کلیات طرح کلید به کلید

در همین راستا و در برنامه‌های دولت دوازدهم بحث نوسازی ناوگان به طور جدی در دستور کار قرار گرفت و روز سه‌شنبه ششم خرداد ۱۳۹۹ با حضور محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی در سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای سامانه ثبت‌نام متقاضیان نوسازی ناوگان حمل و نقل به طور رسمی رونمایی شد. این اتفاق در حالی افتاد که طبق سیاست‌های تعیین شده مقام معظم رهبری در بحث حمل و نقل، ایشان تاکید ویژه‌ای بر افزایش بهره وری و بالا رفتن سهم بیشتر از بازار حمل و نقل منطقه‌ای و بین‌المللی و جلب مشارکت مردم در امور حمل و نقل دارند.

همچنین در این زمینه حسن روحانی، رئیس جمهوری در اسفند ۱۳۹۷ تاکید کرد که خودروهای فرسوده باید به طور کامل از رده خارج شده و در تلاشی با همکاری وزارتخانه های راه و شهرسازی، نفت و صمت این اتفاق رخ داده و کار نوسازی از فرسوده ترین ها شروع شود.

ناوگان فرسوده ۳۰درصد ناوگان حمل و نقل کشور

نگاهی به وضعیت موجود خودروهای فرسوده و اسقاط شده به تفکیک کاربری چه در حوزه شهری و چه برون شهری در بحث انواع کامیون نشان می‌دهد که حدودا یک میلیون و ۹۵۰ هزار کامیون در کشور وجود دارد. از این تعداد ۵۷۶هزار و ۵۵ کامیون در شهری و برون شهری از جمع کل ناوگان کشور که در بالا اشاره شد فرسوده بوده که حدود ۳۰ درصد ناوگان را تشکیل می‌دهند. در این زمینه و طی بیست سال گذشته در مجموع اقدامات انجم گرفته برای نوسازی ناوگان در مجموع برون شهری و شهری به عدد ۲۴۵۸۸ تا پایان سال ۱۳۹۸ می‌رسیم که طبق اعلام ستاد مدیریت سوخت اسقاط شده‌اند.

عمر میانگین بالای ۱۹ سال کامیون‌های برون شهری

در حوزه حمل و نقل عمومی برون شهری تعداد کل کامیون‌های فعال ۳۴۶ هزار و ۲۴۳ دستگاه با میانگین عمر ۱۹.۲ سال است. در این بین تعداد کامیون‌های بالای ۲۲ سال ۱۰۷ هزار و ۸۸۱ دستگاه است که معادل ۳۱ درصد ناوگان برون شهری است. در همین خصوص و در مرحله نخست هدف نوسازی ناوگان که در سال ۹۹ آغاز شد در مورد کامیون‌های با سن۴۰ سال است که حدود ۵۳ هزار دستگاه بوده و ۱۵ درصد از ناوگان فرسوده برون‌شهری را تشکیل می‌دهند.  

تبعات انجام نگرفتن طرح نوسازی

این تاکید از سوی مقام معظم رهبری و بعد از آن دولت فعلی برای نوسازی ناوگان حمل و نقل جاده‌ای به واسطه تبعاتی است که در صورت نداشتن نگاه جدی به آن ممکن است کشور را درگیر کند. تبعات وضع موجود و حفظ این وضعیت تحمیل سالیانه بالغ بر ۹۶۰ میلیون دلار بابت مصرف سوخت مازاد کامیون‌های فرسوده است که به صورت رسمی در گزارش مربوط به مصوبه مورخ ۲۰ خرداد ۹۷ شورای اقتصاد توسط وزارت نفت ارائه شد. در کنار این مورد مباحثی همچون افزایش آلودگی هوا، کاهش ایمنی و طولانی شدن مدت زمان سفر و کاهش بهره وری ناوگان را می‌توان نام برد. همچنین از دست رفتن ظرفیت‌های داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی در بحث حمل و نقل از دیگر تبعات جدی نگرفته شدن این طرح می‌تواند باشد.

عملکرد نوسازی ناوگان برون شهری در گذشته

در بحث نوسازی ناوگان برون شهری در سال‌های پیش از آغاز این طرح طی سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۸ تعداد ۶۱۱۷ دستگاه ناوگان معرفی شد که مجموعا طبق اعلام سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای ۵۱۸۸ دستگاه تحویل متقاضیان شده است. در این خصوص مجموع تعداد کامیون‌های واگذار شده در دوره‌های قبل این اتفاق یعنی از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۳ مجموعه ۱۳۰۸۷ دستگاه ثبت شده که کار نوسازی انجام شده است. به این ترتیب مجموع تعداد کامیون‌های نوسازی شده از طریق تولیدکنندگان داخلی در دوره بیست سال گذشته حدودا ۱۸۲۷۵ دستگاه است.

برنامه جاری سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای برای نوسازی ناوگان باری

سازمان راهداری و حمل ونقل جاده‌ای برای نوسازی ناوگان از محل مصوبه شماره ۱۲۸۸۴۵ مورخ ۲۰ خرداد ۱۳۹۷ شورای اقتصاد موسوم به طرح کلید به کلید کار را با چشم انداز حدود ۵۰۰۰ دستگاه در سال ۹۹ آغاز کرده است. همچنین در این برنامه نوسازی با استفاده از توان تولید داخل کامیون با انعقاد قرارداد سازمان با تولیدکنندگان همچون نوسازی ۸۰۰ دستگاه ناوگان باری بالای ۵۵ سال از طریق ایران خودرو دیزل در دستور کار قرار دارد. در این راستا همین طور نوسازی از محل واردات کامیون موضوع بند (ث) ماده ۳۰ قانون احکام دائمی برنامه توسعه کشور برای حداکثر ۲۰هزار دستگاه کامیون فرسوده جزو این برنامه ریزی است.

 کلیات طرح کلید به کلید

همان طور که در بالا اشاره شد از اهم برنامه‌های سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای در بحث نوسازی ناوگان باری طبق مستندات قانونی طرح کلید به کلید با چشم انداز حدود ۵هزار دستگاه در سال ۱۳۹۹ است. در این خصوص و از کلیات این طرح می‌توان به نوسازی تعداد ۲۰۲۵۰۰ دستگاه انواع ناوگان تجاری با هزینه سرمایه گذاری ۱۰.۶۶۶ میلیارد دلار طی مدت سه سال که ۷۵ درصد ناوگان برون شهری است،‌اشاره داشت. پیش‌بینی منابع ارزی مورد نیاز این طرح نیز از طریق صرفه‌جویی در مصرف سوخت خودروها طی مدت کارکرد خودرو و پیمایش به میزان ۵۰ درصد ارزش خودرو است. تامین منابع ارزی این طرح در سال اول اجرای طرح از طریق صندوق توسعه ملی و در سال‌های بعد از طریق فاینانس ارایه بخشی از منابع ریالی مورد نیاز از طریق شبکه بانکی به صورت تسهیلات ۶۰ ماهه به متقاضیان (۳۰ درصد ارزش خودرو) و آورده نقدی متقاضیان (۳۰ درصد ارزش خودرو) است. مسئولیت اجرای طرح با سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران به نمایندگی از وزارت صنعت، معدن و تجارت بوده و ایجاد سامانه شناسایی ناوگان فرسوده (نونافر) از سوی سازمان راهداری و ثبت نام توسط شرکت‌های طرف قرارداد تامین کننده خودرو از دیگر کلیات طرح کلید به کلید است.

سیاست‌های کلان در طرح واردات کامیون با عمر زیر سه سال

در طرح نوسازی ناوگان حمل و نقل باری کشور، قرار است بخشی از نیاز ناوگان از طریق واردات انجام گیرد و به همین خاطر بود که طرح واردات کامیون با عمر زیر ۳ سال مجوز گرفت. سیاست‌های کلان طرح واردات کامیون با عمر زیر سه سال در وهله نخست با اولویت جایگزینی با فرسوده‌ترین ناوگان با عملکرد بالا خواهد بود. همچنین ایجاد امکان بهره‌مندی از طرح توسط مالکان و رانندگان فعال با شرایط اقتصادی پایین، مشارکت خودروسازان، تقویت شرکت‌های توانمند و بزرگ مقیاس حمل و نقل، تامین ناوگان ملکی الزامی شرکت‌های حمل و نقل، ورود کامیون‌های استاندارد با خدمات پس از فروش، کاهش ریسک فعالیت دلالی و کلاهبرداری و استقلال در استفاده از تسهیلات دولتی در نظر گرفته شد.

در همین زمینه طبق سیاست اجرایی در نظر گرفته شده برای این طرح کارخانجات تولیدکننده کامیون در هر مرحله می‌توانند ۱۰۰۰ دستگاه واردات داشته باشند. شرکت‌های حمل و نقل توانمند یکصد دستگاه، شرکت‌های واردکننده کامیون‌های سنگین در هر مرحله ۵۰ دستگاه، مالکان حقیقی و حقوقی وسایل نقلیه فرسوده ۱۰ دستگاه در هر مرحله نیز به این تعداد امکان واردات دارند.

همچنین حرکت در جهت سیاست شرکت محوری از طریق استفاده اختصاصی کامیون‌های شرکت‌های حمل و نقل طی سه سال، الزام ارایه خدمات پس از فروش برای کامیون‌های وارداتی و امکان کنترل عملکرد واردکنندگان درخصوص ایفای تعهدات مبنی بر لزوم انجام ۸۰ درصد تعهدات در هر مرحله از دیگر سیاست‌های اجرایی در بحث واردات کامیون‌های با عمر سه سال در طرح نوسازی ناوگان حمل و نقل باری کشور است.   

بستن راه دلالی در طرح نوسازی

همچون واردکنندگان، برای متقاضیان استفاده کننده از این طرح نیز یکسری سیاست‌های اجرایی در نظر گرفته شده است. تعیین فهرست مشخص از ناوگان فرسوده‌تر با عملکرد بیشتر، ممنوعیت پذیرش مالکیت وکالتی یا پیش‌فروش به منظور جلوگیری از دلالی، اسقاط کامیون فرسوده پس از تعیین کامیون وارداتی جایگزین و امکان مشارکت مالکان با شرایط اقتصادی پایین با شرکت‌های حمل و نقل از برخی موارد در نظر گرفته در سیاست‌های اجرایی دربحث متقاضیان در طرح نوسازی ناوگان است.

سیاست‌های اجرایی در بحث کامیون‌های وارداتی

در کنار سیاست‌های اجرایی برای واردکنندگان و متقاضیان مصرف از طرح استفاده از کامیون‌ها با عمر حداکثر سه سال، یک بسته سیاستی نیز برای اجرا در خصوص واردات این کامیون‌ها در نظر گرفته شده است. انعطاف در نوع بارگیر ثابت و غیرثابت و نیز کارکرده و بدون کارکرد، حداکثر عمر از زمان تولید سه سال، الزام وجود و تایید استانداردهای ایمنی، کیفیت و آلایندگی و خدمات پس از فروش، پذیرش کامیون‌های ساخت کشورهای پیشرو در زمینه امور فنی وسایل نقلیه همچون کشورهای اروپایی، ژاپن و کره جنوبی که در ۵ سال گذشته مدل‌های آن‌ها در کشور تولید و یا کشور وارد شده باشند و در نهایت الزام به رعایت سقف قیمتی براساس قیمت خرید، سود متعارف و عوارض قانونی از اهم سیاست‌های اجرایی در بحث کامیون‌های وارداتی به شمار می‌آیند.

بررسی اثرات نوسازی ناوگان باری بالای ۴۰ سال

این نگاه و نوسازی ناوگان باری به خصوص ناوگان بالای ۴۰ سال بهره وری بسیار بالایی را برای حمل و نقل کشور به همراه خواهد داشت. نتایجی که می توان از نوسازی ناوگان باری بالای ۴۰ سال به دست آورد حدود ۵۳۰ میلیون لیتر صرفه جویی مصرف سوخت در سال است. همچنین ارتقای ایمنی، کاهش آلودگی، کمتر شدن سن ناوگان از ۱۹ به ۱۴.۵ سال از دیگر نتایج و اثرات مثبت این نوسازی است. افزایش بهره‌وری و رسیدن تعداد ناوگان با کاهش عمر ۵ ساله از ۴۵ هزار وسیله به ۱۰۰ هزار وسیله از دیگر موارد این نوسازی به شمار می آید.