اپیدمی کرونا بخشی از تغییرات اقلیمی است؟

به دنبال طولانی شدن اپیدمی کرونا در جهان و گسترش آن در سراسر جهان، گزارش ها حاکی از آن است که میزان آلاینده ها در سطح جهان به طرز محسوسی کاهش یافته است. از طرف دیگر برخی از ناظران نیز بر این باورند که پدید آمدن چنین بیماری های همه گیر حاصل تجاوز بشر به محیط ها و زیستگاه های طبیعی دیگر جانوران است. این دیدگاه ها سبب شده است تا برخی کارشناسان اساساً دلیل پدید آمدن چنین بیماری های همه گیری را تغییرات اقلیمی ناشی از دخالت انسان بدانند. خبرگزاری انگلیسی الجزیره طی گزارشی به بررسی این مسئله پرداخته است. 

سرعت و دامنه شیوع کروناویروس باعث تعجب دولت های جهان شده و بازارهای جهانی را با فراز و نشیب مواجه کرده است. این ویروس که برای اولین بار در استان هوبی چین ظاهر شد، تاکنون بیش از 750000 نفر را آلوده کرده و در طی چند ماه بیش از 37000 نفر را در سراسر جهان کشته است.

به هم پیوستگی جهانی ما، گسترش COVID-19 را تسهیل کرده است و ادامه این اختلال، وابستگی آشکار جامعه به سیستم های تولید جهانی را به وجود آورده است. این بیماری همه گیر، دولت ها را وادار کرده است که یک توازن دشوار را بین تضمین امنیت عمومی و رفاه، در برابر حفظ منفع اقتصادی و برنامه های توسعه را برقرار کنند. سرانجام، چشم اندازی از تعداد کشته شدگان و فروپاشی سیستم های بهداشتی، کشورها را وادار کرده است تا میلیون ها نفر را در قرنطینه قرار دهند.

این اقدامات گسترده و بی سابقه که از سوی دولت و نهادهای بین المللی انجام شده، نمی تواند باعث تعجب برخی از ما در مورد روبرو شدن با وضعیت اضطراری جهانی دیگری شود که نیاز به اقدام فوری دارد؛ تغییرات اقلیمی. این دو وضعیت اضطراری یعنی اپیدمی کروناویروس و تغییرات اقلیمی در واقع کاملاً مشابه هستند. هر دو ریشه در الگوهای اقتصادی فعلی جهان - یعنی دستیابی به رشد نامتناهی با هزینه محیطی که بقای ما به آن بستگی دارد - دارند و هر دو نیز کشنده و مخرب هستند.

در حقیقت ، ممکن است استدلال شود که اپیدمی کروناویروس بخشی از تغییرات آب و هوایی است و بنابراین، پاسخ ما به آن نمی تواند محدود به متوقف کردن ویروس شود. آنچه قبل از همه گیری فکر می کردیم "عادی" است، در واقع یک بحران بود و بنابراین بازگشت به آن نمی تواند یکی از گزینه های ما باشد.

ریشه های مشترک COVID-19 و تغییرات آب و هوایی

علیرغم انکار مداوم بحران اقلیمی در برخی محافل سیاسی، اکنون برای اکثریت جهان روشن است که تغییرات آب و هوایی در نتیجه فعالیت های انسانی- یعنی تولید صنعتی- اتفاق می افتد. به منظور ادامه تولید - و به تعبیری، تداوم رشد اقتصادی - انسان در حال برداشت منابع طبیعی کره زمین - آب، سوخت های فسیلی، چوب، خاک، سنگ معدن و غیره - و اتصال آن ها به چرخه صنعتی است که مواد مصرفی مختلف (اتومبیل، لباس، مبلمان، تلفن، مواد غذایی فرآوری شده و غیره) و به دنبال آن ضایعات زیادی را تولید می کند.

این فرآیند باعث کاهش توانایی طبیعی محیط در حفظ تعادل خود و مختل شدن چرخه های زیست محیطی می شود .به عنوان مثال جنگل زدایی منجر به کاهش جذبCO2 توسط جنگل ها می شود، در حالی که همزمان مقادیر زیادی از این ماده (به عنوان مثال CO2 ناشی از مصرف سوخت های فسیلی) در حال اضافه شدن به طبیعت است که این به نوبه خود منجر به تغییر در آب و هوای سیاره ما می شود.

همین فرآیند همچنین مسئول شیوع COVID-19 و دیگر اپیدمی های مشابه آن است. نیاز به منابع طبیعی بیشتر، انسان را وادار کرده است که به زیستگاه های مختلف طبیعی تجاوز کند و خود را در معرض عوامل بیماری زای ناشناخته قرار دهند. در عین حال، رشد تولید انبوه مواد غذایی، مزارع بی شمار و در مقیاس بزرگ را ایجاد کرده است که در آن تعداد زیادی دام و طیور، تولید و بسته بندی می شود. همانطور که «راب والاس»، زیست شناس سوسیالیست در کتاب خود «مزارع بزرگ، آنفولانزای بزرگ ایجاد می کند» استدلال می کند، این امر محیط مناسبی را برای جهش و بروز بیماری های جدید مانند هپاتیت E ، ویروس نیفا، تب Q و سایر موارد ایجاد کرده است.

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریهای ایالات متحده (CDC) تخمین می زند که سه مورد از چهار بیماری عفونی جدید، از تماس انسان و حیوان ناشی شده است. به عنوان مثال شیوع بیماری ابولا و سایر ویروس های مشابه مانند MERS با انتقال از حیوان به انسان، در زیستگاه های طبیعی ویران شده به دست بشر ایجاد شده است. در مورد COVID-19، نیز گمان می رود که ویروس در بازار حیوانات زنده شهر ووهان، جایی که حیوانات وحشی فروخته می شد، به انسان منتقل شده است.

پرورش گسترده حیوانات وحشی از جمله پنگولین ها، گربه‌های زیاد متنوع، روباه ها، غازهای وحشی و گراز، بخشی از صنعت 74 میلیارد دلاری در چین است که جمعیت روستایی از آن به عنوان راهی برای کسب ثروت آسان، بهره می برد. منشأ ویروس به خوبی نشانگر آن است که چگونه اهداف سرمایه داری برای کسب سود بیشتر، می تواند به طور مستقیم جان انسان ها را به خطر بیندازد.به این معنا که همه گیری های مداوم، محصول الگوی تولید و مصرف سرمایه داری بی حد و حصر و تغییرات زیست محیطی ناگواری است که آن را پدید می آورند.

عدم تلاش برای مهار این اپیدمی نیز ناشی از حرکت سرمایه داری اقتصاد جهانی است. در ایالات متحده، برخی ادعا کرده اند که ضرر ناشی از متوقف کردن فعالیت اقتصادی، امکان ادامه این روند بیش از 15 روز را ندارد. گروه بانک جهانی اخیراً اظهار داشته است که برای بازیابی اقتصاد پسا کرونا، نیاز به اجرای اصلاحات اساسی خواهد بود. از جمله الزام به پرداخت وام هایی که برای حمایت از امور تولیدی، کسب و کارها، برنامه های صدور مجوز، تجارت و ... به کار می روند.

با این حال تردید در مورد سیاست های نئولیبرالی که موجب سوء استفاده بی حد و حصر از منابع می شود، چشم انداز فاجعه آمیز در دنیای پس از COVID-19 خواهد بود. تعلیق قوانین و مقررات زیست محیطی در ایالات متحده در حال حاضر نشانه ای هراسناک از بازگشت به حالت "عادی" و به معنای استقرار است.

تغییرات آب و هوایی در حال وقوع است

اگرچه COVID-19 و تغییرات آب و هوا ریشه در یک رفتار اقتصادی سوء استفاده کننده دارند و هر دو برای انسان ها کشنده بوده اند، اما دولت ها آنها را به عنوان پدیده ای مجزا و بدون ارتباط تلقی کرده اند و به همین دلیل نسبتاً متفاوت به آن ها پاسخ داده اند. اکثریت قریب به اتفاق کشورهای جهان - هرچند با درجات مختلف و زمان های متفاوت – به جهت مبارزه با کروناویروس اقدامات سختگیرانه ای را برای کنترل جامعه و برقراری فاصله اجتماعی، حتی به قیمت کند شدن رشد اقتصادی، انجام داده اند.

در مورد تغییرات اقلیمی اما چنین اقدامات اساسی اتفاق نیفتاده است. اقدامات کنونی در خصوص تغییرات آب و هوایی، توجه کمی به مقیاس و پیشرفت تغییرات محیطی که در حال تجربه آن هستیم، شده است. تغییرات آب و هوایی در چرخه انتخابات چهار ساله یا برنامه های اقتصادی پنج ساله، دنبال نمی شوند و جایی در اهداف توسعه پایدار 2030 یا 2050 ندارند.

جنبه های مختلف تأثیرات آب و هوایی در سرعت های مختلف و در مکان های مختلف وجود دارد و اگرچه برای برخی از ما این تغییرات ممکن است آشکار یا قابل لمس نباشد، اما این وقایع در حال رخ دادن است. آستانه های خاصی نیز وجود دارد که در صورت عبور از آن ها، به موقعیت غیرقابل برگشت خواهیم رسید که این می تواند در میزان غلظت گازهای گلخانه ای در جو، در از بین رفتن جمعیت حشرات و در یا ذوب شدن یخ های قطبی باشد. و در حالی که ما هیچگونه به روزرسانی روزانه ای-همچون آمارهای روزانه تلفات کروناویروس در جهان- در مورد تلفات ناشی از تغییرات آب و هوایی را دریافت نمی کنیم، با خطری بسیار وحشتناک تر از ویروس کرونا مواجه هستیم. 

گرم شدن کره زمین از 3C و 4C بالاتر از سطح پیش صنعتی می تواند به راحتی منجر به یک سری از نتایج فاجعه بار شود. این امر می تواند با کاهش باروری خاک، تشدید خشکسالی، ایجاد سیل های ساحلی، افزایش از بین رفتن گرده افشانی ها و غیره بر توانایی ما در تولید مواد غذایی به شدت تأثیر بگذارد و همچنین می تواند موج گرمای شدیدی را در سرتاسر جهان ایجاد کند که قبلاً هم به صورت فزاینده ای کشنده بوده اند. درجه حرارت بالا و آتش سوزی ناشی از آن ها و همچنین پدیده های شدیدتر آب و هوایی مانند طوفان، نتایج همین فرآیند است.

پیگیری اهداف توسعه پایدار سازمان ملل، طرح های کاهش دهنده کربن، افزایش کارآیی های زیست محیطی، رژیم های غذایی وگان (گیاه خواری) برای افراد و سایر طرح های مشابه، باعث تغییر در تغییرات آب و هوایی نمی شود زیرا آن ها از تولید و مصرف انبوه صنعتی جدا نمی شوند بلکه فقط هدف خود را تغییر می دهند. چنین رویکردهایی هرگز عملی نخواهد بود زیرا مستلزم ایجاد تغییرات اساسی در سبک زندگی پرقدرت کنونی ما نیست که قرار است ما را وادار به کندی و کاهش تولید گازهای گلخانه ای کند.

پاسخ سریع به COVID-19 در سرتاسر جهان، ظرفیت چشمگیر جامعه را برای قرار دادن ترمز اضطراری در برابر "تجارت معمول"، نشان می دهد. این نشان می دهد که اگر بخواهیم می توانیم به سادگی و به صورت آنی، اقدامات افراطی را به اجرا دربیاوریم. توقف فعالیت ها در سراسر جهان، در حال حاضر منجر به افت قابل توجه در انتشار گازهای گلخانه ای و آلاینده ها شده است. به عنوان مثال در چین، قرنطینه باعث شده که دی اکسید کربن حداقل 25 درصد و دی اکسید نیتروژن 37 درصد در این کشور کاهش یابد.

چه باید کرد؟

با این حال، این کاهش موقت در گازهای گلخانه ای نباید دلیلی برای خوشحالی باشد. واقعیت این است که در نتیجه قرنطینه، میلیون ها نفر در حال حاضر شغل خود را از دست داده اند و میلیارد ها نفر دیگر احتمالاً در میان رکود اقتصادی که کروناویروس آن را ایجاد کرده است، در حال جنگیدن هستند. 

در حالی که برخی خواستار تغییر شرایط آب و هوایی به همان اندازه که بیماری همه گیر COVID-19 ایجاد کرده، هستند، اما به نظر می رسد که عملی کردن چنین خواسته ای ممکن نیست. به یک تغییر آب و هوایی عادلانه ای نیاز داریم که هم از فقرا و آسیب پذیرترین اقشار جامعه حمایت می کند و هم در پاسخ به بیماری های همه گیر، ما را یاری برساند. این امر نه تنها بلایای آب و هوایی را که در حال حاضر در آن زندگی می کنیم، معکوس کند بلکه خطر بروز بیماری های همه گیر جدید مانند کروناویروس را نیز به حداقل می رساند.

تحول در عرصه آب و هوایی باید همراه با اصلاحات اقتصادی برای معرفی «برنامه های غیر توسعه ای» باشد که باعث می شود رفاه مردم بیش از کسب سود بیشتر، در نظر گرفته شود. اولین قدم پیش رو می تواند در خصوص بسته های محرکی باشد که دولت ها در سراسر جهان برای وثیقه شرکت ها اعلام کرده اند، که بیشتر از این هدر نروند.

ما باید به هر قیمتی از شرایطی جلوگیری کنیم که صنایع بزرگ و بازیگران دولتی برای تقویت نابرابری وحشتناک جهانی به راه انداخته اند در حالی که بقیه جامعه مدنی در خانه قرنطینه شده اند. در عوض، باید سرمایه های دولتی را به تولید غیر متمرکز انرژی های تجدید پذیر اختصاص داد تا بتوان در شرایط بحران اقتصادی پس از کروناویروس، با اجرای توافق نامه جدید زیست محیطی و ایجاد مشاغل جدید، تحولی معنی دار را ایجاد کرد. به موازات این اقدامات، ما باید از خدمات بهداشت جهانی و آموزش رایگان، گسترش حمایت اجتماعی از همه اقشار آسیب پذیر و اولویت گذاری مسکن ارزان قیمت اطمینان حاصل کنیم.

پاسخ های فعلی به COVID-19 می تواند در برخی از این تغییرات مؤثر باشد. این می تواند ما را به شیوه زندگی و الگوهای کاری عادت دهد که مصرف را به حداقل برسانند. این می تواند ما را ترغیب به مسافرت کمتر، کاهش تولید زباله های خانگی و کاهش ساعات و روزهای کاری در طول هفته کند. همچنین ما می توانیم اعتماد بیشتری به زنجیره های تأمین محلی کنیم، یعنی اقداماتی که به معیشت طبقه کارگر آسیب نمی رساند بلکه الگوهای فعالیت اقتصادی را از جهانی سازی به به سوی محلی تغییر می دهد. 

اگرچه در حال حاضر شرایط پیرامون شیوع COVID-19 ایده آل نیست، اما اقدامات سریع و فوری در پاسخ به این اپیدمی و نمونه های الهام بخش کمک های متقابل، نشان می دهد که جامعه در مواجهه با خطرات جدی در سطح وسیع، فراتر از تصور توان عملکرد جمعی را دارد.