◄ چرا نباید آخوندی از قطار حمل‌ونقل دولت پیاده شود

هادی عیار: نگاهی به تاریخ مدیریتی در جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از راه طی شده 39 ساله مربوط به دوره‌هایی است که در آن تفکرهای همسویی بر بخش‌های مختلف کشور حاکم بوده است. از دوران جنگ در دهه شصت تا دوران سازندگی که در آن کشور با بیرون آمدن از حالت فوق‌العاده در دهه شصت به سمت طرح‌های عمرانی از مترو گرفته تا راه‌سازی و صنعت هوایی حرکت کرد تا 6 سال نخست دولت اصلاحات همواره نگاه‌های مدیریتی همسویی بین دولت و شهرداری‌ها حاکم بوده است. از سال 78 که شورای اسلامی شهر و روستا به گزینش‌های انتخاباتی کشور افزوده شد. البته اگرچه در دوره نخست شورای شهر تهران، شهردار منتخب شورا  نگاه همسویی با دولت داشت، اما از سال 82 تا امروز دیگر رابطه شهرداری و دولت رابطه همسویی نبوده است.

نگاهی به رابطه شهرداران و رؤسای جمهور در دوران پس از انقلاب اسلامی نیز نشان می‌دهد که تا سال 1382 رابطه دولتمردان و شهرداران تهران یک رابطه مسالمت‌آمیز بوده است و همواره رئیس‌جمهور تمام تلاش خود را برای پیشبرد اهداف شهرداران تهران برای ساختن پایتخت انجام می‌دادند؛ اما با انتخاب محمود احمدی‌نژاد به‌عنوان شهردار تهران در سال 82، یک سنت‌شکنی در رابطه دولت و شهرداری اتفاق افتاد و از آن روز به بعد دولت و شهرداری تبدیل به دو قطب جدا از هم شدند که همواره قصورات پیش‌آمده در بخش خود را به گردن دیگری انداخته‌اند تا اینکه این مسئله برای همه روشن شود که در اختلاف دولت و شهرداری همیشه پای یک احمدی‌نژاد و یا تفکر احمدینژادیسم در میان است.

یک‌سوی ماجرا این است که جمله‌ای همواره ورد زبان اهالی سیاست است که راه پاستور از بهشت می‌گذرد. این موضوع اولین بار توسط محمود احمدی‌نژاد رخ داد که پس از حضور در شهرداری تهران توانست به ریاست قوه مجریه برسد. پس از او نیز محمدباقر قالیباف در سال‌های 92 و 96 چنین سودایی در سر داشت که در هر دو دوره ناکام ماند. سوی دیگر ماجرا اما این است که همواره به‌جز دوره نخست شورای اسلامی شهر و روستا که مرتضی الویری را به‌عنوان شهردار تهران انتخاب کرد و او نگاهی همسو با دولت داشت در دوره‌های بعدی همواره نگاه بدبینانه‌ای بین دولت و شهرداری تهران وجود داشته است.

نخست در دوران شهرداری محمود احمدی‌نژاد بود که رئیس دولت اصلاحات، شهردار را به جلسات هیئت دولت راه نمی‌داد. محمود احمدی‌نژادی که خود در زمان ریاست جمهوری سید محمد خاتمی به دعوت نشدن به جلسات دولت اعتراض داشت و بارها در سخنان خود به عملکرد دولت انتقاد کرده بود، در زمان ریاست جمهوری خود اجازه حضور قالیباف در جلسات هیئت دولت را نداد.

شهرداری تهران از سال 84 و با ریاست محمدباقر قالیباف تا سال 92 با دولت محمود احمدی‌نژاد و از 92 تا 96 با دولت روحانی در زمینه‌های ترافیک، آلودگی هوا، بودجه مترو، آب‌گرفتگی تونل‌های مترو، ساخت مسکن‌های ویژه که شهرداری می‌گفت وزارت مسکن بدون مجوز اقدام به اجرای آن کرده است و خیلی از مسائل، با هم اختلاف داشته و دارند. این مسیری بود که تا امروز طی شده اما با انتخابات ریاست جمهوری و شورای اسلامی شهر و روستای امسال و انتخاب مجدد حسن روحانی به‌عنوان رئیس‌جمهور و 21 نفر از لیست همسو با اصلاحات در شورای شهر به نظر می‌رسد دوباره ثبات حاکم بر رابطه شهرداری تهران و هیئت دولت با سپهر سیاسی کشور بازگردد و چه‌بسا رسم قدیمی اما انجام نشده دعوت شهردار به جلسات هیئت دولت در دوره دوم روحانی عملی شود.

در میان گزینه‌های مطرح برای مدیریت شهرداری تهران اما چند گزینه وجود دارند که به نظر می‌رسد توافق بر سر آن‌ها بیشتر از دیگر گزینه‌ها باشد. از جمله این گزینه‌ها می‌توان به محسن هاشمی، حسین مرعشی، محسن صفایی فراهانی، محمود حجتی، محمدعلی نجفی و عباس آخوندی اشاره کرد. از میان این گزینه‌ها دو مورد با رویکرد غالب حمل‌ونقلی وجود دارند. محسن هاشمی، رئیس اسبق متروی تهران و عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی. وجود دو گزینه اصلی با رویکرد حمل‌ونقلی نشان از اهمیت این موضوع نه تنها در مدیریت شهری تهران بلکه در مدیریت حال حاضر کشور دارد. این نوشتار قصد ندارد از جنبه ایجابی بر روی لزوم توجه به یک گزینه تمرکز کند بلکه بر آن است از جنبه سلبی بگوید که چرا عباس آخوندی نه.

اسحاق جهانگیری، نامزد دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در بخشی از مناظره‌ای تلویزیونی با اشاره به اینکه دولت یازدهم ماشین مدیریت کشور را در اعماق دره تحویل گرفت و در این چهار سال تلاش کرد تا آن را به جاده اصلی برگرداند. نگاهی به برنامه‌های وزارت راه و شهرسازی در دولت‌های نهم و دهم از جمله طرح‌های نیمه تمام ریلی، فرسودگی ناوگان هوایی و طرح نامهربان مسکن مهر نشانی بر این ماشین اعماق دره می‌تواند باشد. با روی کارآمدن دولت یازدهم و سپردن وزارت راه و شهرسازی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و فربه‌ترین وزارتخانه‌های دولت به عباس آخوندی همگی کارشناسان حمل‌ونقل به دشواری وظیفه‌ای که بر عهده آخوندی گذاشته شده اذعان داشتند.

نگاهی به عملکرد آخوندی در حوزه‌های هوایی، دریایی و ریلی

نگاهی به عملکرد چهارساله آخوندی در وزارت راه و شهرسازی نشان می‌دهد که او با وجود تمام مصائبی که در این حوزه وجود داشت توانسته در مدت این چهارسال با تفاوتی‌هایی در حوزه‌های دریایی، هوایی، ریلی و جاده‌ای در برخی بخش‌ها به خصوص در زمینه هوایی و ریلی قدم‌های مثبتی را بردارد. در حوزه هوایی می‌توان گفت با ورود هواپیماهای نو به کشور، شروعی دوباره برای احیای این صنعت مهم در ایران کلید خورد و توانست به بازسازی یکی از مهم‌ترین صنایع کشورمان منجر شود. در سال‌های گذشته، ایرانی‌ها مجبور بودند برای سفرهای خارجی به اروپا و سایر نقاط دنیا به کشورهایی مانند امارات یا ترکیه مسافرت کنند و بعد دوباره به مسیر خود ادامه دهند. ضمن اینکه هزینه‌ها هم به شدت افزایش می‌یافت. از جمله مهم‌ترین دستاوردهای دولت یازدهم در حوزه هوایی می‌توان به ایجاد مسیرهای جدید خطوط پروازی ایران به اروپا، افزایش پروازها و برقراری پروازهای مستقیم به تهران، ازسرگیری ارائه سوخت به پروازهای ایرانی در اکثر پایتخت‌های اروپایی، تعمیر و تهیه قطعات هواپیما به‌طور مستقیم و به قیمت ارزان‌تر، ارتقاء امنیت پروازها به دلیل دسترسی به قطعات و تعمیرات موردنیاز و تهیه آن‌ها از تأمین‌کنندگان اصلی، قرارداد خرید 118 هواپیما با ایرباس، امضای ده یادداشت تفاهم با شرکت‌های خارجی و از همه مهم‌تر انعقاد قراردادهای مهمی با شرکت‌های بین‌المللی از جمله بوئینگ برای نوسازی ناوگان هوایی کشور اشاره کرد. همین چند روز پیش هم تفاهمنامه تامین چند ده هواپیمای نو بین ایرلاین‌های ایرانی و تولیدکنندگان برتر هواپیما در نمایشگاه هوایی فرانسه منعقد شد.

در حوزه دریایی نیز باید گفت بعد از لغو تحریم‌ها، شاخص لجستیک کشور به میزان معناداری ارتقاء یافت و حمل‌ونقل دریایی ایران شاهد ورود مجدد کشتیرانی‌های بین‌المللی به بنادر کشور بود که باعث افزایش ضریب اطمینان و آرامش برای تجار و بازرگانان کشورمان شده است. در حوزه ریلی نیز دولت معتقد است به رکوردهای چشمگیری در تاریخ حمل‌ونقل ایران دست یافته. آخوندی در این خصوص معتقد است: «رکوردهایی مانند ساخت ۸۳۸ کیلومتر خطوط ریلی و ۹۵۰ کیلومتر خطوط دوم و سوم در تاریخ ایران به ثبت خواهد رسید.»

عملکرد چهارساله آخوندی در حوزه ریلی با اشاره به اینکه در ابتدای دولت وعده انقلاب ریلی را داده بودند در حالی آخرین روزهای خود را سپری می‌کند که کارنامه‌ای پربار از اقدامات ریلی به یادگار می‌گذارد. از شکستن رکورد حمل ریلی بار در کشور گرفته تا رونق حمل‌ونقل ریلی حومه‌ای. سهم حمل‌ونقل ریلی از جابه‌جایی بار در سال ۸۵، ۱۲ درصد بود و بر اساس برنامه‌ریزی باید تا سال ۹۰ به ۳۰ درصد می‌رسید، این در حالی است که وقتی در سال ۹۲ دولت تدبیر و امید روی کارآمد، این سهم به ۱۰ درصد و سهم ترانزیت ریلی به حدود ۴ درصد رسیده بود، اما اکنون و در روزهای پایانی کار دولت تدبیر و امید، سهم حمل‌ونقل ریلی کالا به ۱۲ درصد رسیده و ترانزیت ریلی کشور ۳ برابر شده است.

 نگاه ویژه دولت روحانی به شهرسازی ریل‌پایه، موضوع دیگری است که موجب تحول در بخش حمل‌ونقل مسافری شده است. بر همین اساس، کار انتقال برخی ایستگاه‌های قطار از بیرون به درون شهرها آغاز شده است. از سوی دیگر به نظر می‌رسد حمل‌ونقل ریلی حومه‌ای در این دولت در مسیر توسعه و بهبود قرار گرفت، به‌طوری‌که اکنون بیش از ۳۰ قطار حومه‌ای در ۲۲ مسیر کشور در حال فعالیت هستند. باوجود تلاش ویژه دولت یازدهم برای نوسازی ناوگان ریلی مسافری، این شیوه حمل‌ونقل در سال‌های اخیر با چالش ریزش مسافران همراه بوده است. بخشی از این موضوع را می‌توان به حساب افزایش نرخ بلیت قطار گذاشت که با حمایت راه‌آهن انجام شد.

در کنار این اقدامات اما می‌توان به نگاه سازنده حمل‌ونقل ریلی دولت به شرکت‌های بخش خصوصی و نیز انجمن صنفی حمل‌ونقل ریلی اشاره کرد. در 4 سال اخیر شرکت‌های بخش خصوصی حمل‌ونقل ریلی همچون رجا توانسته به توافقات سازنده‌ای با شرکت راه‌آهن دست یابد و در کنار آن نیز انجمن صنفی حمل‌ونقل ریلی به عنوان تریبون بخش خصوصی ریلی توانسته قدم های مثبتی در جهت پیشبرد اهداف بخش خصوصی ریلی و در تعامل با شرکت راه آهن بردارد.

سخن آخر

با توجه به اقدامات صورت گرفته و نیز مسیری که در میانه آن قرار گرفته‌ایم به نظر می‌رسد حوزه حمل‌ونقل با برنامه‌هایی از جمله شهرسازی ریل پایه مواجه است که با پیگیری‌های شخص وزیر بسیاری از مراحل آن در نیمه راه قرار دارد و صنعت حمل‌ونقل در جایگاهی قرار ندارد که بتواند با تغییر مدیریت ریسک نیمه کاره ماندن این برنامه‌ها را پذیرا باشد. شاید کسی که بسیار بیشتر از همه به این موضوع آگاه بود محسن پورسیدآقایی، مدیرعامل سابق شرکت راه آهن باشد که پس از حادثه تلخ تصادف قطار با استعفای خود مانع از نیمه تمام ماندن طرح‌های بزرگ حمل‌ونقلی وزیر راه و شهرسازی شد. مفهوم شهرسازی ریل پایه که یکی از تأکیدات ویژه وزیر در کارنامه چهارساله اوست در صورت نیمه کاره ماندن ممکن است تا سال‌ها به بایگانی طرح‌های نیمه کاره حوزه حمل‌ونقل سپرده شود درحالی‌که آمارهای شهری و کشوری حمل‌ونقل نیاز مبرم به این طرح را گوشزد می‌کند.

به نظر می‌رسد بهترین گزینه برای پیشرفت صنعت حمل‌ونقل کشور در شرایط امروز باقی ماندن آخوندی برای ادامه راهی است که از چهار سال پیش آغاز کرده و امروز در نیمه راه قرار گرفته و اگر شورای شهر تهران بتواند گزینه‌ای همسو باسیاست‌های حمل‌ونقل دولت از جمله در زمینه حمل‌ونقل حومه‌ای و شهرسازی ریل‌پایه انتخاب کند، این صنعت روزهای درخشانی را پیش‌رو داشته باشد.