◄ همسویی با غازهای وحشی برای توسعه ایران
عربستان سعودی تصمیم گرفته است با احداث جزایری اختصاصی و فارغ از قوانین سخت‌گیرانه سرزمین اصلی و با ارتقا آزادی‌های مدنی زمینه جذب گردشگر در کشور خود را فراهم کند.
علی کجباف*: عربستان سعودی تصمیم گرفته است با احداث جزایری اختصاصی و فارغ از قوانین سخت‌گیرانه سرزمین اصلی و با ارتقا آزادی‌های مدنی زمینه جذب گردشگر در کشور خود را فراهم کند. این تصمیم عربستان صعودی نیز قابل‌تأمل است چراکه این کشور میزان قابل‌توجهی از درآمد خود را از بابت گردشگری مذهبی کسب می‌کند و پیاده‌سازی ایده جذب گردشگر لاکچری متفاوت از ارزش‌ها و نمادها و نشانه‌های یک کشور مذهبی است بنابراین عربستان تصمیم گرفته است که محیط جداگانه برای این هدف خود طراحی کند تا بدین ترتیب از تضاد ارزشی با مردمان سرزمین اصلی و گردشگر مذهبی اجتناب کند و هم‌زمان درآمدهای ملی خود را از این بابت افزایش دهد درنتیجه شاهد یک تصمیم متفاوت و احتمالاً توأم با دگرگونی فرهنگی در سطح عربستان سعودی خواهیم بود.
چنین تصمیمی در سطح کشورهای عربی مسبوق به استفاده است و پیش از نیز امارت دبی نیز یک منطقه آزاد فارغ از قوانین مرکزی احداث کرده است که این منطقه منشأ توسعه اقتصادی دبی را فراهم کرده است بنابراین به نظر می‌رسد که الگوی توسعه عربستان سعودی مشابه الگوی دبی است.
از سوی دیگر برنامه توسعه عمان، قطر در حوزه گردشگری نیز قابل‌تأمل است و عمان بر روی گردشگری حلال سرمایه‌گذاری کرده و قطر میزبان جام جهانی است. همچنین با در نظر گرفتن موقعیت توریستی ترکیه به نظر می‌رسد که کشورهای اطراف ایران به دنبال الگوی واحدی از توسعه هستند که در ادبیات اقتصادی به آن الگوی پروازهای غازهای وحشی (flying geese paradigm) می‌گویند که همگی در تقریباً در یک مسیر حرکت می‌کنند.
الگوی توسعه غازهای وحشی به دنبال ایجاد همگرایی منطق‌هایی در توسعه است و در این الگو، هر کشوری در قبال سیاست‌های جمعی متعهد بوده و به آن پایبند و وفادار هستند ولی درعین‌حال می‌تواند آزادانه مسیر توسعه خود را فارغ از دیگر کشورها انتخاب نماید چنین اتحادی سبب تقسیم‌کار و وظایف درون اتحادیه می‌شود و زمینه شکوفایی استعدادهای سرزمینی و مزیت‌های رقابتی هر کشور می‌شود. بنابراین الگوی توسعه غازهای وحشی به معنای همکاری و پشتیانی کشورها در یک منطقه از یکدیگر در فرایند توسعه است.
الگوی توسعه غازهای وحشی اولین بار در کشورهای جنوب شرق آسیا پیگیری شد و زمانی که ژاپن تجربه‌ی موفق در توسعه صنعتی را سپری کرد کشورهای نظیر کره جنوبی، تایوان، تایلند، سنگاپور مالزی، چین و اخیراً ویتنام و... به زمره کشورهای پیروی‌کننده از الگوی غازهای وحشی رو آوردند و هرکدام از کشورها هم‌زمان با هماهنگی با سایر کشورها آن منطقه، سیاست‌های توسعه‌ای خود جهت پیشرفت و رفاه در پیش گرفتند.
به نظر می‌رسد ادبیات توسعه از محل جذب گردشگر خارجی در سطح سیاست‌مداران و متخصصین نیز در ایران دنبال می‌شود و بارها صحبت از ایجاد یک منطقه آزاد فارغ از قوانین سرزمین اصلی در فرودگاه حضرت امام خمینی (ره) یا جزیزه کیش مطرح شده است ولی تاکنون چنین صحبت‌های منجر به نتیجه‌ی اجرایی نشده است بنابراین در دیدگاه عمومی آحاد جامعه توسعه از محل گردشگر خارجی مقدور است.
همچنین توسعه منطق‌هایی از پیش از انقلاب موردتوجه بوده است و بدین منظور ایران نیز عضو پیمان اکو شده است یا بدین منظور همگرایی در توسعه با کشورهای حوزه CIS پیگیری شد که عموماً نقش حمل‌ونقلی ایران در مراحل توسعه منطق‌هایی توجه ویژه‌ای شده بود ولی در عمل تاکنون چنین سازمان منطق‌هایی موفق نبوده است.
در این راستا تصور می‌شود که مهم‌ترین چالش توسعه‌ی منطقه‌ای نگرانی از حفظ ارزش‌های ملی و مذهبی چه در سطح ملی و چه در همکاری بین‌المللی و در سطح بین کشورها است چراکه پذیرش ارزش‌های مشترک در سطح اتحادیه ممکن است دارای واکنش‌های نامطلوب سیاسی و اجتماعی در آغاز پیاده‌سازی از چنین روشی برای توسعه باشد که تاکنون سیاست‌مداران ایرانی حاضر به پذیرش چنین ریسکی و استفاده از چنین سیاستی نشده‌اند.
نکته دیگر آن‌که به نظر می‌رسد شباهت‌های اقتصادی ایران با کشورهایی حاشیه خلیج‌فارس بیش از کشورهای حوزه CIS باشد چراکه همان‌گونه که اشاره شد نقش ایران در منطقه اکو با محوریت ترانزیت کالا از محور ایران است درصورتی‌که با توجه به میراث فرهنگی کشور و مواهب طبیعی کشور به نظر می‌رسد هدف‌گذاری بر روی گردشگری و حرکت در راستای همگرایی منطق‌هایی با کشورهای عربی اسلامی مطلوب‌تر باشد.
البته شاید بتوان در راهکاری دیگر موقعیت ایران را به‌صورت میانجی در سطح دو اتحادیه اکو و کشورهای عضو اتحادیه GCC (شورای همکاری کشورهای خلیج‌فارس) در نظر گرفت و از چنین الگوی ترکیبی در سطح دو منطقه برای توسعه استفاده کرد.
نتیجه آن‌که انتخاب محور توسعه در حوزه کلان کشور از عوامل تأثیرگذار بر روی اولویت‌های سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل کشور و تخصیص بودجه‌های دولتی است چراکه اگر فروض توسعه اکو پذیرفته شود عموماً توسعه ریلی و دریایی مطلوب است و اگر محور توسعه گردشگری و همگرایی با کشورهای اسلامی منطقه انتخاب شود توسعه حمل‌ونقل هوایی اولویت دارد و در این خصوص اگر فرض محدودیت منابع داخلی پذیرفته شود، سرمایه‌گذاری هم‌زمان در چندین شیوه حمل‌ونقل سبب کسری بودجه و کندی پیشرفت پروژه‌های عمرانی می‌شود بنابراین شناخت اولویت، شیوه توسعه و سرمایه‌گذاری بر روی آن می‌تواند سرعت توسعه کشور را بهبود ببخشد.
*کارشناس هوانوردی
