استانی شدن انتخابات مجلس در خوان دهم

 نمایندگان مجلس بازخوانی طرحی را در پارلمان آغاز کرده اند که سابقه در ادوار مجلس را دارد، اما در صورت عبور از خوان دهم و قانون شدن آن، در شیوه انتخاب داوطلبان و تقسیم کرسی های سبز رنگ خانه ملت بین نمایندگان در حوزه های انتخابیه شهرستان و استان برای مجلس آینده تغییرات ساختاری و اجرایی ایجاد می کند.

به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا، طرح استانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی در حال آماده شدن و عبور از مجاری تصویب و تایید است تا رای دهندگان و داوطلبان نمایندگی پارلمان یازدهم در سال 98 شیوه جدیدی از گزینش و چیدمان کرسی های خانه ملت را تجربه کنند.

پرونده استانی شدن انتخابات مجلس یکی از طرح هایی است که در ادوار مختلف مجلس با جمع آوری امضا به صحن می آید، اما تا به حال قانون نشده است و این بار 121 نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی آبان ماه 97 با امضای این طرح یک فوریتی با مضمون «استانی شدن انتخابات مجلس» خواستار اصلاحاتی در قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مصوب (هفتم آذرماه 78) شده اند.

امضاء کنندگان در مقدمه این طرح هشت ماده ای، «استانی شدن انتخابات مجلس» را دغدغه بسیاری از مسئولان نظام عنوان کرده و دلایل توجیهی خود را چنین بیان کرده اند:«علی‌رغم اینکه مجلس شورای اسلامی قوانین متعددی در زمینه برگزاری انتخابات مجلس منعقد کرده، ولی در دو دهه اخیر با اصلاحات بیشماری مواجه شده که این مهم نشان از این دارد که قوانین مربوط می‌تواند دارای ایراداتی باشد و اصلاح آن می‌تواند زمینه حضور مردم در عرصه انتخابات را پررنگ تر کند.»

اما این طرح منتقدانی هم دارد، برخی از آنها بیان می کنند که با استانی شدن انتخابات ممکن است مشارکت در انتخابات کم شود، اما قاسم میرزایی نکو نماینده مردم دماوند در مجلس شورای اسلامی که یکی از موافقان این طرح است؛ معتقد است که می توان این موضوع را اصلاح کرد.

به گفته میرزایی نکو، علی لاریجانی رئیس مجلس، کاظم جلالی رئیس مرکز پژوهش های مجلس، رویکرد و نگاه مساعدی به این طرح داشته و از آن استقبال کرده اند، ظاهرا رئیسان دو فراکسیون تاثیرگذار پارلمان نیز با این طرح همراه هستند.

میرزایی نکو می گوید که محمدرضا عارف رئیس فراکسیون امید موافقت خود را با این طرح اعلام کرده و از نمایندگان شنیده است که حمید حاجی بابایی رییس فراکسیون ولایی نیز با استانی شدن انتخابات موافق است.

برخی از نمایندگان منتقد به این طرح، معتقدند بستر و سازکار اجرایی این شیوه انتخابات در حوزه های انتخابیه مهیا نیست؛ «عبدالرضا هاشم زایی» نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در این گروه از منتقدان قرار دارد.

وی می گوید که هنوز توجیه و قانع نشده است که آیا تصویب این طرح به نفع رای دهندگان، داوطلبان و اساسا جایگاه و رسالت نمایندگی در پارلمان است یا نه؟ این عضو کمیسیون امور داخلی و شوراها در مجلس معتقد است که استانی شدن انتخابات به نفع چهره های شناخته شده در استان و به ضرر داوطلبان جدید نمایندگی است.

به گفته وی، امضا کنندگان طرح استانی شدن انتخابات، تجربه اجرایی در برگزاری انتخابات نداشته اند و چالش های پیش روی این طرح را در نظر نمی گیرند.

یکی از چالش هایی که هاشم زایی بیان می کنند وجود عدم توازن در رقابت بین داوطلبان جدید الورود و نامزدهایی است که یا سابقه نمایندگی در ادوار مجلس از حوزه های انتخابی استان دارند و یا از نفوذ استانی، رسانه ای و تبلیغاتی بیشتری در سطح استان برخوردارند.

نماینده مردم دماوند معتقد است که با اجرای این طرح تاحدی حقوق داوطلبانی که فقط در شهرستان خودشان، صاحب نام و نفوذ هستند ضایع می شود؛ چرا که نمایندگان با سابقه تر و پر نفوذتر در صاحب کرسی در مجلس، یک سری امکانات مانند تریبون نمایندگی در اختیار دارند و رسانه ها آنها را بیشتر می شناسند، این در حالی است که این نوع امکانات برای داوطلب جدید که می خواهد در سطح یک شهرستان کوچک وارد انتخابات شود و با سایر داوطلبان رقابت کند، وجود ندارد، لذا باید دقت شود که با استانی شدن انتخابات به این شکل، یک مقدار حقوق بخشی از داوطلبان جدید نادیده گرفته می شود.

مدل اجرایی انتخابات به شکل استانی این فرصت را در اختیار اعضای پارلمان که عضو مجامع نمایندگان استانی بوده و در بین آنها صاحب نفوذ هستند می گذارد تا آنها در زمان انتخابات در سایر حوزه های انتخابیه در سراسر استان نیز به نفع سایر اعضا مجمع استان تبلیغ و سخنرانی کنند، در صورتی که یک داوطلب جدید الورود به صحنه انتخابات که چنین امکانات تبلیغی نداشته و در این سطح نیز ارتباط ندارد، حقوقش ضایع می شود و امکان دارد در رقابت های انتخاباتی با شکست مواجه می شود.

طرح استانی شدن انتخابات دارای مزیت ها و معایبی است که در حال حاضر فقط بر روی کاغذ قابل ادراک و بررسی است و در اجرا شاید متفاوت باشد، تا جایی که موافقان این طرح، منکر وجود نقص و چالش در طرح پیشنهادی نیستند، اما محاسن آن را بیشتر از مضرات مسکوت ماندن آن می دانند.

با این حال این طرح که در سه دوره مجلس مطرح بوده و رای نیاورده، اکنون به مجلس دهم رسیده است، یک فوریت آن طرح رای آورده و در کمیسیون امور داخلی کشور شوراها نیز بررسی و نظرات اعضا نیز جمع بندی شده و قرار است برای تصویب نهایی به صحن علنی مجلس بیاید تا قانون شده و به انتخابات آینده مجلس برسد.

میرزایی نکو با ابراز اطمینان از تصویب این طرح، می گوید که شورای نگهبان در ادوار گذشته چندان روی خوشی به این طرح نشان نداده و معایب آن را بیشتر از محاسن عنوان کرده و شروط خاصی را برای تصویب و تایید آن قرار داده بود، ولی این بار مجلس دهمی ها نواقص طرح را رفع و نظر مساعد کارشناسان شورای نگهبان را به محاسن این طرح جلب کرده اند.

میرازیی نکو می گوید:«بعد از برگزاری جلساتی که ما با کارشناسان شورای نگهبان داشتیم و ملاحظات آنها را در این طرح لحاظ کردیم، شورای نگهبان موافقت (ضمنی) خود را با این طرح اعلام کرد و مطمئن هستم در صحن مجلس رای می آورد.

«انتخابات چه استانی برگزار شود و چه رقابت برای کرسی در حوزه های انتخابی شهرستانی و در محدوده جغرافیایی محدودتر متمرکز شود، مهم ارتقاء کیفیت پارلمان و نمایندگی و توجه و تمرکز نمایندگان بر نظارت بر حسن اجرای قوانین و تصویب قوانین در سطح کلان کشور است» این نظر منتقدان طرح است؛ اگر چه آنها بر این باورند که تا زمانی که مردم عادت نکنند که باید اولویت شان مسائل کلان تر از حوزه انتخابیه و شهرستان و روستا، بلکه در سطح استان و چه بسا ملی باشد، با تصویب و اجرای چنین طرح هایی جایگاه نماینده و پارلمان هیچ تغییری نمی کند.

هاشم زایی به عنوان منتقد طرح استانی شدن انتخابات تاکید دارد: تصویب طرح هایی مانند استانی شدن انتخابات، باید در اصل برای این باشد که نقش، توجه و تمرکز نماینده صرفا از تدارکات عمرانی و اعتباری خرد در حوزه انتخابی در سطح شهر و روستای حوزه انتخبایه کمرنگ و محدود شود، بلکه کیفیت نقش نمایندگی به سطح کلان استانی و ملی را ارتقا دهد.

این عضو کمیسیون امور داخلی و شورا در مجلس دهم معتقد است «تا زمانی که مردم نماینده مجلس را صرفا برای آبادانی و عمران شهر و روستای خود بخواهند نیت و مقصود طراحان استانی شدن انتخابات مجلس برآورده نمی شود، لذا در بدو امر باید تدارکاتچی بودن نماینده در نگاه عمومی تغییر کند.»

طرح استانی شدن انتخابات با تمام مبانی نظری و حقوقی و اهدافی که در بطن خود دارد، بی تردید ساز و کار اجرایی انتخابات مجلس را متحول خواهد کرد؛ مکانیزمی که در این طرح پیشنهاد شده از وضعیت محل تولد، میزان سال های سکونت و اقامت داوطلب در محدوده حوزه انتخابیه ثبت نامی و همچنین سوابق ادواری نامزد کرسی مجلس گرفته تا اخذ حداقل و حدنصاب حوزه انتخابی فرعی و کسب بیشترین آرا در سطح استان را نیز در بر می گیرد.

بر اساس طرح استانی شدن انتخابات، یک نامزد کرسی مجلس در رقابت های انتخاباتی با سایر داوطلبان در همان حوزه باید علاوه بر این که حداقل 20درصد آراء رای دهندگان را کسب می کند در یک رقابت سراسری در استان نیز بیشترین آرا رای دهندگان را نسبت به سایر نامزدهای رقیب، کسب کرده باشد.

با نگاهی به طرح استانی شدن انتخابات، در می یابیم که امضاء کنندگان طرح الحاق دو تبصره را به ماده 28 قانون - که شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان را توضیح می دهد- را پیشنهاد کرده اند که «هر داوطلب نمایندگی باید متولد محدوده جغرافیایی حوزه انتخابیه محل ثبت نام بوده یا سابقه حداقل 5 سال سکونت در آن محدوده و یا سابقه نمایندگی مجلس شورای اسلامی در آن حوزه را داشته باشد» و « تغییر حوزه انتخابیه ناشی از اجرای قانون تغییر حوزه انتخابیه داوطلبان نمایندگان مجلس شورای اسلامی (مصوبه 24 دی ماه 1382) باید با رعایت شروط این ماده انجام گیرد.»

علاوه بر این در این طرح با اشاره به ماده 10 قانون، - که به شرایط زمانی و مکانی برای رای دهندگان می پردازد- پیشنهاد شده است که ماده ای نیز با این مضمون که « رأی دهندگان در هر استان می‌توانند برای هر یک از حوزه‌های انتخابیه در استان در بین نامزدهای مربوط به همان حوزه انتخابیه به میزان تعداد کرسی‌های موجود نمایندگان مورد نظر خود را انتخاب نمایند» الحاق شود.

همچنین نمایندگان امضاء کننده طرح معتقدند ماده 8 قانون انتخابات به شرح زیر باید اصلاح شود:«از هر حوزه انتخابیه موجود در استان نامزد یا نامزدهایی که حداقل 20درصد آرا صحیح مأخوذه حوزه انتخابیه تبصره ذیل ماده یک این قانون را کسب کرده و بالاترین رأی را در کل استان به دست آورده اند، نماینده یا نمایندگان استان از آن حوزه انتخابیه محسوب می‌شوند.»

در این طرح پیشنهاد شده است که «در صورتی که حدنصاب در این ماده، برای یک یا چند کرسی بدست نیاید نامزد یا نامزدهایی که بیشترین رأی را نسبت به سایر نامزدهای آن حوزه انتخابیه در سطح استان کسب کرده باشند به عنوان نماینده یا نمایندگان آن استان از آن حوزه انتخابیه به مجلس راه می‌یابند.»

با این تفاسیر اگر نماینده ای 20درصد رای حدنصاب در حوزه انتخابیه خود را کسب کرد و نامزد دیگری 60درصد آراء را در همان حوزه کسب کرده باشد، ولی نماینده با حدنصاب کمتر به دلیل نفوذ و بیشتر شناخته شدن در سطح استان، بتواند در سایر حوزه های انتخابیه در استان مجموع آرای بیشتری کسب کند، به عنوان نماینده حوزه انتخابیه وارد پارلمان می شود، اگر چه در حوزه انتخابیه فرعی رای کمتری اخذ کرده باشد.

منتقدان معتقدند که خروجی این نوع انتخابات بر مبنای این طرح و اولویت و اعتباربخشی به مجموع آرای استانی و معتمدان و یا نخبگان استانی، زمینه ای برای تولد مدلی از پارلمان های استانی و یا بستری برای الکترالیزه کردن گزینش ها و فدراتیو شدن استان ها است.

این در حالی است میزایی نکو می گویند «در گذشته افراد به صورت قومی و قبیله ای در انتخابات رای می دادند یا طایفه ای در انتخابات شرکت می کردند، اما با تصویب این طرح کارشناسان و افراد زبده و فرهیخته بیشتر در انتخابات شرکت می کنند.

اصلاح قانون انتخابات اگر چه یک ضرورت است و در چهارچوب لایحه جامع انتخابات نیز در دستور کار دولت دوازدهم قرار دارد، اما باید توجه داشت ساز و کارهای و زیرساخت های اجرایی در طرح نمایندگان مجلس نیز باید در شیوه انتخاب و ترکیب کرسی نمایندگان در پارلمان یازدهم به نحوی باشد که حق نمایندگی از جوامع کوچکتر و محدود در حوزه های انتخابیه زیر سایه داوطلبان نافذ استانی کمرنگ نشود.

از سوی دیگر انتخاباتی موفق است که خروجی آن ورود نمایندگانی نخبه، متخصص و کلان نگر به مسائل کشور به پارلمان باشد، نمایندگانی که بتوانند علاوه بر پی گیری مسائل خرد در حوزه انتخابیه در سطح شهر و روستا، رای دهندگان یک استان را نمایندگی کنند و در شرایط خاص کشور نظرات برحسن اجرای قوانین و طرح های ملی را برای منافع تمام موکلان در سطح ملی تصمیم گیری کنند.

طرح استانی شدن انتخابات به احتمال زیاد دو هفته دیگر -هفته اول دی ماه- در دستور کار مجلس قرار می گیرد و باید منتظر ماند و دید نمایندگان مجلس برای عبور دادن این طرح از خوان دهم و ایجاد یک تغییر چه تصمیمی خواهند گرفت و شورای نگهبان قانون اساسی چه تدبیر خواهد کرد.