«ترانزیت» فرصتی مغفول

هر چند نخستین بار نیست که ایران هدف تحریم‌های مختلف اقتصادی قرار می‌گیرد اما با توجه به شرایط داخلی و نوسانات بازارهای مختلف از ارز و سکه گرفته تا خودرو و مسکن، سال 98 را می‌توان سال دست و پنجه نرم کردن بخش‌های مختلف اقتصاد با تحریم دانست.
تحریم‌هایی که بیش از هر چیز، صادرات نفت و نقل و انتقال پول را نشانه گرفته تا ارتباط ایران با اقتصاد جهانی را به حداقل برساند. با این حال ایران برای عبور از این تحریم‌ها فرصت‌هایی را در اختیار دارد. این فرصت‌ها نه تنها فروش نفت و ارتباطات بانکی را از مسیرهایی فراهم می‌کند، همچنین شامل توجه به مزیت‌هایی می‌شود که تا امروز توجه کمتری به آنها شده است.
یکی از این مزیت‌ها، ترانزیت کالا به کشورهای همسایه است و از آنجا که در این راه، ایران کشور مبدا و مقصد نیست، از نظر قوانین بین‌المللی نمی‌توان تحریمی بر آن اعمال کرد، زیرا کشوری به جز ایران را متوجه ضرر و زیان می‌کند. 
نکته مهم آن است که ایران همسایگانی دارد که برای دسترسی به آب‌های آزاد و تجارت بین‌المللی نیازمند خاک ایران هستند زیرا این کشورها در خشکی محصور شده‌اند.
با این حال همواره صادرات و واردات مورد توجه قرار گرفته و ترانزیت یا عبور دادن کالا از خاک کشور مغفول مانده است.
بر پایه آمار سازمان توسعه تجارت ایران، در 10 ماه پارسال 2 میلیارد و 547 میلیون دلار کالا توسط بخش های مختلف حمل و نقل ریلی، جاده ای ،هوایی و دریایی کشور ترانزیت شده بود؛ این رقم امسال به 2 میلیارد و 905 میلیون دلار رسید.

رویای ترانزیت تعبیر می‌شود؟
اکنون با توجه به شرایط تحریم و همچنین استقبال کشورهای همسایه، رونق ترانزیت از همیشه دست یافتنی‌تر به نظر می‌رسد. این ماجرا با توجه به شرایط منطقه‌ای بیشتر اهمیت پیدا می‌کند. به طور مثال اختلاف بین هند و پاکستان باعث می‌شود تا هند برای صادات کالاهایش به افغاننستان، از مسیر ایران اقدام کند و بعد از ترخیص کالا در چابهار، از مسیر زمینی، محصولاتش را به مقصد برساند. 
در مرزهای غربی، از آنجایی که زیرساخت‌ها عراق برای انتقال کالاهای ترکیه به جنوب این کشور فراهم نیست، می‌توان کالا را از مرز بارزگان وارد ایران کرده و در مرز شلمچه به عراق تحویل داد. 
این ماجرا در جنوب ایران نیز وجود دارد. اختلاف قطر با کشورهای عربی خلیج فارس و شبه جزیره‌بودن این کشور فرصتی بی‌نظیر را برای ایران فراهم کرده که غفلت از آن، کشورمان را از سود بزرگی محروم می‌کند. 
شرایط کشورهای آسیای میانه و قفقاز نیز تا حد زیادی مشخص است. این کشورها پس از جدا شدن از شوروی و استقلال، دسترسی محدودی به آب‌های آزاد دارند و این موضوع در مورد دسترسی به بازارهای جنوب و جنوب شرقی آسیا اهمیت ویژه‌ای دارد. 
از این رو می‌توان ایران را کشوری محصور در فرصت‌های ترانزیتی دانست که کمترین استفاده را از آن کرده است تا آنجا که به گفته وزیر صنعت، معدن و تجارت، سهم ایران از واردات یک هزار و 300 میلیارد دلاری 15 کشور همسایه، فقط 2 درصد بوده و از همین ارقام می‌توان نتیجه گرفت که سهم ترانزیت ایران برای همسایگانش تا چه حد پایین است. 

داستان دنباله‌دار هندی‌ها و بندر چابهار
خطر آنجا جدی‌تر می‌شود که در نبود سرمایه‌گذاری مناسب برای ساخت و تکمیل کریدورهای ترانزیتی، کشورهای منطقه بیکار نبودند و در حال تکمیل زیرساخت‌های حمل‌ونقلی خود هستند. چین و هند در آسیا، دو کشوری که در دهه آینده بالاترین میزان رشد اقتصادی را دارند، به دنبال مسیرهایی ارزان‌تر و کوتاه‌تر برای ترانزیت کالاهای تولیدی خود هستند.
چین اما به جای ایران بندر گوادر در پاکستان را انتخاب کرده و توسعه می‌دهد. اختلاف هند و پاکستان اینجا به کمک ایران آمده و هند را به سمت ایران هدایت می‌کند. هندی‌ها چند سالی است که به دنبال توافق با ایران برای توسعه بندر چابهار هستند. موضوعی که به نظر می‌رسد در حال عملیاتی شدن است اما نیاز دارد تا ریل ایران به بندر چابهار وصل شده و در حمل و نقل جاده‌ای نیز توسعه در دستور کار قرار گیرد. 
در سایر بخش‌ها ایران نتوانسته از این فرصت استفاده کند. البته با توجه به محدودیت‌های دولتی در زمان تحریم، بخش خصوصی می‌تواند در این مسیر وارد شود. 

رونق ترانزیت قربانی مقابله با قاچاق می‌شود
فعالان بخش خصوصی، قوانین دست و پا گیر و بوروکراسی‌های پیچیده را علت اصلی پایین بودن سهم ایران از ترانزیت منطقه می‌دانند. 
محمد حسین برخوردار، عضو سابق اتاق بازرگانی تهران در گفت و گو با ایرنا بیشترین مشکل در ترانزیت را تحریم‌ها دانست و گفت: البته خود تحریمی هم داریم و زمانی که تحریم نبودیم به دلیل عوامل خاصی از جمله قاچاق مشکل داشتیم. 
وی ادامه داد: کالای ترانزیت وارد ایران می‌شود و بدون باز شدن پلمپ، بار داخل آن جابه‌جا شده و از این طریق قاچاق صورت می‌‌گیرد.
برخوردار با اشاره به نصب سامانهٔ موقعیت‌یابی جهانی (جی.پی.اس) روی کامیون‌ها، افزود: با این حال قوانین دست و پاگیر و تعرفه‌های بالا که به بهانه حمایت از صنایع اعمال می‌شود، از مهمترین دلایل این امر است.
به گفته این فعال اقتصادی، باید به کشورهای همسایه اطمینان دهیم که در انتقال کالا سرعت عمل لازم را داریم و کالا زمانی که به بنادر می‌رسد خارج از نوبت از گمرک خارج خواهد شد.
وی به سوخت ارزان در ایران اشاره کرد و گفت: این مزیت می‌تواند به افزایش سهم ایران در ترانزیت کمک کند. 
برخوردار خرید دستگاه‌های ایکس.ری پیشرفته را یکی از راه‌های سرعت در گمرک دانست و تاکید کرد: این دستگاه‌ها داخل کانتینر را اسکن کرده و سرعت کار را بالا می‌برد. 

فرار ترانزیت از بروکراسی فراوان
«فریال مستوفی»، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران نیز در گفت و گو با ایرنا، بروکراسی را مهم‌ترین دلیل تمایل نداشتن کشورها به ترانزیت کالایشان از ایران دانست و گفت: کالاهایی که به مقصد ایران حمل می‌شوند، برای ترخیص در گمرک به مشکل می‌خورند؛ بنابراین شرایط کالاهای ترانزیتی نیز چندان مطلوب نیست.
وی دلیل آن را بروکراسی فراوان و سو مدیریت دانست و افزود: امکانات بندری نیز چندان مهیا نیست و در زیرساخت‌ها مشکل داریم اما این موضوع اصلی نیست و سو مدیریت اجازه به دست آوردن سهم بالای ترانزیت را نمی‌دهد. 
مستوفی ادامه داد: هم اکنون حتی از زیرساخت‌های ممکن هم به خوبی استفاده نمی‌کنیم زیرا قوانین و بخشنامه‌های زیاد اجازه این کار را نمی‌دهد. 
به گفته این فعال اقتصادی کشورها از مسیری ترانزیت می‌کنند که علاوه بر سرعت، با قوانین درگیر نباشند.