◄ زمان طلایی خرید هواپیما
هواپیمایی هما تا دو سال دیگر باید 72 تا 73 فروند هواپیما شامل 20 فروند ATR، 15 فروند بوئینگ و 37 تا 38 فروند ایرباس را تحویل بگیرد.
هواپیمایی هما تا دو سال دیگر باید 72 تا 73 فروند هواپیما شامل 20 فروند ای‌تی‌آر ، 15 فروند بوئینگ و 37 تا 38 فروند ایرباس را تحویل بگیرد.
به گفته فرزانه شرف‌بافی مدیرعامل هما، مجوزی که از سوی اوفک (اداره کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا) برای خرید هواپیماها صادرشده تا سال ۲۰۲۰ اعتبار دارد و پس‌ازآن باید مجدداً این مجوزها تمدید شود؛ ازاین‌رو تمدید مجدد این مجوزها درگرو تصمیم‌هایی است که باید از سوی دولت آمریکا اتخاذ شود.
بنابر این طرف ایرانی نیز تنها دو سال فرصت دارد تا برای بهره‌برداری از این زمان، منابع مالی موردنیاز را برای تحویل این تعداد هواپیما تأمین کند. در همین راستا مدیرعامل ایران‌ایر عنوان کرده که مشکلی برای تأمین مالی خرید هواپیماها وجود ندارد.
ایران‌ایر برای آنکه بتواند سفارش‌های خود را به‌موقع تحویل بگیرد، باید بابت هواپیماها پیش‌پرداخت بدهد. این در حالی است که تاکنون پیش‌پرداختی بابت خرید هواپیما به بوئینگ پرداخت‌نشده و به همین علت هم این هواپیما ساز آمریکایی هنوز سفارش ایران را به‌صورت رسمی منتشر نکرده است. چراکه این شرکت زمانی این کار را انجام می‌دهد که پیش‌پرداخت را دریافت کند.
بااین‌حال مقامات ایرانی هنوز هم می‌گویند بوئینگ نخستین هواپیمای سفارش ایران را تا اواخر سال جاری میلادی تحویل خواهد داد. از سوی دیگر ایرباس تاکنون سه فروند هواپیما و «ای‌تی‌آر» نیز ۸ فروند هواپیما را به ایران تحویل داده است؛ اما گفته می‌شود که این هواپیماها به‌صورت نقدی و با استفاده از منابع صندوق توسعه ملی و منابع موجود در ایران‌ایر خریداری‌شده است. برخی از کارشناسان بر این باورند که تأخیر در فاینانس هواپیماهای خریداری‌شده به هراس بانک‌های اروپایی از جریمه‌های آمریکا برمی‌گردد.
هرچند ایرباس و بوئینگ و «ای‌تی‌آر» قرار بود هواپیماهای خریداری‌شده را فاینانس کنند؛ اما مقامات ایرانی چندی پیش عنوان کردند که می‌خواهند فاینانس با سود کمتر و دوره بازپرداخت طولانی‌تر را جذب کنند. به گفته متولیان صنعت هوایی کشور، شرکت‌های هواپیما ساز، تأمین مالی را گران‌تر از بازار انجام می‌دهند. از سوی دیگر مدت‌زمان بازپرداخت فاینانس شرکت‌ها، کوتاه است و ایران‌ایر نیاز به فاینانس با مدت‌زمان ۱۲، ۱۵ و ۱۸ سال دارد.
مقامات ایرانی چندین بار از مذاکره با فاینانسورهای خارجی سخن به میان آورده‌اند. مذاکراتی که هیچ‌گاه جزئیات آن منتشرنشده و هنوز هم به نتیجه نهایی و قطعی نرسیده است؛ اما آن‌ها همچنان امیدوارند که بتوانند تأمین مالی را هر چه سریع‌تر انجام دهند. البته گاهی به‌صورت جسته‌وگریخته، در مورد مذاکره با فاینانسورهای خارجی مطالبی منتشر می‌شود. به‌عنوان‌مثال گفته‌شده مناقصه‌ای در خصوص فاینانس هواپیماهای برجامی میان شرکت‌های متقاضی برگزارشده و براساس آمارها ۵ شرکت در میان شرکت‌های فاینانسور قرار گرفتند؛ اما به‌دلیل بروز تهدیدات جدید در فضای بین‌المللی، این تعداد به دو شرکت کاهش پیداکرده که به‌رغم مشکلات قرار است تا پایان سال جاری قراردادهای نهایی با آن‌ها به نتیجه برسد. یکی از این دو شرکت برای انجام فاینانس، شرکت اروپایی و دیگری از چین خواهد بود. پس‌ازآن، مدیرعامل هما از اضافه شدن ۱۴ فروند هواپیمای نو در سال ۹۷ با پشتیبانی مالی دو کشور فرانسه و ایتالیا خبر داد و در مورد روش‌های تأمین مالی خرید هواپیما اظهار کرده بود: فرانسه و ایتالیا خط اعتباری ویژه تأمین کرده‌اند که قرار است بخشی از این منابع به ایران‌ایر اختصاص یابد و در راستای قرارداد هما با ایرباس و «ای‌تی‌آر» هزینه شود. علاوه بر این، اخیراً فرانسه برای خریداران ایرانی خط اعتباری یورو پایه را ارائه کرده است؛ اما اصغر فخریه‌کاشان، قائم‌مقام وزیر راه و شهرسازی در امور بین‌الملل دراین‌باره به «دنیای اقتصاد» گفت: اگر قرار باشد از این خط اعتباری برای خرید هواپیماهایمان استفاده کنیم، باید ضمانت دولتی بدهیم؛ اما به‌دلیل اینکه قصد نداریم از ضمانت‌نامه دولتی استفاده کنیم، نمی‌توانیم از این خط اعتباری نیز بهره‌مند شویم.
براساس این گزارش، استارت نوسازی ناوگان هوایی ایران پس از برجام و هم‌زمان با سفر رئیس‌جمهوری ایران به فرانسه زده شد. سفری که امضای تفاهم‌نامه خرید ایرباس را برای ایران به همراه داشت. پس‌ازآن رقیب سرسخت آمریکایی ایرباس یعنی بوئینگ نیز به میدان آمد و توانست ۸۰ فروند هواپیمای خود را به ایران‌ایر بفروشد. «ای‌تی‌آر» نیز از قافله عقب نماند و هواپیماهای ملخی خود را به ایران فروخت؛ اما به‌جز ایران‌ایر، شرکت‌های هواپیمایی دیگر نیز برای خرید هواپیما با شرکت‌های مذکور وارد مذاکره شدند و توانستند قرارداد خرید امضا کنند.
اما ایرباس با تحویل سه فروند هواپیما از ۱۰۰ فروند هواپیمای سفارشی به ایران‌ایر، نسبت به رقیب خود پیشتاز است. «ای‌تی‌آر» نیز با تحویل ۸ فروند از ۲۰ فروند سفارشی به ایران‌ایر، توانسته بخشی از قراردادش با ایران را اجرایی کند؛ ولی بوئینگ هنوز هواپیمایی را به ایران‌ایر تحویل نداده است. البته قرار بر این بود که ایرباس علاوه بر این هواپیماها، ۴ فروند هواپیمای ایرباس ۳۲۰ تا پایان سال ۲۰۱۷ و ۵ فروند هواپیمای ۳۲۱ ایرباس نیز در سال ۲۰۱۸ به ایران تحویل بدهد که به دلیل تأخیر در پرداخت پیش‌پرداخت‌ها این برنامه عملی نشد. نخستین هواپیمای ایرباس مدل A۳۲۱، بیست و سوم دی‌ماه ۱۳۹۵ به تهران وارد شد. دومین فروند با مدل ۳۳۰ سری ۲۰۰ نیز بیست و یکم اسفندماه همان سال در فرودگاه مهرآباد بر زمین نشست و پنجم فروردین ۹۶ هم سومین هواپیمای ایرباس ۳۳۰ سری ۲۰۰ به ایران‌ایر تحویل داده شد.
دست‌انداز تحویل هواپیما
براساس گزارش خبرگزاری فارس به نقل از رویترز، مدیرعامل ایران‌ایر در گفت‌وگو با این شبکه خبری گفته است: «ایران‌ایر در تأمین مالی هواپیماهایی که از بوئینگ و ایرباس می‌خرد، مشکلی ندارد و نخستین بوئینگ را اواخر امسال دریافت خواهد کرد؛ اما این شرکت هنوز سفارش ایران را منتشر نکرده است.» فرزانه شرف‌بافی عنوان کرده است: «ایران‌ایر در تأمین مالی هواپیمایی‌هایی که از بوئینگ و ایرباس می‌خرد، مشکلی ندارد اما درصورتی‌که آمریکا مجوز صادرات را تمدید نکند، تحویل این هواپیماها با مانع مواجه می‌شود.» او در حاشیه کنفرانس یورومانی ایران در پاریس اظهار کرده است: «ایران‌ایر نخستین هواپیمای مسافربری بوئینگ را اواخر امسال دریافت خواهد کرد. همچنین انتظار می‌رود هواپیماهای ایرباس سفارشی ایران (سفارش داده‌شده مطابق با نیازهای ایران) را از سال آینده دریافت کند.» به گفته شرف‌بافی، «تحویل از سوی بوئینگ در سال ۲۰۱۸ و از سوی ایرباس در سال ۲۰۱۹ صورت خواهد گرفت و ما هیچ مشکلی برای تأمین مالی این قراردادها نداریم.»
اگرچه ایران‌ایر با بوئینگ برای خرید ۸۰ فروند هواپیما و با ایرباس برای خرید ۱۰۰ هواپیما توافق کرده است اما تاکنون تنها چند فروند از این هواپیماها را در میان آنچه بانکداران کمبود تأمین مالی برای ایران می‌خوانند، دریافت کرده است. این مشکل نیز ناشی از ترس بانک‌های غربی برای مواجه‌شدن با جریمه‌های آمریکاست. منابع صنعتی می‌گویند یک دلیل اصلی عدم پیشرفت این موضوع این است که ایران‌ایر در پرداخت پیش‌پرداخت‌ها کند عمل می‌کند. این در حالی است که بوئینگ و ایرباس برای آغاز ساخت جت‌های جدید به آن نیاز دارند. شرف‌بافی نیز بدون ارائه جزئیات تائید کرده است که پیش‌پرداخت‌ها واریز نشده است.
منابع صنعتی با توجه به فاصله زمانی بین دادن سفارش و دریافت آن که برای سفارش قطعات این هواپیماها به‌خصوص مدل دوربرد ۷۷۷ اس موردنیاز است، نسبت به اینکه آیا هواپیماهای بوئینگ در اوایل سال ۲۰۱۸ تحویل داده خواهند شد، ابراز تردید می‌کنند. جان لیهی، مدیر فروش سابق ایرباس در ماه ژانویه با اشاره به اهمیت پیش‌پرداخت‌ها گفته بود برنامه‌ریزی برای تحویل به ایران ممکن است انجام نشود. ایران‌ایر تاکنون سه جت ایرباس که در اصل برای شرکت‌های هواپیمایی دیگر ساخته اما تحویل داده نشده بود و ۸ هواپیمای «ای‌تی‌آر» دریافت کرده است. رویترز نوشته است: «پس از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۵ ایران می‌تواند هواپیما خریداری کند؛ اما به علت اینکه تعداد زیادی از قطعات این هواپیماها در آمریکا ساخته می‌شود، تحویل آن‌ها نیازمند مجوز اوفک است. مجوزهای کنونی در پایان سال ۲۰۲۰ منقضی خواهد شد و برای اینکه تحویل‌ها به‌صورت کامل انجام شود، باید تمدید شوند.»
شرف‌بافی دراین‌باره تصریح کرده است: «اینکه مجوزها تمدید شوند یا نه باید منتظر ماند و دید که چه می‌شود؛ این به آمریکا بستگی دارد.» او توضیح داده است: «براساس برنامه تحویل، دوره اول که مجوزهایش تا سال ۲۰۲۰ اعتبار دارد، شامل دریافت ۳۷ تا ۳۸ فروند از ایرباس و ۱۵ فروند از بوئینگ و تمامی ۲۰ فروند ای‌تی‌آر است.» به گفته او، «براساس این مجوز، ما باید از این چارچوب زمانی بهره‌برداری کنیم.»
با توجه به اینکه بیس شرکت هواپیمایی ایران ایر مهرآباد است، آیا در خصوص ظرفیت فرودگاه چاره ای اندیشیده شده است؟ هم اکنون مهرآباد با معضل کمبود محل پارک مواجه است.