چرخش قطر به سمت ایران

به گزارش روزنامه شرق، یک‌سال‌و‌نیم پیش زمانی‌ که عربستان رابطه‌اش را با ایران قطع کرد، قطر نیز سفیرش را برای آنچه «پاره‌ای توضیحات» می‌نامید، به کشورش بازگرداند. عربستان بعد از ماجرای حمله گروهی به سفارتش در تهران و کنسولگری‌اش در مشهد،‌ رابطه‌اش را با ایران قطع کرد؛ اما بسیاری معتقدند که ماجرای سفارت، برای عربستان بهانه بود. این کشور از مدت‌ها قبل دنبال بهانه‌ای بود تا بین کشورهای عربی و ایران، دست به یک صف‌آرایی جدید بزند.

عربستان برای بسیاری از کشورهای عربی، نقش یک برادر بزرگ‌تر یا پدرخوانده را دارد و می‌تواند با رایزنی آنها را له یا علیه موضوعی کند. همان‌گونه که بعد از ماجرای سفارت عربستان، تعدادی از کشورهای عربی و آفریقایی، دست به قطع یا کاهش سطح رابطه با ایران زدند یا سفیران خود را برای مشورت فراخواندند. کویت و قطر، سفرای‌شان را برای توضیح و مشورت به پایتخت فراخوانده بودند؛ اما اکنون قطر تصمیم گرفته سفیرش را به ایران بازگرداند. دوحه از دیرباز قصد داشته مقابل پدرخواندگی ریاض گردن‌کشی کند و این تمایل قلبی با سرمایه گزاف از فروش گاز عملی شد.

تحلیلگران این حوزه حتی راه‌اندازی شبکه الجزیره در دوحه و طرح مباحث مترقیانه‌ای را که خلاف رویه کشورهای عربی است، یکی دیگر از مظاهر این استقلال می‌دانند. الجزیره درباره عربستان و کشورهای عربی نیز نگاهی سراسر انتقادی داشت. آن‌چنان که عربستان، بحرین، امارات و مصر در جریان تحریم قطر چهار شرط برای این کشور گذاشتند که یکی از آنها، قطع رابطه با ایران و تعطیلی الجزیره بود. اخراج اعضای گروه اخوان‌المسلمین و لغو کمک‌ها به این گروه و قطع حمایت از گروه‌های تروریستی و قطع رابطه با حماس از‌جمله این شروط بود.

١٠ روز بعد که قرار بود قطر به این شروط پاسخ بدهد، رندانه به شرط قطع رابطه با ایران پاسخ داد که رابطه‌اش را قطع می‌کند؛ به شرطی که کشورهای عربی نیز رابطه‌شان را با ایران قطع کنند؛ درحالی‌که کشوری مثل امارات که در بین تحریم‌کنندگان قطر هست، رابطه تجاری زیادی با ایران دارد که بدون‌شک قطع آن، برایش سخت خواهد بود. ایرانیان زیادی نیز در این کشور سرمایه‌گذاری کرده‌اند و مشغول به کار هستند.

حل مسئله حریم هوایی

کج‌دار و مریز قطر با عربستان و کشورهای تالی‌اش، با حل مسئله پروازهایش و عبور از حریم هوایی ایران، سهل‌تر شد. پروازهای قطر به نقاط مختلف جهان که اتفاقا خط هوایی پرکاری نیز هست، به‌ جای عبور از حریم هوایی ریاض و کشورهای دیگر از مسیر هوایی ایران و ترکیه و کویت گذشت. کشورهای تحریم‌کننده، حریم هوایی و زمینی‌شان را نیز به روی قطر بسته‌اند. آن‌چنان‌ که ورود حجاج قطری به عربستان برای انجام مراسم حج نیز با مشکل مواجه شد.

از‌آنجا‌که عربستان از ابتدای ماجرای تحریم اعلام کرد که موضوع حج از موضوع تحریم جداست، برای حل مشکل ورود به عربستان تدبیری اندیشید و پادشاه سعودی اعلام کرد که برای پرواز حجاج قطری پروازهای اختصاصی با هزینه خود ریاض راهی دوحه می‌‌شود تا آنها را به مناسک حج برساند و برگرداند. این‌گونه هم تحریم هوایی قطر سر جایش هست و هم برای زائران قطری مشکلی ایجاد نشده است. در همین مدت مراودات تجاری بین ایران و قطر نیز افزایش یافت. اگرچه سهم کالای ایران در‌این‌بین کم بوده؛ اما صفر شیبانی، مدیرکل گمرک بندرلنگه از توابع استان هرمزگان، هفته پیش گزارش داد که «در پنج ماه اخیر فقط ٤٦٦ تُن کالای خوراکی کشورهای ترکیه و جمهوری ‌آذربایجان از این بندر به مقصد قطر ترانزیت شده است».

حالا قطر با تصمیم برای بازگرداندن سفیرش به تهران، یک‌ بار دیگر خواسته به عربستان پشت‌پا بزند و اعلام کند که خودش درباره روابطش تصمیم می‌گیرد.

یک تماس کارساز

بامداد پنجشنبه وزارت خارجه قطر با اعلام اینکه «سفیر خود را به تهران بازمی‌گرداند» گفت: این اقدام دوحه با هدف تحکیم روابط دوجانبه میان دو کشور صورت می‌گیرد. همچنین خبرگزاری قطر (قنا) گزارش داد که شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر امور خارجه قطر، در تماسی تلفنی با محمد‌جواد ظریف، همتای ایرانی خود، درباره مسائل مورد علاقه دو طرف گفت‌و‌گو کرد. براساس این گزارش، دو طرف در این تماس تلفنی با تأکید بر توسعه و گسترش مناسبات دو کشور درباره مسائل منطقه و بین‌المللی نیز تبادل‌نظر کردند. بعد از بحران تحریم قطر، جواد ظریف با تعدادی از همتایانش در منطقه از‌جمله وزرای خارجه الجزایر، لبنان، مالزی، تونس، عراق، عمان، ترکیه و اندونزی تلفنی گفت‌وگو کرد.

همان زمان و بعد از اعلام تحریم، ظریف با همتای قطری‌اش نیز صحبت کرد؛ اما این تماس و مراوده، پیش‌از‌این ‌هم برقرار بود. درحالی‌که کشورهای عربی با دولت حسن روحانی نتوانستند روابط صمیمانه‌ای برقرار کنند، کویت، عمان و قطر تلاش کردند رابطه‌شان با ایران را گرم‌تر از دیگران حفظ کنند؛ از‌همین‌رو آذر ٩٢، تیر ٩٤ و  اسفند ٩٥ جواد ظریف به قطر و عمان و کویت سفر کرد.

در این سفرها نیز با مقامات ارشد کشورهای میزبانش گفت‌وگو کرد و بر ارتقای روابط تأکید کردند. در چهار سال دولت یازدهم رابطه ایران و قطر و عمان از شیب ملایمی برخوردار بود و تلاش می‌شد از یوغ پدرخواندگی عربستان خارج شود. کویت هم که با نوعی از محافظه‌کاری در سیاست خارجی شناخته می‌شود، تلاش می‌کرد روشی بینابین اتخاذ کند؛ اما به‌تازگی دست به کاهش تعداد دیپلمات‌های ایران در کویت زده؛ ولی علت آن‌ را هم‌تعداد‌بودن دیپلمات‌های دو کشور خوانده است. کویت در ایران دو دیپلمات دارد.  

استقبال ایران

سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در واکنش به خبر بازگرداندن سفیر قطر به ایران گفت: ما از این اقدام دولت قطر استقبال می‌کنیم. بهرام قاسمی در پاسخ به ایرنا در مورد تماس دو وزیر خارجه نیز گفت: این تماس شب گذشته انجام شد و تمایل طرف قطری برای بازگرداندن سفیر خود به تهران مطرح شد که ما از این اقدام دولت قطر استقبال می‌کنیم.  قبلا سفیر آن کشور برای برخی مشورت‌ها به دوحه فراخوانده شده بود و بازگشت مجدد‌شان به تهران تصمیم و اقدامی منطقی و مثبت ارزیابی می‌شود. سخنگوی وزارت امور خارجه در پایان تأکید کرد: جمهوری اسلامی ایران از هر گام سازنده و مثبت همسایگان برای بهبود و ارتقای روابط فیمابین همواره استقبال کرده و آن را ارج می‌نهد.

بحرین و امارات ناراضی

اما اقدام قطر در بازگرداندن سفیرش به تهران، منجر به برخی واکنش‌ها بین کشورهای عربی شد. به گزارش ایسنا، به نقل از الوفد، شیخ خالد بن احمد آل خلیفه، وزیر خارجه بحرین، در واکنش به اقدام اخیر قطر برای بازگرداندن سفیرش به تهران در صفحه توییتر خود مدعی شد: تاریخ این را بنویسد، در روزی که قطر اجازه نداد شهروندانش به خانه خدا بروند، سفیرش را به کشوری بازگرداند که به دروغ خواهان پیروزی اسلام و مسلمین است. وزیر مشاور امارات در امور خارجه نیز به تصمیم جدید قطر برای ازسرگیری روابط دیپلماتیک با ایران واکنش نشان داد. انور قرقاش، در صفحه توییتر خود نوشت: قطر با سوزاندن پل‌ها، ازدست‌دادن حاکمیت و فرار به جلو بحران را عمیق‌تر کرد و فرصت‌های میانجی‌گری که ما آرزوی آن را می‌کردیم، از بین برد. وی مدعی شد: کار عاقلانه این است که با مسائل پیرامون خود برای حل بحران به‌طور جدی تعامل کنی، اما دوحه با اعلام رویکردهایش در مورد ایران و یمن گرفتاری‌اش را بیشتر کرد.