گزارشی از نوسازی بافت فرسوده شهر تهران

عضو شورای اسلامی شهر تهران در جلسه شورای شهر امروز به ارائه گزارشی از روند نوسازی بافت فرسوده شهر تهران و مشکلات آن پرداخت.

به گزارش تین نیوز به نقل از مهر، زهرا نژاد بهرام عضو شورای اسلامی شهر تهران در گزارشی از نوسازی بافت فرسوده شهر تهران طی سه سال گذشته در دویست و بیست و هشتمین جلسه رسمی شورای اسلامی شهر تهران در صحن علنی شورای شهر تهران گفت: شهرها را باید به مثابه ارگانیزم‌های زنده‌ای دانست که از ترکیب اجزا، قطعات، شریان‌ها و عناصر کارکردی تشکیل شده‌اند. در یک مقایسه پدیدار شناسانه می‌توان شکل ساختاری شهر را با فرآیند شکل‌گیری، تولد، رشد و تکامل فیزیولوژیکی انسان از دوران جنینی تا مرگ مقایسه کرد. در این میان بافت فرسوده یک نوع بیماری شهری قلمداد می شود که در شرایط زمانی و مکانی مختلف و به دلایل متفاوت به‌وجود می‌آید. بسط و گسترش این بیماری در مرحله اول به عدم پیشگیری وقوع آن و در مرحله بعد به نقص در تشخیص عوامل به‌وجود آورنده، انتخاب اشتباه روش درمان و در نهایت عدم اجرای کامل فرآیند درمان مربوط می‌شود.

وی ادامه داد: حدود ۲۱ درصد از پارسل های شهر تهران (۲۱۰ هزار پارسل) با جمعیت ساکن ۱.۵ میلیون نفر، در زمره بافت های فرسوده ی مشمول سه شرط ریزدانگی، ناپایداری سازه‌ای و نفوذناپذیری قرار می گیرد. با وجود سهم ۵.۳ درصدی بافت فرسوده از کل مساحت تهران، ۱۵ درصد جمعیت پایتخت را در خود جای داده است. یعنی تقریباً تراکم این محدوده ها سه برابر سایر مناطق است. نکته حائز اهمیت، تمرکز این بافت ها در محدوده های مشخص است به گونه‌ای که بیش از ۵۰ درصد پارسل های فرسوده شهر تهران صرفاً در مناطق ۱۰، ۱۲، ۱۵ و ۱۷ قرار گرفته اند. این در حالی است که آمارها نشان می دهد پارسل های دارای ناپایداری سازه‌ای سهم سه برابری نسبت به بافت فرسوده دارند و قریب به ۴۵ درصد از پارسل های شهر تهران با جمعیت ساکن ۳ میلیون نفر در این محدوده سکونت دارند.

به گفته وی در برنامه های پنج ساله چهارم و پنجم توسعه کشور، نوسازی سالانه ۱۰ درصدی بافت های فرسوده کشور الزامی شده است، اما روند نوسازی در پایتخت در بالاترین میزان خود طی سالهای گذشته از ۵ درصد فراتر نرفت.

وی ادامه داد: بیشترین نرخ نوسازی ها در سال های ۹۰، ۹۱ و ۹۲ بوده است. در این سالها با توجه به مشوق های تراکمی گسترده برای بافت فرسوده، بسیاری از مالکین املاک واقع در این بافت ها برای نوسازی هجوم آوردند. از طرفی طرح تفصیلی جدید هنوز ضوابط و تکالیفش احصا نشده بود و شهرداری وقت با ضوابط سهل گیرانه کسر پارکینگ ها و اضافه طبقات را به راحتی می پذیرفت. در پی نوسازی تراکمی صرفاً در سال های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۵، ۴۸ هزار واحد کسر پارکینگ فقط در بافت فرسوده شهر تهران ایجاد شده که امروز شهر تهران با تبعات و پیامدهای آن مواجه است و در حال حاضر کلانشهر تهران با اشکالات و تبعات این رویکرد در قبال نوسازی، دست و پنجه نرم می کند.

نژاد بهرام در ادامه تبعان رویکرد جدید در نوسازی را تمرکز صرف بر نوسازی کالبدی، عدم توجه به تامین سرانه های خدماتی ازجمله فضای سبز، تفریحی، ورزشی، درمانی، آموزشی (از آنجا که در نظام برنامه ریزی شهری ایران سرانه خدماتی بر اساس نسبت جمعیت بر هکتار محاسبه می شود و همزمان با افزایش مشوق های تراکمی، جمعیت این بافت ها به طرز چشم گیری افزایش یافته و نسبت به تامین خدمات جدید اقدام جدی صورت نگرفت، این سرانه ها در یک فرایند مستمر، به طور مشهودی رو به نزول در حرکت بود)، تراکم بیش از حد جمعیت در بافت ها و تشدید کمبودهای خدماتی، تبدیل شدن حاشیه معابر به انبار پارک خودروها ناشی از پذیرش کسر پارکینگ به صورت گسترده، کاهش حس تعلق به زندگی در محلات دارای بافت فرسوده بر اساس مطالعات انجام شده برشمرد و بیان کرد: شورای پنجم شهر تهران از زمان آغاز به کار با رویکرد بازآفرینی پایدار به بافت های فرسوده نگریست و با تامین کمبودهای خدماتی و اجرای پروژه های بهسازی محیطی در دل بافت فرسوده و با هدف ارتقای ارزش سکونت، کوشید تا زمینه ترغیب ساکنین به نوسازی و بهسازی محیطی را فراهم آورد.

این عضو شورای شهر تهران ایجاد فضای سبز در بافت فرسوده، احداث پارکینگ های محله‌ای در بافت های فرسوده، پروژه های بهسازی محیطی محله‌ای، گسترش فعالیت دفاتر توسعه محله‌ای به ۱۹۶ محله شهر تهران وپیش بینی برنامه های بازآفرینی شهری در مقیاس فرا منطقه‌ای همانند بازآفرینی محور نیلوفری به طول ۹ کیلومتر را از اقدامات شورای پنجم که در دستور کار شهرداری تهران قرار داد برشمرد و گفت: از آغاز فعالیت شورای پنجم، روند نوسازی بافت فرسوده مجدداً به تدریج روند افزایشی به خود گرفت. فراموش نکنیم که با گذشت زمان انتظار می رود به تدریج نرخ نوسازی کمتر شود. زیرا بناهای نوسازی نشده عمدتاً دچار مشکلات پیچیده مالکیتی، حقوقی بوده و یا فرضاً به صورت تک پلاکی ریزدانه در دل بافت قرار گرفته اند و امکان نوسازی نداشته و یا در این مسیر با محدودیت های جدی مواجه اند. با این وجود رویکرد شورا این نتیجه را در پی داشت.

نژاد بهرام ادامه داد: شورای پنجم و شهرداری تهران به منظور جلوگیری از تشدید تراکم در بافت فرسوده، مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری را که در اسفند سال ۹۵ به تصویب رسیده بود و در قالب آن طبقات مازاد تشویقی بافت های ناپایدار و فرسوده حذف شده بود، با رویکرد ارتقاء ارزش سکونت در بافت، اجرایی نمود، اما از آنجا که همزمان سیاست های ارائه خدمات و بهسازی محیطی را پی گرفت، از کند شدن روند نوسازی جلوگیری کرد. همچنین در راستای تقویت اعمال تسهیلات تشویقی برای تمامی پارسل های دارای شاخص های سه گانه ریزدانگی، ناپایداری و نفوذ ناپذیری، موضوع تدقیق محدوده بافت های فرسوده در این دوره در دستور کار خود قرار گرفت. همانگونه که مستحضرید شورای عالی شهرسازی و معماری در سال ۱۳۸۶، ۳۲۶۸ هکتار را به عنوان بافت فرسوده در تهران، مصوب نمود. این در حالی است که به علت ضعف اطلاعات و مدل سازی تشخیص، بسیاری از بلوک هایی که واجد شرایط قرارگیری در محدوده های بافت فرسوده و بهره مندی از تشویقات و تسهیلات تخصیصی برای این بافت ها بودند، محروم شدند. بر اساس مطالعات سازمان نوسازی شهر تهران که مبتنی بر سه شاخص مصوب شورایعالی شهرسازی و معماریست (شامل ریزدانگی، نفوذناپذیری و ناپایداری)، اخیراً سازمان نوسازی ۱۰۰۰ هکتار از بافت هایی که شامل این شرایط می شوند اما در زمان ابلاغ طرح تفصیلی از قلم افتاده اند را تحت عنوان بافت فرسوده تدقیق شده در مقیاس بلوک شناسایی کرده که احتمالاً طی هفته های آتی در دستور کار کمیسیون ماده ۵ شهر تهران قرار خواهد گرفت.

وی در توضیحات تکمیلی تر بیان کرد: در بحث ناپایداری سازه‌ای که مهم ترین شاخصه شناسایی بافت های فرسوده از جهت تامین ایمنی در زمان بروز بحران های طبیعی همچون زلزله به شمار می رود، در کمال تاسف باید اذعان داشت تهران قریب به ۱۵۰۰۰ هکتار بافت ناپایدار شهری دارد. به این معنا که این بافت ها ممکن است از نفوذ پذیری هم برخوردار باشند و یا لزوماً ریزدانه نباشند، اما یقیناً از جهت سازه‌ای و کالبدی ناپایدار هستند. این دقیقاً گرانیگاه کمیته شهرسازی شورای شهر است. این بافت ها همان بافت هایی هستند که در صورت وقوع زلزله خسارت های جدی خواهند دید. کمیته شهرسازی شورا طی دو سال گذشته پیگیر پیش بینی مشوق های مالی و عوارضی از طرف مدیریت شهری به منظور ترغیب مالکین این قبیل بافت ها به نوسازی بوده است. اما متاسفانه به دلیل عدم همراهی شهرداری تهران و بروز مسائل و مشکلات مالی جدی در امر مدیریت شهر، این امر تاکنون در خصوص این بافت ها تحقق نیافته است. همچنین در سال ۱۳۹۵ شورای عالی شهرسازی و معماری با اصلاح بند ۱۵ طرح تفصیلی شهر تهران، کلیه مشوق های بافت های ناپایدار را حذف نموده و اکنون این قبیل بافت ها با بافت های نوساز واقع در محدوده های غیر فرسوده، هیچگونه تفاوت و تمایزی از نظر مشوق ها ندارند.

وی گفت: از سوی دیگر پاسخ به این پرسش که آیا همه بافت های نوسازی شده شهر تهران، اکنون از کیفیت سازه‌ای مطلوب برخوردارند؟ محل دغدغه جدی شورای اسلامی شهر تهران بود که در سال ۹۴ مطالعاتی توسط مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران در خصوص کیفیت ساخت و سازهای جدید در بافت های فرسوده شهر تهران انجام شده که نتایج جالبی دارد. بر اساس این مطالعات که ۱۰۰ پروژه نوساز در بافت فرسوده را بررسی نموده است، ۴۵ درصد پروژه ها، فاقد استاندارد های قانونی و مرتبط با کیفیت ساخت و ساز بوده اند که این امر، هشدار بزرگی در اداره پایتخت محسوب می شود.

این عضو شورای شهر در ادامه گزارش خو اظهار کرد: بر مبنای همین مطالعات و مطالعات مشابه و با پیگیری های صورت گرفته در فروردین سال ۹۷، تفاهمنامه ای بین شهرداری تهران، نظام مهندسی، سازمان استاندارد استان تهران و انجمن های صنفی تولید مصالح شهر تهران منعقد شد. پایش و رصد کیفیت پارسل های نوسازی شده طی سال گذشته در منطقه ۸ کلانشهر تهران نشان می دهد تفاهم نامه مذکور منجر به بهبود قابل توجه ساخت و ساز شده و استاندارد های سختگیرانه برای کیفیت مصالح مورد توافق، اعمال می گردد. از دیگر اقدامات ارزشمند مدیریت شهری طی دو سال گذشته تهیه برنامه توسعه محله‌ای برای ۱۷۸ محله شهر تهران که در بافت فرسوده واقع شده اند، می باشد. در بودجه مصوب سال جاری قریب به ۲,۰۰۰ میلیارد تومان به منظور اجرای پروژه های خرد مقیاس محله‌ای پیش بینی شده است که با بروز مسائل و مشکلات مالی ناشی از شیوع ویروس کرونا، نگرانی های جدی در خصوص تحقق کامل این بودجه وجود دارد. اما با توجه به فقر شدید خدماتی و نزول کیفیت زندگی در بافت های فرسوده، انتظار می رود لااقل ۷۰ درصد اعتبار پیش بینی شده به محلات کم برخوردار و فرسوده تخصیص داده شود تا شاهد ارتقای ارزش سکونت در راستای تسریع در نوسازی و بهسازی این محدوده ها باشیم. البته لازم به ذکر است که علی رغم گذشت ۴ ماه از سال جاری، کماکان شهرداری تهران در مرحله شناسایی و تدقیق پروژه های این موضوع است که محل گلایه و انتقاد جدی است و انتظار می رود فاز نخست اجرای پروژه های کوچک مقیاس هرچه سریع تر در سطح محلات پایتخت با اولویت محلات کم برخوردار و فرسوده آغاز گردد.

نژاد بهرام گفت: ناگفته نماند جایزه بنیاد شهرداران جهان را اخیراً بانویی که شهردار شهر آنکنا ایتالیاست از آن خود کرد که علت این پیروزی، انجام پروژه های کوچک مقیاس محله‌ای در سطح شهر آنکنا بود. پروژه هایی که توانسته بود مستقیماً ارتقاء ارزش سکونت و کیفیت زندگی در بافت را محقق کند. خوشحالیم که ما نیز در تهران از سال ۹۶ با این رویکرد به بافت های مسئله دار شهری نگریسته ایم. همانگونه که پیشتر نیز اشاره شد، یکی از مسایل جدی مترتب بر بافت های فرسوده کلانشهر تهران مساله کمبود پارکینگ است که به نزاع و درگیری روزانه ساکنین مبدل شده است. متاسفانه علیرغم تصویب بودجه‌ای قریب به ۲۵۰ میلیارد تومان طی سال های ۹۷، ۹۸ و ۹۹ برای موضوع احداث پارکینگ های عمومی در بافت فرسوده، اما به دلیل عدم پیش بینی مناسب از هزینه ها و منابع شهرداری تهران در بودجه سنوات اخیر که منجر به پیش خور بخش عمده ای از منابع در حوزه هزینه های جاری و نگهداشت شهر می شود، عملاً تخصیص این منابع با محدودیت جدی مواجه بوده و در نتیجه تکمیل این پارکینگ های عمومی از برنامه زمانی تعیین شده، عقب افتاده است و سطح پیشرفت سه پروژه مهم پارکینگ امیرکبیر در منطقه ۱۴، پارکینگ شهید مینابی در منطقه ۱۵ و پارکینگ شهید باقری در منطقه ۱۸ به ترتیب از ۵۳ درصد، ۴۱ درصد و ۹ درصد فراتر نرفته است که کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر تهران در تلاش است با تعیین متولی مشخص، پیش بینی حساب جداگانه و ارایه تسهیلات تشویقی برای حضور سرمایه گذاران، روند احداث پارکینگ در سطح محلات بافت فرسوده را تسریع ببخشد.

وی گفت: با عنایت به فشردگی و تراکم بالای جمعیتی در بافت های فرسوده و ناکارآمد و نظر به کمبود ۱۳۶ هکتار فضای سبز در ۹۴ محله فرسوده شهر تهران، در سال گذشته جمعاً حدود ۶۴ میلیارد تومان به منظور تملک اراضی جهت تبدیل به فضای سبز تخصیص داده شده که از محل این اعتبار در سال گذشته ۶ بوستان در مناطق ۷، ۸ و ۱۷ تملک و به بهره برداری رسیده که جای تقدیر و تشکر دارد. در مجموع باید اذعان داشت تلاش این شورا در کنار شهرداری تهران، تمرکز بر تامین خدمات محلی در بافت های فرسوده و ناکارآمد بوده، کما اینکه این روزها افتتاح پروژه های بهسازی محیطی واقع در سطح محلات مختلف در دستور کار قرار داشته و تعداد قابل توجهی از پروژه ها در قالب فضاهای خرد محلی، مراکز محله، فضای بازی کودکان، پاتوق های محلی و … به بهره برداری رسیده اند و تعداد قابل توجهی نیز با درصد پیشرفت بالای ۵۰ درصد، انشالله تا پایان سال جاری به بهره برداری خواهند رسید. ارتقاء ارزش سکونت در بافت فرسوده رویکرد بنیادین مدیریت شهری فعلی ست و این رویکرد تا تحقق این امر در کلیه محلات هدف بازآفرینی شهری توسط کمیته شهرسازی و کمیسیون شهرسازی و معماری شورا دنبال خواهد شد.