مرکزی و جنوبی شهر واقع شده که سکونت‌گاه بیش از یک میلیون نفر است و عوامل باز‌دارنده برای نوسازی این بافتها به حدی بوده که حتی سیاست‌های تشویقی مانند صفر کردن عوارض دریافتی از صدور پروانه و سایر بسته‌های تشویقی چاره‌ساز نبوده است.
به‌زعم متولیان و کارشناسان امر، موانع استفاده از مدل نوسازی از نوع بلوک شهری به‌جای سیستم احیا و نوسازی تک‌پلاکی، تنها مدل مؤثری است که همه شاخصه‌های فرسودگی را رفع می‌کند. مشکل اصلی در این روش، عدم‌هماهنگی و استنکاف همه مالکان برای تجمیع است که عمدتاً مشکلات قانونی و حقوقی هم به همراه دارد. محسن بهرام‌غفاری، عضو شورای تدوین مقررات ملی ساختمان، دراین باره می‌گوید: وقتی می‌خواهیم یک بافت را احیا کنیم و از قطعات ریز‌دانه، قطعات بزرگ‌تری به‌وجود بیاوریم در تلاش هستیم تا یک کار مهندسی که در قطعات کوچک امکان‌پذیر نیست را در این قطعات بزرگ‌تر انجام دهیم.
در این وضعیت لاجرم باید تمام پازلمان را کامل کنیم؛ یعنی باید موزائیکی از قطعات داشته باشیم که همگی به‌صورت همزمان به انجام این کار حاضر باشند اما این امر خود موانع جدی به‌وجود می‌آورد؛ مثلا ممکن است با عدم‌رضایت مالک یا مالکان یک یا چند قطعه مواجه شویم یا مالکان چند قطعه با یکدیگر دچار اختلاف باشند و تن به تجمیع ندهند.
همچنین شاید برخی از قطعات موقوفه، موروثی یا مجهول‌المالک باشند یا مالک آنها در دسترس نباشد که همه اینها موانع انتقال آزاد مالکیت است و شرایطی را به‌وجود می‌آورد که عملا تجمیع را غیرممکن می‌کند. بهرام غفاری در ادامه به تجربه موفق برخی کشورها از طریق تصویب تملک قهری توسط پارلمان اشاره می‌کند. به گفته او تملک قهری یعنی شهرداری یا یک مرجع مجاز دولتی، با اجازه و تصویب مجلس بتواند خارج از اراده مالک، ملک او را تملک کرده و غرامت آن را با مبلغ عادلانه بپردازد.
با این وصف، برای حل پازل پلاک‌های فرسوده شهری باید مدل تجمیع و ساخت بلوک شهری را که به عقیده کارشناسان تنها روش صحیح باز‌سازی و احیای بافت‌های فرسوده است به‌کار برد. این امر باید با تصمیمات و مداخله فرادستی اجرا شود.
