◄ کمبود ناوگان هوایی و به هم ریختن عرضه و تقاضا

در کشور ما ایران و البته در بسیاری از کشورهای دیگر جهان، مسافرت های هوایی از رونق نسبتاً خوبی برخوردارند. بسیاری از مسافران، مُد هوایی را برای رفت وآمدهای خود در نظر می گیرند. اولین و مهم ترین مسئله ای که یک مسافر هوایی با آن روبروست، نرخ بلیت هواپیماست.

نرخ بلیت هواپیما در ایران و البته در بسیاری از کشورهای جهان به دو صورت سیستمی و چارتی عرضه می شود. عرضه سیستمی، به نوعی گفته می شود که در آن شرکت هواپیمایی خود به صورت مستقیم و بدون واسطه، بلیت را به مسافران می فروشد.

عرضه سیستمی هم به چند دسته تقسیم می شود اما متداول ترین آن کلاس بندی نرخ بلیت است. برای مثال شرکت ایران ایر در مسیر تهران-رامسر-تهران از هواپیمای ATR72 استفاده می کند. ظرفیت این هواپیمای منطقه ای 70 نفر است. نوع عرضه بلیت در این مسیر به صورت سیستمی است. ایران ایر در این مسیر 20 صندلی اول خود را با یک نرخ، 20 صندلی دوم را با نرخی کمی بیشتر، 20 صندلی سوم را با نرخی بیشتر و 10 صندلی آخر باقی مانده را نیز با بالاترین قیمت به فروش و عرضه می گذارد.

مسافران در صورت برنامه ریزی بهتر و در صورت خریدن بلیت در زمان های زودتر، از نرخ های ارزان تر بهره مند خواهند شد. همچنین این شرکت نرخ بلیت های خود در آخر هفته را نیز تغییر خواهد داد. بنابراین مسافران با رصد سایت های فروش بلیت می توانند تشخیص دهند که چه زمانی برای سفر از تهران به رامسر و یا بالعکس برای آن ها مناسب تر است.

اما مسئله در شیوه عرضه چارتری کاملاً متفاوت است. در این شیوه، شرکت هواپیمایی از قبل، صندلی های هواپیما را با یک نرخ خاص، به آژانس های مسافرتی پیش فروش می کند. با این کار شرکت هواپیمایی اطمینان خواهد یافت که پول سفر هواپیمای خود را دریافت کرده است و خیالش از این بابت راحت است.

حال آژانس هواپیمایی دست به کار شده و بسته به میزان عرضه و تقاضا، ساعات، فصول و روزهای پیک سفر، قیمت بلیت ها را تعیین کرده و به مسافران می فروشد. بلیت های چارتری مناسب مسافرانی هستند که ناگهان فکر سفر به سرشان زده و به فرودگاه می روند! مسافران وقت شناس و کثیرالسفر معمولاً با بلیت های سیستمی، راحت تر کنار می آیند.

به صورت طبیعی مسافران بی نظم نیز با بلیت های سیستمی می توانند سفر ارزان قیمتی برای خود دست وپا کنند. اما وقتی پیک سفر به وجود می آید تنها کسانی که ضرر می کنند و بهای گزافی برای سفر هوایی می پردازند، مسافران هستند. مسافران، چه کثیرالسفر و منظم و چه آنهایی که ناگهان فکر سفر به سرشان زده است، در زمان پیک سفر مانند تعطیلات نوروز، تعطیلات تابستان، اعیاد مذهبی و تعطیلات ناگهانی، هر دو متضرر خواهند شد. زیرا شرکت های هواپیمایی قیمت بلیت ها را به شدت افزایش می دهند و آژانش های مسافرتی نیز با هر نرخی که دوست داشته باشند، بلیت را عرضه می کنند.

یکی از دلایل این امر، نبود ناوگان مناسب برای انتقال مسافران و نرسیدن تعادل عرضه و تقاضاست. برای مثال شرکت هواپیمایی کیش ایر که مسیر پرتردد تهران کیش تهران را همواره در برنامه پروازی خود دارد، به دلیل نداشتن هواپیمای کافی و یا به دلیل نداشتن هواپیمای پهن پیکر، در ایام پیک سفر ذکرشده نمی تواند حجم بیشتری از مسافران را نسبت به روزهای معمول جابجا کند؛ نتیجه کاملاً مشخص است.

در برخی روزهای پایانی فروردین، بلیت این مسیر با نرخ 50 هزار تومان هم پیدا می شود درحالی که در ایام مثلاً عید فطر، به بیش از یک میلیون تومان می رسد!

 بنابراین یکی از مهم ترین دلایل این اتفاق، نداشتن هواپیمای کافی، علی الخصوص هواپیمای متوسط پیکر یا پهن پیکر است. مورد دوم نظارت ضعیف است که سازمان هواپیمایی کشوری بایستی برای آن چاره جویی کند. یکی از این راه حل ها می تواند تعیین یک سقف قیمت در هر دو قیمت بلیت سیستمی و چارتری، فقط و فقط در ایام پیک مسافرتی باشد. با این کار نه شرکت های هواپیمایی و نه آژانس های مسافرتی نمی توانند بلیت ها به هر نرخی که دلشان می خواهد عرضه کنند. در عین اینکه هنوز مسئله رقابت درروش تعیین سقف، بین شرکت ها و آژانس ها حفظ خواهد شد.

در ایران، شرکت هواپیمایی ارزان قیمت وجود ندارد. در ایران شرکتی که با این مشخصات باشد تعریف نشده است. درست است که در برخی مسیرهای چارتری و یا سیستمی، بلیت ارزان قیمت و یا بسیار ارزان قیمت هم پیدا می شود، اما یک شرکت هواپیمایی ارزان قیمت، مانند پگاسوس ترکیه و یا ایرآسیا، همواره هوای جیب مشتریان وفادار و یا حتی غیر وفادار خود را دارند. این شرکت ها همواره این شعار را می دهند که همه می توانند پرواز کنند. هندوستان، با تأسیس چندین شرکت هوایی ارزان قیمت، بیشترین خرید هواپیماهای کوچک پیکر از ایرباس و بوئینگ را داشته اند و باید مسلم بدانیم که حمل ونقل هوایی در هند، در مهروموم های آینده، از نظر حمل مسافر، رشد بسیار زیادی خواهد داشت تا جایی که حمل ونقل ریلی، فراموش خواهد شد. به نظر می رسد نبود یک شرکت هواپیمایی ارزان قیمت در ایران با جمعیت موجود، خصوصاً در ایام پیک سفر، به شدت احساس می شود. اخیراً شرکت هواپیمایی ایران ایر، ناوگان هواپیماهای کوچک خود، (ای تی آر) را در غالب یک شبه شرکت منطقه ای معرفی کرده است و احتمال دارد که همچنین شرکتی را به زودی تأسیس کند.

درگذشته ایران ایر، شرکت ارزان قیمتی را تأسیس کرد که اکنون با نام ایران ایرتور می شناسیم، اما چه شد که این شرکت سودده نبود و از ایران ایر جدا شد، بحثی است که در این نوشته نمی گنجد.

کارشناس ارشد مهندسی حمل ونقل