مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام، پایانی بر استعمار ۱۵۰ ساله دریایی ایران

بعد از ۱۵۰ سال واماندگی دریایی و کشیدن بار ذهنی استعمار، مجمع تشخیص مصلحت نظام مقرر کرده است که طرز فکر در تصمیم سازی و تصمیم گیری دریایی متحول شود.

تصویب سه بند از پیش‌ نویس سیاست‌ های کلی توسعه دریامحور

به گزارش تین نیوز به نقل از  مارین نیوز، روزنامه اقتصاد سرآمد امروز در تیتر یک خود نوشته: ایران کشوری دریایی است؛ درست بر خلاف تصوراتی که ایران را کشوری خشک می پندارند. این تصور را باید حاصل استعمار و استثمار دانست که ۱۵۰ سال – از دوره قاجار تا امروز- بر سر فرهنگ ایرانیان سایه شوم گسترانده است. استعمار به قول مرحوم شریعتی می گوید: «این جا نباش، هر جا می خواهی باش، چه به نماز، چه به شراب.»این جا نبودن، جای درست نبودن و جایی که مد نظر استعمار است نبودن، برای استثمار مهم است و دیگر مهم نیست کجا باشی. این که تصور کنی کشوری خشک هستی و باید در دل کویر زندگی کنی و با کم آبی دست درگریبان باشی، مهم است و برای همین باید خیال کنی که دریایی نیستی. شستشوی مغز فرهنگی یعنی همین. یعنی با وجود دریا در شمال و جنوب، به دل خشکی چنگ بزنی و تقریبا همه داشته ها و کارخانجات بزرگ خود را به دل کویر و خشکی بنشانی. درختانی که بی آب در نهایت خشک خواهند شد. 

۱۵۰سال استعمار برای استثمار

از دوره قاجار- که منحط ترین، ضعیف ترین و بی اراده ترین حکومت حاکم بر ایران بوده است- دور کردن ایرانی ها از دریا به طور جدی آغاز شد. پیش از آن، اقتصاد دریا آن گونه نبود که به طور جدی مد نظر قرار گیرد و در حد ظرفیت ممکن مورد بهره برداری قرار می گرفت. بعد از کشف نفت و توسعه اقتصاد دریا، استعمار با فهم عمیق از موضوع، تلاش کرد که حکومت مرکزی ایران را معطوف به خشکی کند و موفق هم شد. 

در دوره پهلوی، نیم نگاهی به حوزه دریا شد؛ اما محدود و در حد و قواره نفت و گاز. باز هم کشور از دسترسی گسترده به اقتصاد آبی محروم ماند. در سال ۱۳۴۵ زمانی که پهلوی دوم، برنامه توسعه اول ایران را آغاز کرد، کشوری مانند کره جنوبی یک روستای بزرگ بود بدون هیچ برنامه توسعه ای. این کشور در ۱۳۵۰ اولین برنامه توسعه خود را آغازید، یعنی دقیق ۵ سال بعد از ایران. اما امروز با بهره برداری کره جنوبی از اقتصاد دریا، سال ها از هر نظر از ایران امروز جلو افتاده است. به خصوص در بخش صنعت و فرهنگ، به خوبی فاصله گرفته است. 

این استعمار تا امروز ادامه دارد و همچنان باور به دریایی بودن در ما نهادینه نشده است. تا امروز ۱۵۰ سال ما از «گنچ پنهان» دور مانده و موفق به کشف و استخراج آن نشده ایم.

۱۳۷۸ سال شروع تفکر دریایی

مقام معظم رهبری در سال ۷۸، با ایراد سخنرانی نگاه ها را به دریا معطوف کرد. سخنان و توصیه ها و تاکیدات مکرر ادامه یافت و البته تغییر در باورهای مسئولان که اغلب خشکی گرا بودند و تخصص دریایی نداشتند، کار آسانی نبود.

نخستین بار مرحوم هاشمی رفسنجانی، نگاه مطلوبی به دریا افکند. وی با دستور اجرا مطالعات مقدماتی ایجاد آبراهه شمال-جنوب قدم بسیار بزرگی برداشت. قدمی که هر کسی شهامت آن را نداشت؛ اما این قدم ناکام ایستاد و با پایان ریاست جمهوری وی، آخرین دستور وی مبنی بر مطالعات تکمیلی آبراهه شمال-جنوب به اغما رفت. 

در دوره احمدی نژاد، حفر آبراهه مورد توجه قرار گرفت و اقداماتی هم شد؛ اما اراده کافی در دولت برای ادامه نبود و کار دوباره تعطیل شد.

دولت سیزدهم آغاز جدید

دولت سیزدهم را باید نویدبخش آغاز نوین در بحث اقتصاددریاپایه دانست؛ زیرا به دنبال تاکیدات رهبری، برای اولین بار شورای عالی صنایع دریایی با حضور رئیس جمهور برگزار شد. رئیسی یک کارگروه ویژه برای بررسی مسائل اقتصاد دریاپایه تشکیل داد.

در تعاقب این فعالیت های ذهنی، مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز وارد میدان شد و سیاست های کلی اقتصاد دریاپایه را مورد بحث و بررسی قرار داد و اخیراً مباحث را جمع بندی، مصوبات را تشخیص و به دفتر مقام معظم رهبری برای تصویب نهایی ارسال کرده است که در حد خود به عنوان تصمیمات و تلاش های ذهنی قابل تقدیر است و نشان می دهد که ایران بعد از ۱۵۰ سال پیروی از تفکر استعماری، وارد دوران جدید تفکر انقلابی شده است و بر آن است که اقتصاد دریاپایه را به معنای راستین آن محقق کند. 

فاصله ذهن تا عمل

البته بسیار زیاد است فاصله آن چه گفتند و مصوب کردند با آن چه که قرار است اجرایی شود. بخش بزرگی از مسئولان کنونی ایران، فاقد اندیشه، تخصص و انگیزه دریایی هستند و اصولا درک مناسب و روشنی از اقتصاددریاپایه ندارند. اغلب هم تحصیل کرده خشکی هستند و هم به مسائل زودبازده توجه دارند و هم از عایدات اقتصاددریاپایه و فعالیت در آن حوزه اطلاعاتی ندارند و چون بی اطلاع هستند، از تصمیم در باره آن اجتناب می کنند و «اقتصاد دریاپایه را مساله» نمی دانند. 

نمونه بارز آن اقدام سازمان برنامه و بودجه در حذف مفاد اقتصاد دریاپایه از برنامه هفتم توسعه است. با تاکید بر این نکته که گفته اند: برنامه هفتم توسعه مساله محور است! این بدان معناست که اقتصاد دریاپایه ایران جزو مسائل محسوب نمی شود! این یک پارادوکس بزرگ است. یک طرف در مجمع تشخیص مصلحت نظام، اقتصاد دریاپایه محور بحث و مصوبه قرار می گیرد، یک جا مساله محسوب نمی شود و حذف می شود. این تناقض کجا حل می شود؟

سیاست یک پارچه و مدیریت منسجم

بعد از ۱۵۰ سال واماندگی دریایی و کشیدن بار ذهنی استعمار، مجمع مقرر کرده است که طرز فکر در تصمیم سازی و تصمیم گیری دریایی متحول شود با این مصوبه:

«سیاست گذاری یک پارچه و مدیریت منسجم و هم افزایی توسعه دریا‌محور همراه با تقسیم کار ملی برای بهره گیری موثر و بهینه از ظرفیت ها، منابع و ذخایر مناطق ساحلی و دریایی با ایجاد ساختار و سازوکار مناسب و اختیارات لازم.»

این مصوبه برجستگی های قابل توجه دارد:

اول: سیاست گذاری یک پارچه

از دیرباز تا کنون، شاهد یک سیاست گذاری یک پارچه نبوده ایم و همواره سلیقه حاکم بوده است. سلیقه افراد بعلاوه میزان نفوذ فرد. این سم مهلکی بوده که سالیان درازی است ما را از به هم پیوستگی فکری و سازمانی دور کرده است و نتیجه آن این شده است که کره جنوبی از یک روستای خرابه تبدیل به یک قطب بزرگ در آسیا و منطقه و حتا بین الملل شود و ما هنوز تکلیف مان با خودمان و دریا مشخص نباشد. این نکته برجسته بسیار امیدبخش است که مجمع الجزایر تصمیم سازی و تصمیم گیری را یک جا جمع کند و هم افزایی لازم به وجود آورد.

دوم: مدیریت منسجم

وحدت مدیریت و وحدت فرماندهی چیزی است که چند قرن است در دانش مدیریت به عنوان یک اصل مطرح شده است؛ اما قدرت استعماری آن را از ما گرفته است. هر چه از وحدت مدیریت دریایی دور باشیم، استعمار به استثمار خود به اشکال و انحاء گوناگون ادامه خواهد داد. اگر سیستم یک پارچه شود و مدیریت منسجم معنا پیدا کند، ما آخرین زنجیرهای استعمار دریایی ایران را پاره کرده ایم.

سوم: سازوکار مناسب

آن چه هست، مناسب نیست. تفرقه و سلیقه و خردکردن بودجه های کلان و تعارض و تعلل در تصمیم گیری و اجراست. با سه محور، سیستم یک پارچه، مدیریت منسجم و سازوکار مناسب، تمامی مسائل در مسیر حل قرار می گیرند. اکنون حساب و کتاب ها به هم ریخته است. مسائل در هم آشفته اند و اصلا معلوم نیست که مساله اول کدام است و مساله دوم کدام؟

ما بسیار امیدواریم با تصویب و حتا تقویت مصوبات در محضر رهبر انقلاب اسلامی، کار استعمار ۱۵۰ ساله بخش دریایی ما به اتمام برسد و ما در مسیر یک شروع خوب در حوزه اقتصاددریا پایه قرار بگیریم.