توسعه ترابری هوایی کشور؛ از خودکفایی در تعمیر هواپیما تا ساخت «سیمرغ»
متخصصان ایرانی در مسیر توسعه ترابری هوایی کشور، نه تنها در تولید و تعمیر قطعات هواپیما خودکفا شده اند، بلکه ساخت سیمرغ از آخرین دستاوردهای دانشمندان کشورمان است، البته با توجه به تقاضای ۵ برابری نسبت به حدود ۲۰۰ فروند هواپیمای فعال، دولت سیزدهم به خرید هواپیما و تعمیر هواپیماهای نیاز به تعمیر پرداخته است.
متخصصان ایرانی در مسیر توسعه ترابری هوایی کشور، نه تنها در تولید و تعمیر قطعات هواپیما خودکفا شده اند، بلکه ساخت سیمرغ از آخرین دستاوردهای دانشمندان کشورمان است، البته با توجه به تقاضای ۵ برابری نسبت به حدود ۲۰۰ فروند هواپیمای فعال، دولت سیزدهم به خرید هواپیما و تعمیر هواپیماهای نیاز به تعمیر پرداخته است.
به گزارش تین نیوز به نقل از ایسنا، نخستین جرقه های تولید هواپیما در ایران در سال های ۱۳۶۶ و ۱۳۶۷ زده شد، در آن سال ها برخی خلبانان و مهندسان تعمیر و نگهداری هواپیما در نیروی هوایی با همکاری جهاد خودکفایی، اقدام به مهندسی معکوس، بازطراحی و بازتولید هواپیمای آمریکایی پی سی۷ «PC۷» با نام اس ۶۸ «S۶۸» کردند.
این موفقیت سبب شد تا همین بچه های خلاق جهاد خودکفایی از روی هواپیمایی آمریکایی بُنانزا که یک هواپیمای فوق سبک و آموزشی بود را نیز با موفقیت مهندسی معکوس کرده و از روی آن بازتولید کنند. این هواپیما با نام "پرستو" در اختیار مرکز آموزش خلبانی نیروی هوایی قرار گرفت که در آن زمان تحت اشراف «شهید ستاری» اداره می شد و پس از شهادت وی این مرکز به نام دانشگاه هوایی شهید ستاری تغییر نام داد.
ایران ۱۴۰، اولین هواپیمای بومی غیرنظامی
در سال ۱۳۷۳ وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح با همکاری شرکت اوکرایی آنتونف، قرارداد ساخت هواپیماهای تجاری و مسافری غیرنظامی را منعقد کرد که اجرای آن قریب به ۲ سال به طول انجامید. در سال ۷۵ وزارت دفاع شرکت هواپیماسازی ایران «هسا» را برای اجرای این برنامه « خط تولید آنتونف ۱۴۰ با همکاری اوکراینی ها» راه اندازی کرد.
در ابتدا قرار بود این پروژه تحت لیسانس اوکراین باشد اما دو سال بعد تصمیم گرفته شد دانش اوکراینی ها به داخل منتقل و ایران خود هواپیماساز شود، در همان سال نخستین نمونه آن در «دانشگاه صنعتی مالک اشتر»، متعلق به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح رونمایی شد.
در سال ۷۹ نیز نخستین هواپیمای بومی با نام «ایران ۱۴۰» با تأیید اوکراینی ها از خط تولید هسا خارج شد ولی اخذ مجوزهای پرواز از سازمان هواپیمایی تا سال ۸۴ به طول انجامید. با این اوصاف هیچ یک از ایرلاین های داخلی حاضر به خرید آن نشدند و نهایتا شرکت هسا توانست مجوز ایرلاینی با این نام را از سازمان هواپیمایی اخذ کند تا ایران ۱۴۰ به عرصه تجاری سازی مسافری غیرنظامی وارد شود، نهایتا این پروژه پس از حادثه سقوط در شهرک آزادی در سال ۹۳ به طور کلی کنار گذاشته شد.
با این وجود هنوز هم برخی کارشناسان معتقدند اگر ساخت ایران ۱۴۰ از مجموعه دولتی به بخش خصوصی توانمند و دانش بنیان واگذار می شد، امکان تولید آن به صورت انطباق با شرایط آب و هوایی ایران وجود داشت، زیرا که اوکراین کشوری سردسیر بوده و موتور آنتونف با شرایط زیست محیطی آن منطقه طراحی شده بود.
آوا ۲۰۲ و آوا ۳۰۳؛ نخستین تلاش های دولتی برای ساخت هواپیما
در اواخر دهه ۷۰ وزارت صنایع و معادن در دولت وقت، مرکزی را به نام صنایع هوایی ایران در استان قزوین به همراه باند اختصاصی ایجاد کرد تا در آن فعالیت های تولید هواپیما پیگیری شود. این مرکز ساخت هواپیمای آوا ۲۰۲ هوایپمای فوق سبک دونفره با بدنه فلزی را در دستور کار قرار داد. پیش تولید و تست آن در سال ۷۴ آغاز شد و تا سال ۷۷ به طول انجامید که در شهریور ۷۷ در هنگام انجام تست اسپین، این هواپیما دچار حادثه شد و بر اثر آن حادثه، مرحوم «حبیب الله آزادی» یکی از برترین اساتید خلبانی ایران درگذشت.
پرونده پرنده آوا ۲۰۲ برای مدت کمتر از یک دهه بسته شد تا این که ۸ سال بعد این مرکز ساخت هواپیمای بدنه کامپوزیتی صبا را ساخت ولی آن را ادامه نداد. بلافاصله پس از صبا به سراغ ساخت هواپیمای آوا ۳۰۳ رفت، این هواپیما که مدل مهندسی معکوس شده ی هواپیمای لهستانی و سمپاش "درامادر" بود، با موفقیت طراحی و تولید شد اما با توجه به این که مرکز صنایع هوایی وزارت صنایع در سال ۸۶ به بخش خصوصی واگذار شد، عملا راهبرد تولید هواپیما در آن کنار گذاشته شد و خریدار جدید این مرکز با توجه به داشتن باند هواپیمای خصوصی، از آنجا به عنوان مرکزی برای درآمدزایی و ارائه خدمات پشتیبانی هوایی به ایرلاین ها استفاده کرد.
بلوبرد «پرنده آبی» نخستین هواپیمای ساخته شده در بخش خصوصی
در اوایل دهه هشتاد بود که شرکتی خصوصی به نام "درنا" وارد تولید هواپیمای بدنه تمام کامپوزیت به نام بلوبرد «پرنده آبی» شد، این شرکت که در آن زمان که جزو معدود شرکت های دانش بنیان خصوصی حوزه هوافضا محسوب می شد، توانست پس از تولید بلوبرد در سال ۸۱، مجوز فروش آن را از سازمان هواپیمایی اخذ کند.
بلوبرد، هواپیمایی دونفره و تک موتوره بود که چند فروند آن به مراکز آموزش خلبانی فروخته شد. این اولین بار بود که یک هواپیمای ایرانی ساز می توانست وارد مرحله تجاری سازی شود، با این حال سازمان هواپیمایی چند سال بعد مجوز ساخت و فروش بلوبرد را متوقف کرد که این شرکت همچنان در حال اصلاح ایرادات آن است.
پلیکان و نسیم؛ نخستین تولیدات هواپیمایی سپاه
شرکت «پرآور پارس» در دهه هشتاد و متشکل از جوانان خوش ذوق دانش آموخته ی رشته هوافضای دانشگاه امام حسین(ع) تأسیس می شود، آن ها توانستند خط تولید و باند اختصاصی هواپیما را در محلی در حوالی دانشگاه امام حسین (ع) ایجاد کنند که از آن، هواپیمای فوق سبک پلیکان خارج شد، هواپیمایی با بدنه فلزی، تک موتوره و دونفره که بیشتر برای آموزش خلبانی و خدمات پشتیبانی هوایی برخی یگان های سپاه مورد استفاده بود.
پرآور پارس همچنین توانست هواپیمای گلایدر «بدون موتور و تک نفره» را تولید کند اما بعد از این موفقیت، تغییر رویه دادند و به سراغ تولید جایرو پلین و جایرو کوپتر رفتند که نوعی هلی کوپتر تک نفره است، همچنین از دیگر تولیدات این شرکت می توان به کایت موتوردار اشاره کرد. تولیدات این شرکت برای برخی یگان های هوایی نیروهای مسلح مورد استفاده قرار می گیرد، به غیر از پلیکان که دارای بدنه فلزی بود، سایر تولیدات هواپیماهای این شرکت از نوع بدنه کامپوزیت هستند.
فجر ۳؛ اولین هواپیمای ۵ نفره ایرانی
وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح بار دیگر در اواخر دهه هشتاد با تأسیس شرکت مواد ترکیبی فجر، تولید هواپیمای سبک فجر ۳ با بدنه تمام ترکیبی را آزمود. این هواپیما که در نوع خود مدرن و تولیدی موفقیت آمیز و بدون نقص شمرده می شد، توانست تمام صلاحیت ها و مجوزهای لازم را از سازمان هواپیمایی کشوری اخذ کند؛ اما با توجه به آن که تولید آن بسیار گران و غیر مقرون به صرفه بود، تنها ۴ فروند از آن تولید و به برخی نهادهای نظامی فروخته شد.
فجر ۳ نخستین هواپیمای تمام ایرانی بود که ظرفیت حمل بیش از ۲ نفر را داشت. فجر ۳ پنج نفره، تک موتوره و تک پیستونه بود که علی رغم آن که در زمره هواپیماهای سبک بود اما توانایی حمل بیش از دو نفر را داشت. همچنین آن ها با همکاری شرکت ایتالیایی "رالی" سازنده هواپیماهای فوق سبک یک موتوره ی دنیا که در بسیاری از مراکز آموزش خلبانی جهان مورد استفاده قرار می گیرند، قرارداد ساخت هواپیمای فوق سبک یک موتوره و دونفره فجر ۲۰ را به امضا رساندند که چند نمونه نیز از آن ساخته شد اما به دلیل غیر اقتصادی بودن، این پروژه نیز با شکست روبه رو شد.
ورود سیمرغ ایرانی به ترابری هوایی کشور
«سیمرغ» به عنوان آخرین دستاورد متخصصان کشور در صنعت هواپیماسازی، یک هواپیمای ترابری سبک کاملا ایرانی است که توسط متخصصان سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع در شرکت صنایع هواپیماسازی ایران طراحی و ساخته شده است. این هواپیما در ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۱ با حضور محمدرضا آشتیانی وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در اصفهان رونمایی شد و در ۳ خرداد ۱۴۰۲ هواپیمای ترابری سیمرغ اولین تست پروازی خود را با موفقیت پشت سر گذاشت.
مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی تیرماه سال قبل(۱۴۰۲) ضمن اشاره به اولین پرواز موفق هواپیمای ترابری سیمرغ، اظهار کرد: «حضور مجموعه هایی همچون هسا می تواند تاب آوری در مقابل محدودیت های تحریمی صنعت هوایی را تا حد زیادی افزایش دهد، امروز در کمتر موردی، ارسال قطعات تعمیری به خارج از کشور داریم و می توان گفت همه نیازهای تعمیراتی هواپیمایی در داخل کشور انجام می شود.»
خودکفایی ایران در تولید قطعات هواپیمای مسافربری
«جواد مشایخ» معاون توسعه اقتصاد دانش بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در ۱۹ اسفند ۱۴۰۲ با اشاره به خودکفایی ایران در حوزه ساخت قطعات هواپیماهای مسافربری - که توسط محققان و متخصصان حاضر در شرکت های دانش بنیان محقق شده است - اظهار کرد: «در حال حاضر ایران در تامین قطعات هواپیما به خودکفایی رسیده و تقریبا برای هیچ نوع تعمیراتی نیاز نیست هواپیماهای خود را به کشورهای خارجی بفرستیم.»
وی در ادامه تصریح کرد: برخی از کشورهایی که به دلایل مختلفی تحریم شدند و امکان تأمین قطعات و گرفتن خدمت تعمیر و نگهداری ندارند، هواپیمای خود را به متخصصان ایرانی می سپارند، به طور مثال کشور روسیه به واسطه بحران اوکراین تحریم های زیادی را در حوزه هوایی متحمل شده و به همین دلیل قراردادهای خوبی را برای گرفتن خدمات تعمیر و نگهداری با شرکت های دانش بنیان ایرانی منعقد کرده است.»
افزایش هواپیماهای سرخط با نهضت تعمیر قطعه
« محمد محمدی بخش» رئیس سازمان هواپیمایی مرداد سال قبل(۱۴۰۲) در رابطه با تعمیر قطعات هواپیما، عنوان کرد: «با توجه به جمعیت فعلی کشور به ۵۵۰ فروند هواپیما نیاز داریم، اما تعداد این هواپیماها ۳۳۰ فروند است، در حالی که کمتر از ۲۰۰ فروند هواپیمای فعال و سرخط وجود دارد، البته سال ۱۴۰۱ در مقایسه با ۱۴۰۰ تعداد هواپیماهای سرخط از ۹۸ فروند به ۱۷۵ فروند افزایش یافت و این کار با نهضت تعمیر قطعه اتفاق افتاد.»
وی افزود: «تاکید مسئولان سازمان هواپیمایی و وزیر کشور بر این است که در حال حاضر صنعت هوایی کشور با وجود تحریم ها توانسته روی پای خودش بایستد، تا جایی که اکنون تمامی تعمیرات هواپیماهای موجود با توان متخصصان داخلی انجام می شود و هیچ هواپیمایی به خارج از کشور برای تعمیر فرستاده نمی شود، اقدامی که از آن تحت عنوان «نهضت تعمیر قطعه» یاد می کنند تا هواپیماهای زمین گیر را به سر خط آورند.»
ایران جزو ۴ کشور تولیدکننده سوخت رسان هواپیما
«نوید سلیمی» رئیس انجمن کاربری سازان ایران در شهریور سال گذشته(۱۴۰۲) گفته است: «با توجه به تحریم صنعت هواپیمایی کشور، یک مجموعه صنعتی توانست با مهندسی معکوسی، تمام ریفیولرهای فرودگاهی موردنیاز فرودگاه های کشور را با ۱۰۰ درصد داخلی سازی تامین کند. ریفیولر یا سوخت رسان هواپیما، تانکری است که برای سوخت گیری انواع هواپیماهای کوچک و بزرگ استفاده می شود و با توجه به حساسیت سوخت مورد استفاده در هواپیما، تولید این تریلر فناوری بالایی می طلبد.»
وی بیان این که ایران جزو ۴ کشور جهان است که به فناوری تولید ریفیولر فرودگاهی دست یافته است، گفت: «فقط کشورهای آمریکا، انگلستان و آلمان این تجهیزات را تولید می کنند و به تازگی هند هم به جمع سازندگان ریفیولر افزوده شده است. قیمت تولید داخل این محصول ۸ تا ۲۴ میلیارد تومان است که نصف قیمت مشابه خارجی آن است، اما به دلیل عدم حمایت از این صنعت، همچنین بحث تحریم و مشکلات نقل و انتقال پول، هنوز در این زمینه صادرات نداریم.»
وزیر راه: دولت سیزدهم هر ماه تعدادی هواپیما می خرد
«مهرداد بذرپاش» وزیر راه و شهرسازی مرداد سال قبل(۱۴۰۲) با تاکید بر ضرورت توسعه ناوگان هوایی، گفت: «روزانه در کشور ۱۲۰۰ پرواز انجام می شود و تقاضای پنج برابر عرضه در حمل ونقل هوایی است، در همین راستا تقریبا هر هفته برای تامین هواپیما با یک کشور خارجی در حال مذاکره هستیم. حوزه تامین هواپیما یکی از تحریم هایی است که ما با آن مواجه هستیم و باید از ظرفیت های خارجی استفاده کنیم.»
«جعفر یازرلو» سخنگوی سازمان هواپیمایی کشور به الحاق ۹۲ فروند هواپیما و هلی کوپتر از ابتدای دولت سیزدهم تا پایان سال ۱۴۰۲ اشاره و اظهار کرد: از ابتدای آغاز به کار دولت سیزدهم تا پایان سال گذشته(۱۴۰۲)، تعداد ۶۶ فروند هواپیما در تایپ های مختلف، هفت فروند هواپیمای سبک با کاربری های آموزشی و نیز پنج فروند هلی کوپتر وارد کشور شد؛ بر این اساس مجموع واردات هواپیماهای بزرگ، آموزشی و هلی کوپتر به ۷۸ فروند رسید.
وی خاطرنشان کرد: با بررسی برخی هواپیماهای زمین گیر از نظر ایمنی و صرفه اقتصادی، تاکنون ۱۴ فروند هواپیما به ناوگان بازگشته و با در نظر گرفتن مجموع ناوگان وارداتی و اورهال شده، ۹۲ فروند هواپیما و هلی کوپتر از آغاز دولت سیزدهم تا پایان سال گذشته(۱۴۰۲) به ناوگان هوایی کشور ملحق شده است.
با توجه به خودکفایی در تولید قطعات هواپیما و تجربه موفق «سیمرغ»، انتظار می رود با سرمایه گذاری در ساخت موتور و بدنه بومی به خودکفایی در ساخت هواپیمای مسافربری دست پیدا کنیم، که این اتفاق همت متخصصان ایرانی را برای موفقیت در تست های استاندارد جهانی می طلبد تا با حمایت دولت، در تولید هواپیما نیز مانند تعمیر آن مرجع مورد اعتماد کشورهای منطقه باشیم.
