پشت پرده ارزان ترین بنزین دنیا در ایران

به گزارش تین نیوز به نقل از اقتصاد۲۴؛ «اگر می خواهید قیمت بنزین را دلاری کنید، پس حقوق ها را هم دلاری کنید، بنزین ایران ارزان نشده بلکه پول ملی بی ارزش شده». این یک خط، خلاصه واکنش مخاطبان به مقایسه سایت گلوبال پترول پرایس درباره قیمت بنزین کشور ها بود که در فضای مجازی بازتاب گسترده ای داشت.

اختلاف قیمت بنزین با قیمت صادراتی آن باعث شده که طبق آمار کنفرانس بهینه سازی ایران، دهک دهم جامعه (ثروتمندترین دهک) ۱۷.۵ برابر دهک اول یارانه بنزین دریافت کرده و با تعمیق ناترازی بنزین، در سال ۱۴۰۲ حدود ۳ میلیارد دلار از درآمد دولت بابت واردات این فرآورده کم شود.

اما در ایران پیش تر دو تجربه اصلاح قیمت بنزین دو تاثیر متفاوت بر روند مصرف گذاشته است. در تجربه هدفمندی یارانه ها با اجرای سیاست های مکمل غیرقیمتی «روند مصرف» بنزین کاهش یافته و حدود ۱۰۰ میلیارد دلار صرفه جویی ارزی نصیب کشور شد و در تجربه آبان ۹۸، شوک درمانی به جز تاثیر مقطعی بر کاهش مصرف (آن هم با کمک کرونا) نتیجه ای در کنترل مصرف بنزین نداشت (اطلاعات بیشتر).

اما ارزش دلاری قیمت بنزین، شاخص مناسبی برای مقایسه نیست و بهتر است از شاخص «سرانه حقوق نسبت به قیمت بنزین» برای مقایسه استفاده شود که البته تاییدکننده ارزان بودن «قیمت نسبی» بنزین در ایران است.

طبق گزارش مرکز مطالعات زنجیره ارزش (تصویر ۲)، هر شهروند قادر به خرید بیش از ۱۵۰ لیتر بنزین در روز است. این در حالی است که هر شهروند آمریکایی با درآمد سرانه ی بیش از ۱۹ برابر هر ایرانی، توانایی خرید ۱.۳ برابر این مقدار را دارد.

طبق آمار ترازنامه انرژی، سهم هزینه های انرژی در سبد هزینه خانوار شهری ۳.۹ درصد است درحالیکه سهم کل هزینه های غیرخوراکی حدود ۷۵ درصد سهم دارد. این آمار به خوبی نشان می دهد که انرژی ارزان در سبد هزینه خانوار نقش جبران کننده برای سایر هزینه ها از جمله خودرو و مسکن گران را ایفا می کند.

کارشناسان در مواجهه با خبر سایت گلوبال پترول پرایس واکنش متفاوتی داشته اند که بعضا صرفا سلبی بوده است. سیدیاسر جبرئیلی رئیس مرکز ارزیابی مجمع تشخیص مصلحت در این باره می گوید: دوران این شعبده بازی ها به پایان رسیده است. تاریخ مصرف متوسل شدن به «دلار گران» برای ارزان نمایی و سپس گران سازی بنزین در ایران تمام شده است. پیشنهاد می کنم همان خط جدید و جذاب ناترازی را دنبال کنید که هنوز می تواند مدتی به کار ِگران سازی بیاید.

اما مرتضی زمانیان استاد دانشگاه صنعتی امیرکبیر با اشاره به واقعی بودن مشکل بحران انرژی در ایران می گوید: اصلاحات یک ترکیب و تدریجی از این مجموعه راهکار ها را می طلبد که ممکن است در بخش هایی از آن، قیمت هم بخواهد اصلاح شود و در بخش هایی هم نباید اصلاح شود، یعنی همه چیز هم قیمت نیست و باید بسته ای از راهکار های غیرقیمتی و قیمتی را به کار گرفت.

به نظر می رسد جبران ناکارآمدی ها با انرژی ارزان یک زیست اقتصادی و یک تعادل هزینه و درآمدی برای اقشار مختلف ایجاد کرده که البته نه تنها نتیجه ملموسی در افزایش رفاه خانوار ها نداشته بلکه کشور را در لبه پرتگاه بحران انرژی قرار داده است. برای تغییر معادله فعلی و تولید ثروت از انرژی، هیچ راهکار تک خطی وجود ندارد. مسئله پیچیده است و راهکار حل آن نیازمند «برنامه جامع» است.