کاغذی که خروج از مرز را آسان می‌کند
تین نیوز | یکی از اولین ارجاعات تاریخی درخصوص مکتوبه‌ای که نقشی همچون گذرنامه داشته است، به زمان اردشیر یکم باز‌می‌گردد. در کتاب مقدس یهودیان، مربوط به 450 سال قبل از میلاد مسیح چنین آمده است که نحمیا (مباشر مخصوص خشایارشاه) در زمان پادشاهی اردشیر، برای سفر به یهودیه(از مناطق جنوبی فلسطین) از وی نوشته‌ای دریافت نمود که در آن از حکام سرزمین‌های خارج از ایران خواسته شده بود، به تبعه او اجازه ورود به سلامت و بی‌خطر تا مقصد بدهند.
اما گستردگی استفاده از گذرنامه(پاسپورت) مربوط به زمان جنگ جهانی اول است. در سال 1920، زمانی که جامعه ملل، به‌عنوان مهم‌ترین سازمان جهانی آن زمان، همچنان حیات سیاسی داشت، کنفرانسی در پاریس برای نخستین بار، درخصوص موازین و تشریفات گمرکی گذرنامه برپا و رهنمودهایی درخصوص گذرنامه‌ها به کشورها توصیه شد.
در نهایت، در سال 1980، سازمان بین‌المللی هوانوردی کشوری(ایکائو)، به‌عنوان یک نهاد تخصصی سازمان ملل متحد، در مورد گذرنامه‌ها موازین یکسان و متحد‌الشکلی را برای تمامی کشورهای عضو سازمان مقرر کرد که هم اینک همه دولت‌ها از آن استفاده می‌کنند.
گذرنامه چیست؟
گذرنامه، سندی است که توسط دولت‌ها به اتباع خود جهت مسافرت‌های بین‌المللی داده و در آن، ملیت، نام، تاریخ تولد، امضا و سایر مشخصات هویتی فرد لحاظ می‌شود. مطابق با مقررات ایکائو گذرنامه‌ها برای پیشگیری از هرگونه سوء‌استفاده به ویژه جعل، باید توانایی خوانده شدن توسط دستگاه‌های گذرنامه‌خوان داشته باشند.
مطابق با ماده یک «قانون گذرنامه» مصوب 1351 و اصلاحات متعاقب آن، گذرنامه سندي است كه از طرف ماموران صلاحيتدار دولت جمهوری اسلامی ایران، مذكور در اين قانون براي مسافرت اتباع ايران به خارج يا اقامت در خارج يا مسافرت از خارج به ايران داده مي‌شود.
برابر با ماده سوم همین قانون، خروج از کشور بدون داشتن گذرنامه ممنوع است و هر ايراني كه بدون گذرنامه يا اسناد در حكم گذرنامه از كشور خارج شود، به حبس از یک تا دو سال يا پرداخت جزاي نقدي از يكصد هزار تا پانصد هزار ريال محكوم خواهد شد (ماده 34).
استفاده از گذرنامه اما، علاوه بر اینکه به دولت‌ها کمک می‌کند وضعیت اتباع خود را در همه جای جهان کنترل و نظارت کنند، برای خود فرد نیز این فایده را دارد که در صورت به خطر افتادن یا بروز حادثه و مشکل با مراجعه به سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های کشور متبوع خود با نشان دادن گذرنامه، بلافاصله ماموران سیاسی کشور را از هویت خود مطلع کند و از حمایت‌های سیاسی و سایر حمایت‌های ممکن بهره‌مند شود. واضح و آشکار است فردی که بدون گذرنامه و مثلا برای فرار از خدمت سربازی و با هزار مشقت از مرز خارج می‌شود علاوه بر اینکه عمل مجرمانه‌ای انجام داده، هر زمان در کشور
رویت شد، تحویل مقامات قضایی می‌شود؛ همچنین خود را از حداقل حمایت‌ها از سوی مقامات کشور خود در کشور بیگانه بی‌بهره می‌سازد یا حداقل به سختی فراوان خواهد افتاد.
گذرنامه ما از کدام نوع است؟
گذرنامه‌ها، در قانون گذرنامه به سه دسته تقسیم می‌شوند: گذرنامه سیاسی، خدمت و عادی. گذرنامه‌های سیاسی و خدمت (که موضوع بحث ما نیست) همان‌گونه که از نام آن پیدا است برای مقامات مسوول کشوری از سوی وزارت امور خارجه و برای مدت یک سال یا تا پایان ماموریت صادر می‌شود و پس از پایان ماموریت نیز باید تحویل آن وزارتخانه شود.
صدور گذرنامه عادي (که غالب مردم از این نوع گذرنامه استفاده می‌کنند) در ايران بر عهده نیروی انتظامی (اداره گذرنامه) و در خارج از ايران با ماموران كنسولي است.
مطابق با ماده ۱۶ همین قانون به اشخاص زير هيچ نوع گذرنامه براي خروج از كشور داده نمي‌شود:
۱- كساني كه به موجب اعلام كتبي مقامات قضایي حق خروج از كشور را ندارند.
۲- كساني كه در خارج از ايران به سبب تكدي يا ولگردي يا ارتكاب سرقت و كلاهبرداري يا به هر عنوان ديگر داراي سوء‌شهرت باشند.
۳- كساني كه مسافرت آنها به خارج كشور به تشخيص مقامات قضایي مغایر مصالح جمهوري اسلامي ايران باشد.
همچنین، دولت مي‌تواند از صدور گذرنامه و خروج بدهكاران قطعي مالياتي و اجراي احکام دادگستري و ثبت اسناد و متخلفين از انجام تعهدات ارزي طبق ضوابط و مقرراتي كه در آيين‌نامه تعيين مي‌شود جلوگيري کند. در این خصوص، شاید تاکنون نام افراد زیادی را که به سبب تخلفات مالیاتی ممنوع‌الخروج شده‌اند؛ از رسانه‌ها شنیده باشید. گذرنامه براي مسافرت به كليه كشورها اعتبار دارد مگر به كشورهايي كه دولت در موارد مقتضي مسافرت اتباع ايران را به آن كشورها ممنوع يا محدود کرده باشد. این نکته به سبب اهمیت در خود گذرنامه نیز قید شده است و قانونگذار برای متخلف، مجازات
سنگینی وضع کرده؛ به‌طوری که هر ايراني بر خلاف اين قانون عمل کند، به حبس از دو سال تا پنج سال و محروميت از داشتن گذرنامه از سه سال تا پنج سال محكوم می‌شود. مدت اعتبار گذرنامه جديد از تاريخ صدور پنج سال است. شرایط صدور و تمدید یا احیانا مفقود شدن و نحوه دریافت گذرنامه جدید را از دفاتر خدمات الکترونیک انتظامی (پلیس+10) بخواهید.
