برون‌سپاری دخل و خرج به سود فرودگاه‌ها
در شرایطی که دخل و خرج فرودگاه‌های کشور با یکدیگر نمی‌خواند و بنا به اعتراف مسئولان، در بین فرودگاه‌های کشور فقط فرودگاه امام سوددهی دارد، پیدا کردن راهکارهایی برای افزایش درآمدهای فرودگاهی، موضوع عجیبی نیست.
در شرایطی که دخل و خرج فرودگاه‌های کشور با یکدیگر نمی‌خواند و بنا به اعتراف مسئولان، در بین فرودگاه‌های کشور فقط فرودگاه امام سوددهی دارد، پیدا کردن راهکارهایی برای افزایش درآمدهای فرودگاهی، موضوع عجیبی نیست.
به گزارش روزنامه گسترش تجارت، غیراقتصادی بودن فرودگاه‌های کشور سخنی است که در چند سال گذشته بارها از سوی مسئولان تکرار شده، اما هیچ‌گاه اقدامی برای برطرف کردن آن انجام نشده است.
برون‌سپاری اداره برخی فرودگاه‌ها، از جمله پیشنهادهای کارشناسان در چند سال گذشته برای کاهش مشکلات مالی آنها بوده است. در همین زمینه، درحال‌حاضر طرحی در شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران در دست بررسی است که قصد دارد این برون‌سپاری را با واگذاری فرودگاه‌ها به استانداری‌ها و شهرداری‌ها عملی کند؛ اقدامی که به گفته کارشناسان، در صورت اجرای درست، نتایج مثبتی برای مدیریت بهتر فرودگاه‌ها به‌دنبال خواهد داشت.
به گزارش گسترش‌تجارت، سودده نبودن بیش از ۹۵ درصد فرودگاه‌های کشور و تحمیل هزینه‌های این فرودگاه‌ها بر شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی به‌عنوان شرکتی درآمد- هزینه‌ای، سال‌هاست مسئولان را به فکر تدوین راهکارهایی برای ساماندهی این وضعیت انداخته است و در یکی از تازه‌ترین اظهارنظرها، سخن از واگذاری مدیریت فرودگاه‌ها به شهرداری و استانداری‌ها به میان آمده است.
غلامحسین باقریان، عضو هیات مدیره و معاون اقتصادی شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران در چند روزگذشته در گفت‌وگو با مهر با اشاره به طرح واگذاری فرودگاه‌ها به استانداری‌ها و شهرداری‌ها اظهار کرد: این طرح در حال طراحی است و مراحل نهایی خود را طی می‌کند و به زودی جزییات آن اعلام خواهد شد در این طرح با همکاری مقامات ارشد استان‌ها، فرودگاه‌ها در اختیار آنها قرار می‌گیرد.
وی با بیان اینکه نباید به فرودگاه به‌عنوان یک بنگاه اقتصادی صرف نگاه کرد؛ بلکه باید نقش آن را در اقتصاد کل یک منطقه یا استان در نظر گرفت، یادآوری کرد: بسیاری از فرودگاه‌های محلی ایران به‌دلیل نقشی که روی اقتصاد استان دارند، سودده هستند. به همین دلیل است که به‌دنبال اجرای طرح واگذاری فرودگاه‌ها به استانداری‌ها و شهرداری‌ها هستیم.
اداره دولتی فرودگاه؛ روشی منسوخ
برخی کارشناسان با تایید طرح واگذاری فرودگاه‌ها به شهرداری و استانداری‌ها، معتقدند نحوه اداره فرودگاه‌ها از نظر برقراری سیاست تجاری‌سازی و خصوصی‌سازی، از سال‌ها پیش در بخش‌های مختلف جهان تغییر کرده و در نتیجه، امروز به‌طور تقریبی اداره متمرکز فرودگاه‌ها و مدیریت دولتی در حال منسوخ شدن است.
علیرضا منظری، معاون پیشین سازمان هواپیمایی کشوری در گفت‌وگو با «گسترش‌تجارت» در این زمینه اظهار کرد: اداره دولتی و متمرکز فرودگاه‌ها در حال از بین رفتن است، زیرا با مدیریت دولتی و متمرکز، امکان تجاری‌سازی فرودگاه‌ها وجود ندارد.
به گفته وی، درحال‌حاضر فرودگاه‌های ما، یک ستاد مرکزی و تعداد زیادی نیروی‌انسانی دارند که هزینه‌های جاری بالایی به آنها تحمیل می‌کند. به‌دلیل همین شرایط، امکان تصمیم‌گیری از مدیران فرودگاه‌ها سلب شده و مقامات بالاتر نیز امکان مدیریت مناسب فرودگاه‌ها را ندارند. به همین دلیل، مدیر فرودگاه با توجه به نداشتن اختیارات کافی، پاسخگو نبوده و به‌منظور پیشبرد توسعه منطقه‌ای و محلی، بیشتر زمان مقامات فرودگاه‌های استانی به توجیه مدیران مرکزنشین شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی می‌گذرد.
این کارشناس ادامه داد: اداره متمرکز و دولتی فرودگاه‌ها موجب می‌شود بودجه‌ها و اعتبارات عمومی کشور، بیشتر صرف هزینه‌های جاری و ستادی شود و بودجه بخش‌های دیگر از جمله ایمنی و تجهیزات هوانوردی کاهش یابد. درواقع بودجه به‌عنوان عاملی برای حفظ مدیریت‌های ستاد مرکزی استفاده می‌شود؛ بدون اینکه طرح جامع و تفصیلی فرودگاه‌ها و رعایت موازنه عرضه و تقاضا در ارائه خدمات در نظر گرفته شود.
برون‌سپاری فرودگاه‌ها در سایر کشورها
منظری در توضیح وضعیت برون‌سپاری فرودگاه‌ها در کشورهای دیگر اظهار کرد: امروز مالکیت فرودگاه‌ها از تمرکز خارج شده و در بیشتر کشورها، فرودگاه‌ها در اختیار مقامات محلی مانند استانداری‌ها، شهرداری‌ها یا شوراهای شهر قرار گرفته و آنها نیز مدیریت فرودگاه‌ها را به شرکت‌ها و موسسه‌های خصوصی یا عمومی غیردولتی تخصصی واگذار کرده‌اند و در بیشتر موارد، این فرودگاه‌ها به شکل مشارکت عمومی- خصوصی مدیریت می‌شوند تا از این طریق، سیاست تجاری‌سازی و خصوصی‌سازی اعمال شود.
او ادامه داد: البته دولت‌ها از محل درآمد حاصل از ارائه خدمات ناوبری هوایی یا سایر اعتبارات عمومی از سوی سازمان هواپیمایی کشوری به فرودگاه‌ها در مناطق مختلف با شرایط معین در زمینه حفظ ایمنی و خرید و نصب تجهیزات ناوبری هوایی کمک می‌کنند.
معاون پیشین سازمان هواپیمایی کشوری معتقد است طرح شرکت فرودگاه‌ها برای واگذاری فرودگاه‌ها به استانداری‌ها و شهرداری‌ها، اگر در حد طرح نماند و عملیاتی شود، تصمیمی منطقی و قابل‌توجه است. به گفته وی، این اقدام می‌تواند تحولی جدی در زمینه ارائه خدمات باکیفیت، تجاری‌سازی فرودگاه‌ها، تمرکزگرایی، کاهش هزینه‌های جاری و کوچک‌سازی دولت به لحاظ حذف بسیاری از بخش‌های ستادی در برداشته باشد.
شرط موفقیت طرح
آنطور که منظری تاکید می‌کند، در راستای اجرای این طرح، در گام نخست باید مالکیت فرودگاه‌ها به مقامات و نهادهای استانی یا محلی واگذار و امکان تصمیم‌گیری در باره مدیریت فرودگاه‌ها به آنها داده شود تا بتوانند از خدمات شرکت‌های مدیریت فرودگاهی بخش خصوصی بهره‌مند شوند. از سوی دیگر لازم است بودجه عمومی و مازاد حاصل از درآمد ناوبری هوایی در اختیار سازمان هواپیمایی کشوری قرار گیرد تا بر مبنای طرح جامع و نیاز فرودگاه‌ها به تجهیزات ناوبری هوایی توزیع شود. نکته مهم در این زمینه آن است که شرکت فرودگاه‌ها به میزان واگذاری فرودگاه‌ها به مقامات استانی، واحدهای ستادی را حذف کرده و در زمینه کوچک‌سازی و کاهش هزینه‌های جاری اقدام کند. به گفته این کارشناس، با اجرای این طرح، زمینه ایجاد شرکت‌های مدیریت فرودگاهی در چارچوب مقررات سازمان هواپیمایی کشوری فراهم شده و دولت می‌تواند از فعالیت آنها حمایت کند. او معتقد است مهم‌ترین نکته‌ای که باید در اجرای این طرح مدنظر قرار گیرد این است که هنگام طراحی، تفکر دولتی، انحصاری و متمرکز مدیران حذف شود تا بتوانند با الگو گرفتن از تجربه‌های بین‌المللی، این طرح را با موفقیت به اجرا درآورند.
زیرساخت‌های برون‌سپاری موفق
برخی کارشناسان معتقدند طرح واگذاری فرودگاه‌ها به استانداری‌ها و شهرداری‌ها در مجموع طرحی مثبت و موثر است اما به نظر نمی‌رسد در شرایط فعلی و با توجه به وضعیت مدیریت فرودگاه‌ها و نیز مدیریت شهرداری‌ها و استانداری‌ها، چندان در ایران عملیاتی باشد.
شهاب بیرانوند، عضو هیات‌مدیره جامعه متخصصان مراقبت پرواز در پاسخ به «گسترش تجارت» توضیح داد: درحال‌حاضر شهرداری‌ها به‌ویژه در شهرهای کوچک، از انجام بسیاری امور ساده و پیش‌پاافتاده شهر ناتوان یا در این زمینه ناموفق هستند؛ بنابراین بعید است بتوانند از پس مدیریت فرودگاه‌ها برآیند. از سوی دیگر به‌نظر نمی‌رسد شهرداری‌ها هزینه بالای حفظ و نگهداری فرودگاه‌ها را داشته باشند و به همین دلیل این احتمال وجود دارد که با واگذاری فرودگاه‌ها به آنها، کل سرمایه‌گذاری کلان انجام شده در این بخش از بین برود.
او معتقد است واگذاری فرودگاه‌ها به بخش خصوصی نیز در ایران چندان موفق به نظر نمی‌رسد، زیرا این واگذاری‌ها در کشور ما بیشتر تحت‌تاثیر روابط مدیران فرودگاه‌ها با بخش خصوصی قرار گرفته و از معنای خصوصی‌سازی خارج می‌شود. وی در بیان زیرساخت‌های لازم برای موفقیت طرح واگذاری فرودگاه‌ها به استانداری‌ها و شهرداری‌ها گفت: نخستین لازمه این کار آن است که نوع نگاه مدیران به این واگذاری، درآمدزا کردن و اداره بهتر فرودگاها باشد؛ نه منافع شخصی. از سوی دیگر برای اجرای موفقیت‌آمیز این طرح، نیازمند اتحاد استراتژیک و راهبردی در سطوح بالای ذی‌نفعان هوانوردی هستیم. بیرانوند توضیح داد: به‌عنوان نمونه مدیران صنعت فرودگاهی باید به این نتیجه برسند که یکی از مهم‌ترین راهکارهای رونق فرودگاه‌های کوچک، رونق بخشیدن به هوانوردی عمومی است، اما در شرایط فعلی که هوانوردی عمومی در کشور تقریبا تعطیل شده و توجهی به آن نمی‌شود، توسعه فرودگاه‌های کوچک بی‌معنی به نظر می‌رسد.
وی تاکید کرد: اجرای هر ایده‌ای که با هدف توسعه هوانوردی باشد، درجای خود ارزشمند است اما موفقیت، عناصر و لازمه‌های خاص خود را دارد و مبتنی بر استراتژی‌های ما است. درحال‌حاضر فرودگاه‌ها نیازمند حفظ، نگهدای و ارتقای وضعیت کیفی برای استفاده مسافران داخلی و خارجی و بهبود وضعیت بازاریابی هستند، اما به نظر نمی‌رسد این اهداف با واگذاری فرودگاه‌ها در شرایط فعلی و با تفکر فعلی مدیران، محقق شود.
این کارشناس در بیان راهکاری برای درآمدزا کردن فرودگاه‌ها گفت: اگر بتوانیم کارایی فرودگاه‌ها را با روش‌هایی مانند کم کردن هزینه‌ها و کاهش نیروی انسانی اضافه، کاهش دهیم، می‌توانیم در مسیر تبدیل کردن آنها به بنگاه‌های اقتصادی گام برداریم. همچنین می‌توان از ظرفیت برخی فرودگاه‌ها برای توسعه هوانوردی عمومی، کاشت محصولات استراتژیک کشاورزی و... استفاده کرد که این اقدام‌ها می‌تواند بخش زیادی از هزینه‌های نگهداری فرودگاه‌ها را جبران کند.
