افزایش ایمنی مترو با ارتقای عملکرد فنی و انسانی

 بروز سانحه در مترو با توجه به ایمنی بالای این وسیله، اگرچه اتفاقی است که کمتر رخ می‌دهد اما اخباری که هر از چند گاهی درباره بروز برخی سوانح در ایستگاه‌ها یا قطارهای در حال حرکت مترو منتشر می‌شود، می‌تواند پرسش‌هایی درباره ایمن بودن یا نبودن این شیوه محبوب حمل‌ونقل درون‌شهری را برای مدتی- هرچند کوتاه- در جامعه مطرح کند.

مترو تهران نیز مانند سایر متروهای جهان، در مجموع از ایمنی خوبی برخوردار بوده اما گاه، سانحه‌ای در آن رخ می‌دهد که از بی‌توجهی به اهمیت ایمنی یا نبود نظارت مناسب بر استفاده از تجهیزات مربوط به ایمنی خبر می‌دهد. امروز متروی تهران از سامانه خودکار کنترل قطار بهره می‌گیرد؛‌ سامانه‌ای که وضعیت تردد سایر قطارها در مسیر را اطلاع‌رسانی کرده و از بخش زیادی از سوانح جلوگیری می‌کند با این حال، همچنان گاهی شاهد برخورد قطارها در مترو با یکدیگر هستیم. آنطور که کارشناسان می‌گویند، استفاده از این سامانه نیازمند توجه و نظارت دقیق است. از سوی دیگر استفاده بهینه از نیروی‌انسانی در سکوهای ایستگاه‌های مترو و فراهم کردن زمینه دسترسی فوری مسافران به مرکز فرماندهی ایستگاه برای اطلاع‌رسانی در مواقع بحرانی، برای ارتقای وضعیت ایمنی مترو ضروری است.

به گزارش گسترش تجارت، مانند همه ساخته‌های دست بشر، قطارهای شهری نیز از خطا مصون نیستند و ممکن است هر از چند گاهی دستخوش سوانح شوند؛ مانند اتفاقی که چندی پیش در ایستگاه طرشت مترو تهران رخ داد و در آن، یک قطار درحال حرکت به قطاری که برای جابه‌جایی مسافران متوقف شده بود، برخورد کرد. با توجه به اینکه هم قطارهای مسافری و هم قطارهای درون شهری، امروز از سامانه‌های کنترل خودکار برخوردارند، برخورد قطارهای مسافری با یکدیگر به‌ویژه در مترو، جزو سوانح نادر به شمار می‌آید اما با توجه به حجم بالای مسافری که هر روز با مترو جابه‌جا می‌شود، چنین سوانحی می‌تواند تلفات انسانی زیادی به دنبال داشته باشد.

بنابراین این پرسش مطرح می‌شود که چنین سوانحی چقدر قابل پیش‌بینی بوده و چگونه می‌توان ایمنی مترو را در مقابل آنها، هرچه بیشتر افزایش داد؟

حسین سلیمیان‌ریزی، کارشناس حمل‌ونقل ریلی در گفت‌وگو با «گسترش تجارت» در این زمینه اظهار کرد: سامانه کنترل حرکت قطارها در مترو، اِی‌تی‌پی است و سانحه اخیر مترو طرشت به دلیل خاموش بودن این سامانه رخ داده است.

وی توضیح داد: امروز قطارهای مترو مجهز به سامانه محافظ خودکار قطار (ای‌تی‌پی) هستند؛ سامانه‌ای که با استفاده از اطلاعاتی که در طول مسیر از سوی ریل هادی به آن ارسال می‌شود، قادر است قطار را به‌طور ایمن در مسیر هدایت کرده و از هرگونه خطر احتمالی شامل شکستگی ریل، حضور قطاری دیگر در مسیر تا ایستگاه، کنترل سرعت مجاز و غیرمجاز و اپراتورهای مرکز فرمان و قطار باخبر کند. اطلاعاتی که از سوی ریل به قطار ارسال می‌شود، از سوی گیرنده‌های قطار از روی ریل قابل دریافت است.

وی با بیان اینکه خاموش کردن ای‌تی‌پی، به طور حتم باید با مجوز باشد، یادآوری کرد: این مسئله در مترو زیاد اتفاق افتاده و معمولا نیز بدون مجوز بوده است و به نظر می‌رسد به صورت امری عادی به این مسئله نگاه شده و همین عادی شدن، موجب برخورد اخیر دو قطار در مترو شده است.

این کارشناس حمل‌ونقل ریلی معتقد است برای بالاتر بردن ایمنی در مترو و کاهش احتمال بروز چنین سوانحی، نظارت دقیق و جدی بر درستی سامانه سیر و حرکت قطارها و عملکرد ماموران ضروری بوده و باید بازدیدهای مستمر از تجهیزات مترو به عمل‌اید تا خرابی‌ها و مشکلات احتمالی شناسایی و برطرف شود.

او افزود: آموزش به ماموران و کارمندان مترو در زمینه برنامه حرکت قطارها، آگاه‌سازی آنها از خطرات جبران‌ناپذیر رعایت نکردن مقررات و آگاه‌سازی ماموران از اهمیت و نقش مهم مترو در حمل‌ونقل مردم، از دیگر اقداماتی است که باید به طور جدی و هدفمند، در مترو اجرا شود.

سلیمیان‌ریزی یادآوری کرد: براساس استانداردها، حساسیت نسبت به خطرات رعایت نشدن ایمنی در مترو باید بسیار بالا باشد و در ایران نیز به نظر می‌رسد روال به همین صورت است. سامانه ای‌تی‌پی نیز که برای کنترل خودکار قطارها استفاده می‌شود، سامانه قابل اطمینانی است اما مسئله این است که باید خرابی‌ها و مشکلات آن برطرف شده و بر استفاده درست از آن، تاکید شود.

نقش زیرساخت‌های انسانی در افزایش ایمنی

استفاده از درهای شیشه‌ای که به عنوان حائلی میان مسافران و قطار در ایستگاه‌های مترو برخی کشورها استفاده می‌شود، از راهکارهای مهم افزایش ایمنی در مترو است و در ایران نیز چند سالی است مسئله استفاده از این درها در حال بررسی است.

علاوه بر این درها که بیشتر بر رعایت ایمنی مسافران در ایستگاه‌ها تاکید دارند، استفاده از برخی فناوری‌ها و امکانات دیگر برای افزایش ایمنی قطارهای مترو ضمن حرکت، با هدف حفظ ایمنی مسافران و نیز محافظت از واگن‌ها و تجهیزات، ضروری به نظر می‌رسد.

تابان رضایی، کارشناس مترو در گفت‌وگو با «گسترش تجارت» در اشاره به مجموعه‌ای از راهکارهای ارتقای ایمنی در ایستگاه‌ها و قطارهای مترو اظهار کرد: برای حفظ و ارتقای ایمنی، نخست باید توجه کنیم ایمنی، مجموعه‌ای از زیرساخت‌های فرهنگی، فنی و مهندسی است که از لحظه ورود به ایستگاه تا زمان خروج از آن و حتی محوطه خارجی ایستگاه را شامل می‌شود.

رضایی افزود: نصب تابلوهای هشداردهنده و اعلام زمان‌بندی قطارها در فواصل مختلف ایستگاه و نمایش قطار بعدی، کاهش سرفاصله حرکت قطارها (هِدوِی)، جلوگیری از ازدحام جمعیت روی سکو به جای استفاده از درهای پرهزینه پی‌اس‌دی، ایحاد خطوط ویژه نابینایان و کاهش ازدحام برای جلوگیری از پرتاب نابینایان به داخل سکو که چند سال پیش اتفاق افتاد، از اقداماتی است که برای افزایش ایمنی در مترو قابل اجراست.

این کارشناس ادامه داد: استفاده از مانیتورهای روی سکوی روبه‌روی مسافران برای هشدار به مسافران در زمینه ورود قطار نیز مسئله‌ای است که می‌تواند تا اندازه زیادی از بروز حوادث جلوگیر کند. امروز بسیاری از مسافران در حالی که در انتظار ورود قطار به ایستگاه هستند، با استفاده از هندزفری به موسیقی گوش می‌دهند و ممکن است متوجه هشدارها نیز نشود و همین مسئله می‌تواند مسئله‌ساز شود به طوری که مدتی پیش، یکی از مسافران متوجه ورود قطار به ایستگاه نشد و به دلیل برخورد قطار با سرش، کشته شد.

لزوم دسترسی سریع مسافران به فرماندهی مترو

قرار دادن امکانات هشدار فوری به مرکز فرمان روی سکوهای ایستگاه‌ها، مسئله دیگری است که به گفته رضایی، می‌تواند برای افزایش ایمنی در مترو موثر باشد. او در این زمینه توضیح داد: این سامانه‌ها باید عملکردی ساده داشته باشند و بتوان کار با آنها را به سادگی به مسافران آموزش داد تا در صورت بروز هر نوع حادثه روی سکوی ایستگاه، بتوانند به سرعت به مرکز فرماندهی مترو اطلاع‌رسانی کنند.

مسافران نخستین کسانی هستند که متوجه مشکل می‌شوند، بنابراین این گروه نیازمند بیشترین آموزش بوده و باید بیشترین امکانات فوری اطلاع‌رسانی در دسترس آنها باشد.

رضایی بر لزوم استقرار دست کم یک نفر از نیروی‌انسانی حوزه ایمنی در ایستگاه تاکید کرد و افزود: این فرد باید آمادگی کامل و واکنش سریع در رویارویی با هرنوع سانحه یا بحران داشته باشد. البته آگاهی فوری راهبر مترو از وضعیت ایستگاه و سکو، می‌تواند بهترین واکنش سریع نسبت به یک سانحه باشد. از سوی دیگر استفاده از فناوری به جای فرد- که زیرساخت‌های آن موجود است- بهترین پیشگیری را به دنبال خواهد داشت. این کارشناس مترو اضافه کرد: بسیاری از مسافران مترو با وجود اینکه از پله برقی می‌ترسند یا احتمال افتادن آنها از پله برقی وجود دارد، از آن استفاده می‌کنند، زیرا اطلاعات و آگاهی درستی درباره آسانسورهای ایستگاه‌ها ندارند بنابراین به نظر می‌رسد راهنمایی کامل و ساده در مترو برای دسترسی به آسانسور-که درحال‌حاضر وجود ندارد- ضروری است.

رضایی با تاکید بر اینکه ایمنی فقط قرار دادن کپسول آتش‌نشانی و تجهیزات در مترو نیست، یادآوری کرد: ایمنی شامل مجموعه‌ای روان‌شناسانه، هنری، مهندسی و فناوری است و مهم آن است که بتوان با استفاده از این مجموعه، فرهنگ ایمنی را ایجاد کرد. گاهی حتی ایمنی می‌تواند استفاده از رنگ‌های شاد، تابلوهای زیبای ضدافسردگی و پخش موسیقی مناسب و آرام‌بخش در ایستگاه‌های مترو باشد.

ارتقای ایمنی با بهبود وضعیت ناوگان

اگرچه کارشناسان معتقدند استفاده مطلوب و هرچه بیشتر از تجهیزات ایمنی، نظارت بر استفاده از این تجهیزات و آموزش مناسب نیروی انسانی برای نظارت بر ایستگاه‌ها و سکوهای مترو، مهم‌ترین راهکارهای افزایش ایمنی در مترو و جلوگیری از بروز سانحه هستند، اما به نظر می‌رسد توجه به نوسازی به موقع ناوگان مترو نیز در این زمینه بی‌تاثیر نباشد.

بعد از وقوع سانحه برخورد دو قطار مترو در ایستگاه طرشت، برخی اعضای شورای شهر به فرسودگی و کمبود واگن و برخی تجهیزات قطارهای مترو و ایستگاه‌ها اشاره کردند و استفاده حداکثری از ناوگان موجود را از عوامل بروز چنین سوانحی اعلام کردند.

بنابراین به نظر می‌رسد در کنار آنچه کارشناسان درباره الزامات فنی، انسانی و فرهنگی در قطارها و ایستگاه‌ها می‌گویند، بهبود وضعیت ناوگان و نوسازی تجهیزات مترو نیز در افزایش ایمنی این شیوه محبوب حمل‌ونقل درون‌شهری بی‌تاثیر نباشد.