امنیت آسمان ایران و فرصت اقتصادی پروازهای عبوری

تین نیوز |  موقعیت ممتاز جغرافیایی ایران یکی از امتیازات مهم برای اقتصاد کشور است که همواره مورد تأکید مقام معظم رهبری نیز بوده است. این ویژگی در بعد زمینی به علت قرار گرفتن ایران در محل اتصال قاره های آسیا و اروپا موجب شده تا پتانسیل بالایی برای ترانزیت از مسیر ایران وجود داشته باشد. مشابه این وضعیت در حمل و نقل هوایی نیز وجود دارد به نحوی که موقعیت جغرافیایی ایران سبب شده تا امکان عبور تعداد قابل توجهی پرواز از آسمان ایران وجود داشته باشد.
موقعیت ژئواکونومیک ایران اساسا به گونه ای است که استعدادها و امکانات اقتصادی فراوانی را در اختیار قرار می دهد. ژئواکونومی اساسا به حوزه ای اشاره دارد که در آن به امکانات و فرصت های اقتصادی که موقعیت جغرافیایی کشورها فراهم می کند، پرداخته می شود.
همانطور که اشاره شد یکی از مهمترین فرصت ها و امکانات اقتصادی که موقعیت ژئو اکونومیک کشورمان از آن برخوردار است موقعیت ترانزیتی خاص آن است.
همسایگی با 15 کشور در منطقه غرب آسیا، ایران را به مثابه پلی قرار داده است که شرق آسیا را به غرب آسیا و اروپا متصل می کند. با این اوصاف بهره برداری لازم از این موقعیت ژئواکونومیکی که فرصت اقتصادی مهمی برای کشور است به عمل نیامده است. بسیاری از کشورها با موقعیت های جغرافیایی به مراتب ضعیف تر از چنین موقعیت های ترانزیتی با سرمایه گذاری روی زیرساخت ها و تعاملات بین المللی به عنوان منبع مهم درآمد ارزی استفاده کرده اند.
در کشور ما اگرچه چندین سال است که خصوصا بحث عبور پروازی به عنوان فرصتی برای بهبود اعتبار بین المللی و همین طور منبعی برای درآمدهای ارزی پرداخته شده است، اما؛ اقدامات جدی ای در این زمینه صورت نگرفته است. در مقابل کشور امارات در همسایگی جنوبی ما توانسته است از فرصت رابطه تنش آلود ما با غرب استفاده کند و با تبدیل شدن به هاب پروازی منطقه درآمد سرشاری را در این حوزه نصیب خود کند.
با روی کار آمدن دولت یازدهم و کاهش تنش های بین المللی، توجهی دوباره به بهره گیری از فرصت های اقتصادی که صرفا با در پیش گرفتن رویکردی عاقلانه در پیش روی است، مبذول شد. طبیعی است که بهره گیری از امکان پروازهای عبوری در شرایط تنش آلود با جهان ممکن نیست و در حقیقت این یکی از مشکلات اصلی بوده است که ظرف 36 سال گذشته وجود داشته.
با وجود اینکه در دولت یازدهم فضا برای طرح چنین ایده هایی فراهم تر بوده است، اما؛ به دلیل اشتغالات فراوان دولت تلاش چندان زیادی از جانب ما برای بهره برداری از این موقعیت صورت نپذیرفته است، اما؛ در مقطع فعلی شاهد این هستیم که تغییر و تحولاتی در منطقه رخ داده است که عزم دولت را برای اقدام سریع در این راستا جدی تر کرده است.
واقعه سقوط هواپیمای مالزیایی و همین طور نا آرامی های عراق سبب شده است که به ناگهان توجهات به گزینه ایران به عنوان کشوری که از حریم هوایی امنی برخوردار است، معطوف شود. بعد از سرنگون شدن یک هواپیمای مسافربری خطوط هوایی مالزی بر فراز منطقه‌ تحت کنترل شورشیان در شرق اوکراین، نگرانی‌ها از پرواز هواپیماهای تجاری بر فراز مناطق درگیری افزایش یافته و شرکت‌های هوایی بین‌المللی تلاش می‌کنند مسیرهای جایگزینی را برای این مناطق پیدا کنند. همچنین در پی حمله هوایی نیروهای امریکایی به مواضع داعش، اداره هوانوردی فدرال آمریکا پرواز بر فراز آسمان عراق را ممنوع کرد و حداقل ارتفاع پروازی برای هواپیماهای مسافربری را از ۲۰ هزار پا به ۳۰ هزار پا افزایش داد.
این اتفاقات موجب شد که ICAO (سازمان بین‌المللی هوانوردی کشوری) و IATA (انجمن بین‌المللی حمل‌ونقل هوایی) از ایران برای آمادگی پرواز به اروپا و خاور دور درخواست‌های کتبی ارسال کنند تا مسیر هوایی ایران جایگزینی برای پرواز به اروپا و خاور دور شود.
پس از آنکه تروریست های گروه داعش به سلاح هایی دسترسی پیدا کردند که قادر به سرنگون کردن هواپیماهای مسافربری در ارتفاع بالا هستند بسیاری از پروازها مسیر خود را از عراق به آسمان ایران تغییر داده‌اند. شرکت هوایی قنتاس، پرواز هواپیماهای خود بر فراز عراق را متوقف کرد و اولین پرواز خود در مسیر جدیدی بر فراز ایران را بامداد امروز انجام داد. این تغییر مسیر که حدود ۱۰ دقیقه به طول زمان پروازهای لندن-دوبی این شرکت هوایی خواهد افزود، تا اطلاع ثانوی اعمال خواهد شد.
از سوی دیگر شرکت هوایی امارات نیز اواخر هفته گذشته اعلام کرد که در پروازهای خود به مقصد اروپا دیگر از آسمان عراق استفاده نخواهد کرد. شرکت هواپیمایی امارات همچنان برای ۳ مسیر پروازی خود از آسمان عراق استفاده می کند. در طی دو هفته گذشته بسیاری از پروازهای بین‌المللی مانند بریتیش‌ایرویز، لوفتانزا و زیرمجموعه‌هایش، امارات و خطوط هوایی هلند و فرانسه به تدریج پروازهای خود بر فراز آسمان عراق را به دلیل ناامنی متوقف کرده‌اند. خطوط هوایی ترکیه هم بعد از شروع این حملات اعلام کرد که پروازهای خود به اربیل، مرکز اقلیم کردستان عراق، را به دلایل امنیتی متوقف می‌کند.
تا قبل از این رخدادها سالانه در حدود ۱۵۰ تا ۱۶۰ هزار هواپیما از فراز کشور عبور می کردند و درآمد کشور از محل عوارض آن به طور متوسط به ۱۴۰ میلیون دلار می رسید. این درحالی است که ظرف چند روز گذشته مدیر عامل شرکت فرودگاه های کشور از رشد 40 درصدی درآمد هوانوردی کشور از پروازهای عبوری جدید خبر داد. وی ضمن اینکه عنوان کرده است ظرفیت آسمان ایران برای انجام 750 پرواز عبوری در روز است، اظهار داشته که با تحولات اخیر و تمایل شرکت‌های هواپیمایی به عبور از فضای کشور در یک ماه گذشته پروازهای عبوری از 480 پرواز به 684 پرواز رسیده است. ایلخانی همچنین اظهار داشته است که امنیت پایدار فضای ایران موجب شده تعداد پروازهای عبوری و درآمدهای حاصل از آن فراتر از پیش‌بینی‌های ما برای سال 93 باشد.
در واقع با وجود اعمال تحریم‌ها، شرایط موجود در اوکراین و عراق سبب شده‌ است که شرکت‌های هواپیمایی درخواست‌های خود را برای عبور از فضای ایران به دفتر ایکائو در قاهره ارائه دهند که از این میان می‌توان به شرکت‌هواپیمایی کانتاس استرالیا اشاره کرد. امنیت پایدار فضای ایران، کوتاه‌ شدن مسیر، زمان و کاهش مصرف سوخت، از جمله دلایل رغبت شرکت‌های هواپیمایی برای عبور از فضای ایران است.
البته همانطور که اشاره شد برای بهره گیری بیشتر از این فرصت اقتصادی باید زیرساخت های لازم را فراهم کرد. ارتقاء سیستم‌های ناوبری یکی از اصلی ترین زیرساخت های افزایش پروازهای عبوری است. مدیر عامل شرکت فرودگاه‌های کشور در همین زمینه گفت در حال حاضر ما از 10 رادار کنترل هوایی، 6 دستگاه رادار برای نشست و برخاست هواپیما در فرودگاه‌های بین‌المللی و 160 دستگاه کمک ناوبری در ارائه سرویس و خدمات برخوردار هستیم و پیش‌بینی کرده است که باید 250 میلیون دلار برای ارتقای سیستم‌های ناوبری هزینه‌ کنیم.
مسوولیت هدایت هواپیما در آسمان ایران بر عهده اپراتور های مرکز کنترل فضای کشور است. با تصمیم این افراد، مسیرهای پروازی و ارتفاع پرواز در دسترس، به هواپیماهای در حال عبور تخصیص می یابد. هر چه ارتفاع پروازی بیشتر و مسیر اختصاص داده شده کوتاه تر باشد، هزینه سوخت و استهلاک هواپیما و زمان تلف شده مسافرین در پرواز کمتر خواهد شد و جذابیت عبور از آسمان ایران افزایش پیدا خواهد کرد.
از طرف دیگر، مسوولیت تصمیم گیری در مورد سرمایه گذاری و توسعه زیرساخت های مخابراتی، تعامل با مراکز کنترل فضای کشورهای همسایه، تعریف مسیرهای جدید پروازی، مذاکره با شرکت های هواپیمایی که پتانسیل عبور از آسمان ایران را دارند و مانند آن در اختیار مدیران شرکت فرودگاه ها؛ به ویژه مدیران عملیات هوانوردی شرکت است. این مدیران هستند که به منظور افزایش ظرفیت کشور در پذیرش پروازهای عبوری، باید درآمدها را به سمت سرمایه گذاری در زیرساخت های مخابراتی سوق دهند تا آسمان کشور از ایمنی کافی برای پروازهای عبوری برخوردار شود. یا اینکه در مذاکره با کشورهای همسایه و نهادهای نظامی متولی امنیت آسمان کشور، مسیرهای عبور جدید و کوتاه تر را ایجاد کنند.
پرواز‌های عبوری از فضای کشور بستری برای کسب درآمدهای ارزی است، این مورد‌ قبل از هر چیز به نفع کشور در حوزه درآمد ارزی است. اگر مسوولان وزارت راه و شهرسازی از فرصت های موجود استفاده کنند می توانند با دیپلماسی موفق زمینه افزایش تعداد پروازهای بیشتر هواپیماهای خارجی را روی آسمان ایران فراهم کنند که نتیجه آن کسب درآمدهای میلیاردی برای کشور است. در اقتصاد باید از موقعیت ها استفاده کرد، بنابراین با جذب پروازهای خارجی می توان به درآمدهای مطلوبی دست پیدا کرد و با استفاده از این درآمدها زمینه تقویت ناوگان هوایی را فراهم کرد.