مترو در کرمان گم شده! / چالش های حمل و نقل عمومی کرمان

به گزارش تین نیوز به نقل از ایرنا، حتی اگر خاک کرمان هم قابلیت اجرای مترو را نداشته باشد که تاکنون با قطعیت در این زمینه مدیریت استان به اجماع واحد نرسیده، اما سایر ابزارهای جایگزین می تواند و باید در دستور کار می بوده و باشد؛ اما کرمان حتی هنوز اتوبوس های تندرو هم ندارد زیرا شهردار آن معتقد است از لحاظ فیزیکی و معابری که باید تعریض شوند نیز با مشکلاتی مواجه است؛ این است واقعیت پیش روی مرکز پهناورترین استان کشور در مدیریت شهری که تا چندسال دیگر به طور حتم، خیابان هایش گنجایش ترافیک و حجم خودروها را نخواهد داشت.

البته شاید برخی به شهردار کنونی حق بدهند که با وجود مشکلات بسیار کوچک تر که طی سال های اخیر حل نشده باقی مانده، امکان بزرگ اندیشیدن و رفتن به سمت مترو یا دیگر تجهیزات محتوم باشد، زیرا بودجه هشت هزار میلیارد تومانی امسال مدیریت شهری نیز معلوم نیست چقدر به تحقق برسد، اما آیا این، پرسش و حق مردم شهر را انکار می کند که چرا نباید از مولفه های مدیریت شهری به روز و متناسب با وضع موجود برخوردار نباشند یا چرا نباید به فکر آیندگان در این شهر باشند؟.

به واقع کمبود و ضعف ناوگان عمومی کرمان واقعیت تلخ و موجودی است که مسئولان شهری و استان هم به آن اذعان دارند و طی سال های اخیر نیاز به قطار شهری هر از گاهی مطرح شده ولی هیچ پروژه ای تاکنون درزمینه آن اجرایی نشده است تا نوعی سر درگمی را به تصویر بکشد.

کمبود و ضعف ناوگان عمومی کرمان واقعیت تلخ و موجودی است که مسئولان شهری و استان هم به آن اذعان دارند و طی سال های اخیر نیاز به قطار شهری هر از گاهی مطرح شده ولی هیچ پروژه ای تاکنون درزمینه آن اجرایی نشده است تا نوعی سر درگمی را به تصویر بکشد

افزایش جمعیت، مهاجرت، حاشیه نشینی، گسترش شهرها و رشد تعداد خودروها، نیاز به امکانات جدید برای رفت و آمد راحت و ایمن تر شهروندان را در کانون های شهرنشنی دوچندان کرده که در این بین توسعه حمل و نقل عمومی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

اگر زمانی نوسازی ناوگان تاکسیرانی و اتوبوسرانی مدنظر مدیران شهری بود و البته هنوز هم در دستور کار است، اکنون استفاده از سایر وسایل نقلیه عمومی متناسب با نیاز ضرورت پیدا کرده و نه یک انتخاب بلکه الزام شده است، همچنانکه شهرهای بزرگ کشور یکی پس از دیگری در پی برنامه ریزی، مطالعه و اجرای طرح های حمل و نقل ریلی درون شهری رفته اند یا کارهایی را شروع کرده اند.

اما کرمان که در زمره کلانشهرها نیز قرار گرفته و جمعیت آن با احتساب مناطق حاشیه الحاق شده به شهر یا روستاهایی که در دل شهر قرارگرفته اند افزون بر یک میلیون نفر برآورد می شود، نه تنها قطار شهری ندارد بلکه هنوز طرح مدون این حوزه و مطالعات مربوط به آن مشخص نیز نیست و هر از گاهی پرونده یکی از انواع وسایل نقلیه پرسرعت باز و دوباره بسته می شود. کرمان حتی در نوسازی اتوبوس های موجود نیز مانده است؛ حال آنکه جمعیت واقعی مستقر در شهر کرمان و چند روستا یا مناطق حاشیه ای آن حدود یک میلیون نفر تخمین زده می شود.

کرمان هنوز خط بی.آر.تی (اتوبوس های تندرو) هم نتوانسته راه اندازی کند و به تازگی شهرداری درصدد نوسازی تاکسی های بنزینی همچنین راه اندازی تاکسی برقی در این شهر افتاده که معلوم نیست در میدان عمل، از نظر دربرگیری و به کارگیری تعداد این وسایل کار به کجا برسد.

تراموا یا همان واگن برقی، قطارهای سبک شهری، مونوریل، مترو و قطارهای منطقه ای (حومه) انواع قطارهای شهری هستند که از بین آنها تراموا، مونوریل و مترو در کنار اتوبوس تندرو از سالیان گذشته تاکنون برای کرمان پیشنهاد شده و در حد همان پیشنهاد هم باقی مانده است.

معمولا انواع قطار شهری با توجه به ساختار هر شهر و بودجه ای که برای آن در نظر گرفته می شود، در دستور کار مدیریت شهری قرار می گیرد اما محسن تویسرکانی شهردار کرمان در تازه ترین اظهارات مربوط به ناوگان عمومی مرکز استان، آبان امسال در واکنش به وضعیت نابسامان حمل و نقل عمومی این شهر گفت: اکنون با توجه به ساختار شهر نه تنها نمی توانم به واژه مترو فکر کنم حتی در زمینه احداث بی آر تی (سامانه اتوبوس تندرو) از لحاظ فیزیکی و معابری که باید تعریض شود نیز با مشکلاتی مواجه هستیم.

وی البته چندروز پیش در جمع شهرداران استان در حضور استاندار، باز همین انگاره را تکرار کرد و خواست القا کند که شرایط به گونه ای است که امکان فکر کردن به مترو را ندارد.

آتیه افزایش جمعیت و تعداد خودرو

اما کرمان به ویژه در سال های اخیر با افزایش جمعیت و به تبع، خودروهای داخل شهر مواجه شده، درحالی که خیابان های آن دستخوش تغییرات اساسی حوزه حمل و نقل نبوده لذا چالش های متعددی را به لحاظ ترافیک، پارک خودروها، پارکینگ و تصادفات شهری به همراه داشته و مسئولان شهری بارها انواع حمل و نقل عمومی را برای رفع این مشکلات در کرمان تنها پیشنهاد کرده اند.

به باور برخی کارشناسان حوزه ترافیک، استفاده صرف از تاکسی و اتوبوس کمک موثری به سهولت تردد افراد و خودروها نمی کند بلکه سبب مشکلات دیگری از جمله آلودگی هوا و ترافیک شهری به ویژه در صبح و شب می شود از این رو می توان روش های متنوع حمل و نقل عمومی مانند مترو، تراموا و مونوریل را به کار گرفت.

پیشنهاد مترو، تراموا و منوریل

سابقه خبرهای این موضوع را که مرور کنیم به اواخر دهه ۸۰ می رسیم؛ شاید قبل تر از آن هم سابقه داشته باشد اما آنچه مستند وجود دارد به اواخر دهه ۸۰ باز می گردد؛ وقتی مسئولان شهرداری و شورای شهر کرمان سه پروژه مترو، تراموا و منوریل را پیشنهاد دادند که ایجاد مترو به دلیل نوع خاک کرمان همچنین بالا آمدن سطح آب های سطحی کرمان مورد تایید قرار نگرفت و قرار شد یکی از دو پروژه تراموا یا منوریل دنبال شود.

اما ایجاد این سامانه های حمل و نقل ریلی نیز به نتیجه نرسید و هر از گاهی مطرح و بعد فراموش شد تا اینکه اوایل تیرماه ۱۳۸۹ ابوالقاسم سیف اللهی شهردار وقت کرمان اعلام کرد: «فاز نخست قطار شهری کرمان از ورزشگاه امام علی (ع) تا میدان شهدا انجام می شود و فاز دوم آن از میدان شهدا تا جنگل قائم همچنین از پل ولایت در انتهای خیابان شهید رجایی تا پل فجر انتهای خیابان شهید مصطفی خمینی ادامه دارد.»

تصویب احداث تراموا

سال ۱۳۹۱ شورای اسلامی شهر کرمان در آخرین سال فعالیت سومین دوره این شورا اجرای پروژه قطار شهری با روش تراموا را با توجه به همیاری و مساعدت دولت به تصویب رساند.

علی مهاجری رییس وقت شورا که زمانی شهردار کرمان بود در این باره گفته بود: شهر کرمان با توجه به افزایش جمعیت نیازمند قطار شهری است و بر اساس مطالعات انجام شده، اجرای تراموا به عنوان بهترین گزینه به دلیل ایجاد نشدن مشکلات زیست محیطی و قابلیت استفاده در بافت قدیم مورد موافقت اعضای شورای اسلامی شهر کرمان قرار گرفت.

تراموا که نوعی قطار در سیستم حمل و نقل ریلی سبک است در محدوده خیابان ها کار جابه جایی مسافرها را بر عهده دارد. از خصوصیات تراموا می توان به جابه جایی تعداد زیاد مسافر و نزدیک بودن ایستگاه های آن به یکدیگر اشاره کرد.

بعد از این توافق داخلی، شهردار کرمان که در سال های بعد معاون عمرانی استاندار شد، در اوایل سال ۱۳۹۳ از قطعی شدن ایجاد خطوط تراموا به عنوان قطار شهری کرمان خبر داد و گفت: احداث تراموا در قالب طرح جامع حمل و نقل و ترافیک شهر کرمان قطعی و اجرا می شود.

او دلیل قطعی شدن تراموا را وجود بافت تاریخی در کرمان عنوان کرده و درباره مسیر احداث این نوع قطار شهری گفته بود: مقرر شده یک خط از فرودگاه تا میدان شهدا و خط دیگر از پل ولایت در انتهای خیابان شهید رجایی تا پل فجر در ابتدای هفت باغ احداث شود.

مونوریل جایگزین تراموا شد

در حالی که مردم و رسانه ها احداث تراموا را با توجه به اعلام مسئولان شهری تمام شده می دانستند، شهردار کرمان در آذر سال ۱۳۹۳ گفت که مونوریل از بین چهار گزینه مترو، بی آر تی، تراموا و مونوریل به عنوان گزینه نهایی قطار شهری در کرمان مد نظر است.

سیف اللهی این خبر را در نشست سرمایه گذاران چینی و مالزیایی با استاندار کرمان اعلام کرد و افزود: از یک سال و نیم قبل موضوعات حمل و نقل و ترافیک استان با این گروه آغاز شده و این شرکت راغب است طرح خود را با اولویت مونوریل ارایه کند.

از آمار قابل توجه در این نشست متوسط سفر در کرمان بود که حدود یک میلیون و ۲۵۰ هزار سفر در روز اعلام شد و اینکه این آمار در سال ۱۴۰۴ به حدود سه میلیون نفر در روز می رسد همچنین جمعیت شهر کرمان در سال ۱۴۰۴ به یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر خواهد رسید.

علیرضا رزم حسینی استاندار وقت کرمان نیز همان زمان تاکید کرد که باید هرچه زودتر کار اجرایی و مطالعات طرح منوریل شهر کرمان آغاز شود.

مونوریل به هر سیستم حمل و نقل ریلی گفته می شود که از یک ریل مستقل استفاده می کند، در این سیستم قطارها با استفاده از یک ریل حرکت می کنند و این ریل معمولا در ارتفاع قرار دارد ولی به صورت زیر گذر نیز موجود است.

اما سرپرست شهرداری که الان فرماندار کرمان است مهر ۱۳۹۴ از ایجاد تراموا شهری در مجموع به طول ۲۸ کیلومتر در مسیر شرق به غرب و شمال به جنوب با سرمایه گذاری بخش خصوصی خبر داد.

علی بابایی آن موقع به وجود ۱۶۰ هزار خودرو در شهر کرمان اشاره کرده و گفته بود: چهار هزار و ۵۰۰ تاکسی و ۳۰۰ اتوبوس در کرمان به مردم خدمت رسانی می کنند که پیشانی فرهنگ ترافیکی شهر هستند.

چرخش مسئولان به سمت مترو

در آن شرایط که تراموا و منوریل در کرمان دست به دست می شد، مسئولان از مطالعات طرح ساخت مترو با مشارکت قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا خبر دادند!

سیف اللهی که معاون عمرانی استاندار شده بود، آبان ۱۳۹۴ از امضای تفاهم نامه ای در قالب سه بند از جمله انتقال آب به استان، اجرای تقاطع های غیر همسطح و ساخت قطار شهری با قرارگاه خاتم الانبیا خبر داد و گفت که ۲ بند از این تفاهم نامه تاکنون اجرایی شده و درباره طرح مترو کرمان نیز مطالعات در دست انجام است.

وی درباره علت رد شدن اجرای پروژه منوریل گفته بود: این سیستم حمل و نقل نمی تواند جابه جایی مسافران را به طور کامل انجام دهد از طرفی به دلیل ارتفاعی که دارد هنگام عبور از بافت قدیم دچار مشکل می شود.

به گفته معاون وقت عمرانی استاندار کرمان، طرح جامع حمل و نقل و ترافیک شهر کرمان ابتدا قطار سبک شهری را پیش بینی کرد. قطار سبک شهری هم در کوتاه مدت اتفاق می افتد و برای دراز مدت باید مترو احداث شود.

موضوعی که مشاور فرمانده قرارگاه خاتم الانبیا نیز همان سال از منظر دیگر مطرح کرده و گفته بود: ایجاد مترو در گرو اراده سیاسی مجموعه مدیران شهر است و همه مسئولان باید بخواهند که این کار انجام شود.

محمد ابراهیمی اصل با اشاره به تجارب گروه قائم (عج) در احداث مترو افزود: یکی از تجارب این گروه، ساخت مترو تهران است و مواردی از جمله خط دو و سه مترو مشهد، خط دو مترو شیراز، خط یک مترو بغداد نیز در این قرارگاه در دست انجام قرار دارد و متروهای کرج، اهواز و کرمان در مرحله واگذاری است.

اما بار دیگر شهردار کرمان در سال ۱۳۹۸ اعلام کرد که با ۱۵ شرکت داخلی و خارجی در مطالعات تراموا مکاتبه کردیم و شرکت مپنا پای کار آمد و تفاهم نامه ای برای امکان سنجی اولیه و بررسی مسائل فنی و اقتصادی با این شرکت منعقد شد.

مهران عالم زاده با اشاره به مصوبه شورا برای مطالعات تراموا افزود: ثمره جلسات تخصصی باید به شورای شهر کرمان برای تصویب نهایی وارد شود.

باز شدن دوباره پرونده مترو

چند سال بعد دوباره موضوع مترو بر سر زبان ها افتاد و استاندار وقت کرمان شهریور ۱۴۰۱ در دیدار مدیرعامل هلدینگ تخصصی راه و شهرسازی قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا با اشاره به زمینه های مشارکت قرارگاه در پروژه های حوزه راه و شهرسازی استان کرمان و با اشاره به کار تخصصی و حرفه ای این قرارگاه، از لزوم ظرفیت سنجی شهر کرمان برای اجرای خط مترو گفت.

محمدمهدی فداکار گفت: شهر کرمان به عنوان مرکز استان زیرساخت هایی نیاز دارد تا علاوه بر کاهش ترافیک در محورهای اصلی و پرتردد، چهره این شهر نیز متفاوت و در خور شان مرکز استان باشد.

محمدمهدی فداکار گفت: شهر کرمان به عنوان مرکز استان زیرساخت هایی نیاز دارد تا علاوه بر کاهش ترافیک در محورهای اصلی و پرتردد، چهره این شهر نیز متفاوت و در خور شان مرکز استان باشد

اما علیرضا نادری رییس شورای شهر کرمان همان موقع در پاسخ به خبرنگاری درباره احیای پروژه مترو کرمان اظهار داشت که در جلسه ای که با قرارگاه خاتم داشتیم، بحث مترو یا انبوه بر مطرح شد و استاندار هم خواست تا مطالعات مرتبط با مترو را به وی بدهیم تا ببیند.

منصور ایرانمنش رییس کمیسیون عمران و شهرسازی شورای شهر کرمان نیز درباره پروژه مترو کرمان گفت: صحبت استاندار کرمان درباره مترو صرفا در حد طرح موضوع بود و بر اساس الزامات و مصوبات شورای عالی ترافیک برای احداث متروی کرمان مجوز نمی دهند.

چرا مجوز نمی دهند؟

به گفته این عضو شورای شهر کرمان با توجه به مصوباتی که شورای عالی ترافیک دارد به هیچ وجه به کرمان مجوز احداث مترو داده نخواهد شد.

ایرانمنش با اشاره به اینکه دولت بودجه ای برای مترو در شهرهای زیر یک میلیون نفر جمعیت نمی گذارد، افزود: دولت به این کار مجوزی نمی دهد و مترو یک بحث مع الفارق است که باب آن بسته شده است.

در حالی که پرونده احداث مترو در کرمان اواسط دهه ۹۰ بسته شده بود، بار دیگر در سال های اخیر گشوده شد و توجه کارشناسان و افکار عمومی را به خود جلب کرد به طوری که امروز بسیاری از شهروندان می پرسند چرا کرمان مترو یا دست کم یک خط بی آر تی ندارد؟

مدیرعامل سازمان مدیریت و مهندسی شبکه حمل و نقل شهرداری کرمان آذرماه پارسال درباره اینکه چقدر موضوع راه اندازی مترو در کرمان جدی است؟ گفت که طرح جامع حمل و نقل و ترافیک باید تکلیف مترو را تعیین کند و اکنون این طرح در دست تهیه است.

وحید خلیفه با تاکید بر اینکه شهرداری کرمان مباحث مرتبط با سیستم حمل و نقل عمومی را از طریق طرح جامع ترافیک پیگیری می کند، افزود: سیستم های حمل و نقل همگانی متعددی بعد از تحلیل داده ها توسط مشاور طرح جامع ترافیک مدنظر قرار می گیرد.

وی با بیان اینکه باید تحلیل های اقتصادی و ترافیکی و اجتماعی دقیقی انجام شود تا بتوانیم نتیجه درستی بگیریم، تصریح کرد: در حال حاضر ما می دانیم هزینه ساخت حتی یک کیلومتر خط مترو از توان شهرداری کرمان خارج است. شاید احداث یک کیلومتر خط مترو بیش از کل بودجه سالانه شهرداری کرمان هزینه ببرد پس تامین مالی راه اندازی مترو هم یک موضوع مهم و البته ملی است.

مدیرعامل سازمان مدیریت و مهندسی شبکه حمل و نقل شهرداری کرمان گفت: اگر مترو به عنوان یک گزینه در طرح جامع ترافیک مطرح شود، باید وزارت کشور مجوز احداث آن را بدهد که خیلی امیدوار نیستیم در این مرحله از کار به کرمان مجوز مترو داده شود.

وی در پاسخ به این پرسش که چرا وزارت کشور چنین مجوزی نمی دهد؟ توضیح داد: یکی از مهم ترین مولفه ها جمعیت شهر کرمان است، دیگری هزینه های بسیار بالای احداث مترو است ضمن اینکه که ما هنوز سیستم های دیگر حمل و نقل عمومی را در شهر کرمان امتحان نکرده ایم. هنوز یک خط بی آر تی در کرمان راه اندازی نشده است. سیستم اتوبوسرانی که داریم هنوز یک سیستم فعال و قابل اطمینان نیست.

چالش خاک کرمان

چالش دیگری که برای احداث مترو در شهر کرمان عنوان شده، مربوط به خاک آن است و از جمله به تحقیق دانشگاهی استناد می شود که با عنوان «معیارهای شناسایی خاک های رمبنده و روش های مقابله با پدیده رمبندگی (مطالعه موردی: خاک ساختگاه شهر کرمان) توسط پژوهشگران دانشگاه شهید باهنر کرمان تهیه و سال ۱۳۸۶ منتشر شد.

در بخشی از این مقاله آمده است: مطالعات اولیه انجام شده بر روی خاک ساختگاه شهر کرمان، حاکی از رمبنده بودن آن است و نظر به وضعیت ادامه روند صعودی سطح آب زیر زمینی در محدوده شهر کرمان، ایجاد آسیب های جدی در تاسیسات شهری و سازه ها در آینده ای نه چندان دور پیش بینی می شود.

اما همه این موارد در حالی است که طی ۲ دهه اخیر توسعه خطوط مترو در کلانشهرهای ایران رونق گرفته است و دیگر استان ها نیز در حال برنامه ریزی و انجام مطالعات ساخت خطوط مترو هستند؛ درواقع با توجه به افزایش جمعیت در شهرها چاره ای جز رفتن به این سمت نیست و نخواهد بود.

براساس داده های شبکه خبری تحلیلی صنعت حمل و نقل، مترو تهران اولین شبکه حمل و نقلی درون شهری است که به طور رسمی از سال ۱۳۷۷ فعالیت خود را در کشور آغاز کرد. پس از آن شبکه مترو در شهرهای مشهد، شیراز، تبریز و اصفهان به راه افتاد و این شهرها هم مجهز به سیستم حمل و نقل درون شهری (مترو) شدند.

اکنون پنج شهر بزرگ ایران دارای خطوط مترو هستند و در آینده پنج شهر کرج، اسلام شهر، اهواز، قم و کرمانشاه هم به این جمع اضافه خواهند شد.

باوجود اینکه قطار شهری نیاز اساسی شهر کرمان به شمار می رود اما مسئولان استانی و شهری تاکنون در انتخاب نوع قطار شهری برای مرکز استان به تصمیم قطعی و واحد نرسیده اند و اگر در حال مطالعه طرح های مختلف هستند نیز اطلاعات شفاف ارائه نشده است.

این رویکرد که درحالی که در سخنرانی مدام بگوییم اینجا شهر بزرگ و مهمی است اما مدام بگوییم مشکلات پیش پاافتاده تر یا کوچک تر آن آنقدر زیاد است که نمی توان به کلان پروژه ها فکر کرد، راهگشا نخواهد بود

لذا از آنجا که چندین روستا در دل شهر کرمان با کد روستا وجود دارد و در جمعیت شهری لحاظ نمی شوند اما از خدمات شهر استفاده می کنند یعنی در شهر حضور و کارکرد دارند، باتوجه به اینکه جمعیت شهر و پیرامون آن در کرمان افزون بر یک میلیون نفر برآورد می شود و طی سال های آتی بیشتر نیز خواهد شد لذا باعنایت به گنجایش خیابان های شهر، استفاده از شبکه ریلی درون شهری به هر شکل مترو یا دیگر ابزارها موردنیاز است؛ اما قبل از آن مدیران شهر باید بزرگ و با افق به آینده بنگرند تا متناسب با آن بودجه در نظر بگیرند و این رویکرد که درحالی که در سخنرانی مدام بگوییم اینجا شهر بزرگ و مهمی است اما مدام بگوییم مشکلات پیش پاافتاده تر یا کوچک تر آن آنقدر زیاد است که نمی توان به کلان پروژه ها فکر کرد، راهگشا نخواهد بود؛ مدیران انتخاب می شوند که متناسب با نیاز موجود، باوجود همه تنگناها و کمبودها گشایش خلق کنند و نخستین الزام آن، نوع نگرش بزرگ به این مساله است.