سرنوشت کلاب هاوس چه خواهد بود؟

به گزارش تین نیوز، روزنامه ایران نوشت: «پرسروصداترین شبکه اجتماعی این روزها، اپلیکیشنی است که به سرعت و با حاشیه فراوان جای خود را در فضای مجازی ایران باز کرده است. کلاب هاوس مانند خانه ای بزرگ پر از اتاق های مجزا و متفاوت با موضوعات متنوع است؛ اتاق هایی که در آن از بازی کردن و تعریف کردن خاطرات ترسناک تا گفت وگوی وزیر امور خارجه کشور و جلسه پرسش و پاسخ با نامزدهای ریاست جمهوری به صورت آنلاین در جریان است.

مردم خسته از فاصله گذاری اجتماعی و بی حوصله برای نوشتن و خواندن، هیجان گفت و گوهای آنلاین و بی پرده تری را با این اپلیکیشن تجربه می کنند که به نظر جای آن در رسانه های اصلی ایران خالی بود. چه نکاتی در این اپلیکیشن تازه وارد وجود دارد که آن را مورد توجه بخشی از جامعه قرار داده است؟ آیا پشت این ویترین شفاف و زنده گفت وگو، یک تجربه عمیق و پویا از گفت وگو شکل می گیرد؟ آیا این تجربه گفت وگوی بدون واسطه بین طیف های مختلف فکری و عقیدتی تجربه ای ماندگار و تأثیرگذار خواهد بود یا تبی که بعد از انتخابات ریاست جمهوری یا شاید بعد از تمام شدن همه گیری فروکش خواهد کرد؟ اینها سؤالاتی است که می خواهم به جواب آن دست پیدا کنم.

جمال الدین اکبرزاده جهرمی استاد ارتباطات معتقد است باید کمی محتاطانه در مورد استقبال از کلاب هاوس صحبت کرد چون دسترسی به این اپلیکیشن برای همه مقدور نیست و هنوز میزان دقیق کاربرهای آن در ایران مشخص نشده است. او استقبال از این تازه وارد را بیشتر در قشر نخبه و متوسط جامعه می داند.

البته او دلایلی مانند فیلتر نشدن و اشتیاق مردم ایران به تکنولوژی را هم مزید بر علت می داند: «مردم ایران بنا به سنتی قدیمی علاقه به سخنوری دارند و حتی در متفکران معاصر ما هم دیده شده که تعداد سخنرانی ها بیش از دستنوشته و کتاب های آنان بوده است. اتاق های پر سروصدایی که شکل گرفته است هنوز در قیاس با لایوهای اینستاگرام خیلی مورد توجه بالا نبوده است. بازتاب حرف هایی که از کلاب هاوس بیرون آمده و در شبکه های اجتماعی دیگر و رسانه های جریان اصلی و سنتی بازنشر شده، یکی از دلایل مورد توجه قرار گرفتن این شبکه اجتماعی در فضای فعلی است.»

او نوشتن در شبکه های اجتماعی را کاری سخت تر برای عموم مردم به نسبت حرف زدن می داند و این نکته را هم فارغ از نتایج آن امری می داند که می تواند به استقبال مردم از کلاب هاوس کمک کند.

اکبرزاده از زمان پیش از شبکه های اجتماعی می گوید؛ روزگاری که انحصار گفت وگو با مقامات در اختیار رسانه های اصلی و جمعی بوده که کنترل آن را افراد معدودی در اختیار داشتند و دروازه بانی در سطح بالایی بود و تریبون به هر کسی داده نمی شد. در واقع دسترسی به آن یک سلسله مراتب و مناسبات قدرتی را در پی داشت.

او معتقد است شبکه های اجتماعی مدعی شکستن این فضا بودند: «این به کلاب هاوس برنمی گردد قبل از فیسبوک و اینستاگرام ما در وبلاگ ها این مسأله را داشتیم و اولین گفت وگوها بدون در نظر گرفتن سلسله مراتب قدرت از آنجا آغاز شد و ارتباطات از عمودی به افقی تغییر شکل داد. تفاوت کلاب هاوس با توجه به ادعایی که صاحبان پلتفرم داشته اند این بوده که فارغ از قید و بندهایی که رسانه های تصویرمحور دارند، وارد تعامل بشوید. در واقع با حذف عنصر مکان در هر جایی می توان در این شبکه حضور داشت. در لایوهایی که تصویری است بعد مکانی اهمیت دارد و در هر حالتی شاید تن به گفت وگو ندهید. در واقع این ویژگی مهم کلاب هاوس است.»

او یکی دیگر از ویژگی های خوب این شبکه را معماری آن می داند که در آن خبری از حضور بات ها یا الگوریتم های شبکه های اجتماعی دیگر نیست که حرف یا نکته ای در آن به هر علت بازنشر شود و بیش از ارزش واقعی دیده شود: «گفت وگوهایی در حال رخ دادن است که شما این فرصت را پیدا می کنید یا گوش بدهید یا از دست بدهید و این ویژگی ای است که به گفت وگوها اصالت می دهد.»

اکبرزاده از مناسبات قدرت در مدیریت اتاق های کلاب هاوس می گوید؛ نکته ای که شاید نشان از آن داشته باشد که امکان گفت وگوی بی واسطه با مقامات در یک اپلیکیشن آن قدرها هم کار راحتی نیست: «این که کلاب هاوس امکان گفت وگوی بی واسطه را فراهم می کند از یک نظر درست است از یک نظر نه، در این اتاق ها اتفاقی که می افتد این است که کسی که اتاق را درست کرده است تعیین می کند که چه کسی برای گفت وگوی مستقیم اجازه حرف زدن دارد و چه کسی باید مستمع باشد، تفکر خامی است اگر بخواهیم بگوییم این مناسبات در این شبکه وجود ندارد. این که فکر کنیم این فضاها بری از قدرت و خنثی هستند و اجازه کنشگری به هر گروه و طیفی می دهد خیلی ساده انگارانه است. ضمن این که نمی شود منکر شد که تریبونی هستند برای نیروهای حاشیه ای و باید هر دو سمت را دید.»

این استاد ارتباطات آینده استقبال از این اپلیکیشن را با توجه به تجربیات مشابه شبکه اجتماعی اینستاگرام نامعلوم می داند: «بخشی از این موضوع برمی گردد به معماری این پلتفرم ها که خنثی نیستند و گاهی اجازه کنشگری می دهند و جایی هم نمی دهند و این حتی به تصمیمات صاحبان رسانه بستگی دارد. ما در مسأله استفاده رئیس جمهوری سابق امریکا دیده ایم که صاحبان رسانه بعضی از محتواها را به راحتی حذف یا به سمتی که می خواهند هدایت می کنند.»

سینا تفنگچی متخصص فناوری های نوین رسانه ای علت گرایش به سمت این اپلیکیشن صوتی را مردمی می داند که اهل خواندن نیستند: «عصر پادکست و خبرها و کتاب های صوتی است. فضای محیط زیستی که تبلیغات را روی نخریدن کتاب کاغذی گذاشته و از طرفی گرانی کاغذ بر این مسأله تأثیر گذاشته است.»

او قرنطینه و فاصله اجتماعی را دلیل دیگری برای استقبال مردم از کلاب هاوس می داند و می گوید: «یکی از مشکلات جامعه ما نبود گفت وگوی سالم است. در این فضای جدید می توان تمرین مدارا و گفت وگوی با احترام از افرادی را دید که از نظر دیدگاهی با یکدیگر فاصله دارند. حتی بعضی از دوستان از این تجربه متعجب شده اند که چطور افرادی چنین متضاد در یک اتاق گفت وگو گرد هم آمده اند و بدون تنش با یکدیگر گفت وگو می کنند. ما در حال تمرین گفت وگو هستیم و این گستردگی دیدگاه ها باعث ایجاد چندصدایی می شود که نکته بارز این شبکه اجتماعی جدید است.»

تفنگچی چشم به بروزرسانی های این اپلیکیشن دارد و از نظر او کمی زود است که بخواهیم قضاوت نهایی در مورد این پلتفرم داشته باشیم.

او مورد سؤال قرار نگرفتن یک مقام مسئول از طرف تمام شنوندگان یک اتاق را کمی طبیعی می داند: «در خیلی از اتاق های عمومی تر همه افراد حرف می زنند اما در بعضی اتاق ها که مسئولان بالادستی شرکت می کنند کمی طبیعی است که همه نتوانند صحبت کنند چون نیازمند یک سخنوری و احترام است که باید تمرین کرد. شاید در ادامه شاهد فضاهای چندصدایی بیشتری باشیم و برای همه مردم این فضا ایجاد شود تا صداها محدود نماند. باید در ادامه ببینیم این شبکه اجتماعی چطور پیش خواهد رفت تا یک مدیر گروه نتواند فضای تکصدایی و یکجانبه نگری ایجاد کند.»

چند روزی است که صحبت از دلایل اختلال در این شبکه اجتماعی داغ شده است. اتاق های زیادی در مورد نقد و بررسی این اختلالات که شاید زمینه ای برای فیلترشدن آن باشد در کلاب هاوس جریان دارد. هر چند هیچ مقام مسئولی تا لحظه نوشتن این گزارش فیلترشدن این شبکه اجتماعی را تأیید نکرده و اختلالات آن کمتر شده است اما این نگرانی وجود دارد که سرنوشتی مشابه توئیتر در انتظار آن باشد.

سینا تفنگچی با انتقاد از تفکر فیلترینگ در کشور می گوید: «به جای این که یک مسیر مطلوب تری را نشان دهیم و انتخاب را در اختیار مردم قرار دهیم. به جای این که مدیریت بهینه کنیم تا استفاده بهتری از این فضا یا هر بستر دیگری اتفاق بیفتد، متأسفانه فقط می گوییم ببندیم و فیلتر کنیم. فیلترکردن این شبکه تنها یک معنی دارد و آن این است، ما یک سرمایه اجتماعی کافی ایجاد نکردیم، ضعف در تولید محتوا داریم، ترس از مدیریت مردم داریم و فکر می کنیم مردم رها شده اند در یک فضایی که معلوم نیست برنامه ریزی آن با چه کسانی است.»

برای تفنگچی کلاب هاوس یادآور سال های آغازین انقلاب اسلامی ایران است که همه جریان های فکری آن روزها در صداوسیما و محافل عمومی دور هم می نشستند و صحبت می کردند و به شائبه ها پاسخ می دادند و ابهام شکنی صورت می گرفت: «این فضای به وجود آمده صد درصد فرصتی است برای بهره گیری از فضای گفت وگو تا بتوانیم فرهنگ گفت وگو را در مقابل نزاع به وجود بیاوریم. این فرصتی است که باعث می شود آرا و اندیشه های متکثر را دریافت کنیم و این می تواند برای کشور سازنده و مفید باشد.»

سرنوشت کلاب هاوس چه خواهد بود؟ آیا با تمام شدن انتخابات جای نخبگان جامعه را سلبریتی ها و بحث های حاشیه ای خواهد گرفت؟ آیا بزودی فیلتر خواهد شد؟ آیا پول و تبلیغات جای دغدغه های واقعی مردم را خواهد گرفت؟ هر چه شود جای خود، اما فعلاً باید از این فرصت مغتنم استفاده کرد.»