روایت گورهای سیاه

به گزارش تین نیوز به نقل از ایسنا، متن پیش رو گزارش روزنامه شرق از روزهای سخت بعد از حادثه در معدنجوی طبس است؛

 آنها جان های عزیزی بودند، جان هایی که دیگر به خانه باز نمی گردند. کارگرهای بسیاری طی این سال ها در معادن طبس جانشان را از دست دادند، اما ماجرای معدنجو، پرخسارت ترین حادثه معادن کشور به حساب می آید که تعدادی از این قربانی ها به دلیل شدت گاز انفجار احتمالا هرگز پیدا نخواهد شد. طبق بررسی های انجام شده، قبل از وقوع حادثه، یعنی حدود ساعت شش و هنگام تعویض شیفت، کارگرها در مورد افزایش میزان گاز معدن هشدار داده بودند. اما با بی توجهی مسئولان به این ماجرا، کارگرهای شیفت بعد مشغول به کار شدند. بعد از آن در ساعت بین هشت ونیم یا ۹ شب این انفجار اتفاق می افتد و به بلوک B که در سه کیلومتری یکدیگر بودند هم می رسد و حتی این بلوک هم با وجود مسافت زیاد، فوتی و مصدوم بر جای می گذارد. این درحالی است که احتمالا توجه به درصد گازسنج معدن که باید زیر یک درصد باشد و وجود هواکش های قدرتمند، مانع از این حادثه می شده است. هرچند تاکنون نیز با وجود پیگیری خبرنگار در معدن، درصد گاز هنگام انفجار اعلام نشده است. پیش از این حادثه هم بارها کارگرها در مورد میزان گاز داخل معدن به مسئولان خود هشدار داده بودند، ولی همچون روز حادثه، با بی توجهی آنها روبه رو شده بودند.

 چشمان منتظر جلوی درِ شرکت معدن

چادر مشکی را روی صورتش می کشد تا کسی چشمان سرخش را نبیند. از تربت حیدریه خودش را به طبس رسانده تا ردی از همسرش پیدا کند. با چهره ای درهم یک جمله می گوید و آرام آرام از جلوی درِ اصلی شرکت معدن دور می شود: « نشستند تا جنازه همسرم پیدا شود». همان موقع دو ماشین دیگر از راه می رسد. مردان جوان و میانسالی که بازی بدنشان در این گرمای طاقت فرسا نشان از استیصال آنها دارد. حراست مجموعه جلوی آنها را می گیرد تا کسی داخل نرود. مرد میانسال با صدای بلند می گوید: «پسرجان شما بگو ما چه کار کنیم؟ هرکجا می رویم کسی جواب روشنی به ما نمی دهد!». یکی از نیروهای حراست با تندی خبرنگارها را از این فضا دور می کند، اما صدای این خانواده ها هنوز به گوش می رسد که می گویند: «ما همه جا را گشتیم. فقط بدانیم زنده هستند یا نه!». زن میانسال زیر لب برای خودش نجوایی می کند، وقتی بازوانش را در دست می گیری، به نظر دو استخوان نازک را در مشت گرفته ای که زیر پارچه ای نخی مخفی شده است. در چشمان ما خیره می شود: «از دیشب به هر شماره ای که از معدن داشتم تماس گرفتیم، ولی دریغ از یک همدلی و پاسخ. همسرم یک هفته در میان کار می کند. دیروز روز اول کاری هفته جدیدش بود که کاش نمی آمد. من با دو بچه چه کنم؟». مردی کنار ما می آید: «علی محمد رجبیان را یادتان باشد. از اقوام ماست. نمی دانیم الان زنده است یا مرده. بیمارستان، سردخانه، استانداری همه جا را گشتیم».

صدای یکی از نیروهای حراست شنیده می شود که سعی دارد با همدلی شرایط را برای خانواده ها توضیح دهد: « ما نمی دانیم چه افرادی داخل آمبولانس هستند چون اصلا هیچ ماشین امدادی اینجا توقف ندارد؛ فقط موقع خروج به ما می گویند. یکی دو تا یا سه تا و بعد می روند. شما هم بهتر است به بیمارستان طبس بروید چون تونل معدن هم همین بغل نیست که بگویم خودتان بروید آنجا پیگیری کنید. به خدا اصلا راهتان نمی دهند». حالا ساعت تقریبا نه صبح را نشان می دهد. حدود پنچ ساعت از حضور ما جلوی درِ اصلی معدن می گذرد که به دلیل ممنوعیت از ورود خبرنگار تمام نیمه شب را همین جا در انتظار تأیید، طی کردیم. اما حالا با پیگیری از حراست مجموعه، اجازه ورود پیدا کردیم و چشمان منتظر همه خانواده ها بدرقه راهمان می شود.

بلوک  C معدنجو؛ جایی برای مرگ سیاه کارگرها

تا چشم کار می کند بیابانی با کوه های زخمی است. تپه هایی به رنگ زغال که زیر همه آنها، کانال های درهمی برای استخراج زغال سنگ نهفته است. چند گیت بازرسی را پشت سر می گذاریم تا به محل اصلی حادثه یعنی بلوک C برسیم. هرچند در بدو ورود مسئولین حاضر در محدوده، ممنوعیت هایی را برای ما به عنوان خبرنگار و عکاس روزنامه وضع کردند؛ اما همین موضوع نشان از شرایط امنیتی حاکم دارد. ما اجازه نزدیک شدن به ورودی معدن را نداریم، اما از فاصله نه چندان دور هم نوار نقاله های روی ریل مشخص است. همان ها که در این چند روز به جای حمل زغال سنگ، جنازه کارگرها را با آن جابه جا می کردند.

چند متر آن طرف تر یک ماشین نعش کش و چند آمبولانس مستقر است. گروهی از کارگران امدادی معدن با صورت و لباس های سیاه خود در سایه نشستند و منتظرند برای جست وجو آنها را صدا بزنند. آن قدر بی حوصله هستند که هیچ کدام تمایلی برای حرف زدن ندارند. کنار آنها نیروهای جوان هلال احمر با لباس هایی که تیرگی زغال، نشانی از رنگ قرمز آن نگذاشته در حال استراحت هستند. برای مصاحبه با آنها باید از مسئولان مجموعه اجازه بگیریم. جلو می روم. خستگی در صورت تمام آنها نمایان است. پسر جوان با پشت دست روی پیشانی تیره خود می کشد: «ما از پریشب اینجا هستیم و تا الان هیچ استراحتی نکردیم ». همان موقع یکی دیگر از آنها کلاه ایمنی را از سرش برمی دارد و با خنده اضافه می کند: «بچه ها یکی یکی بی هوش می شوند و می‍ افتند. تا همین الان ما ۳۵ جنازه بیرون آوردیم. هرچند ما نباید به شما آماری بدهیم ».

در بین آنها، مرد جوانی که از خستگی به تکه چوبی تکیه داده از وضعیت اجساد می گوید که با وجود فاصله سه کیلومتری بین بلوک B و C، اما در بلوک B هم کشته وجود داشته است: «شدت انفجار در بلوک C بدن ها را از بین برده بود. با وجود این ما با چهار تیپ که هرکدام سه الی چهار نیرو دارد، شبانه روز در حال کار هستیم ». محمد اکبری، یکی از مسئولین هلال احمر این منطقه از عدد بین ۱۴ تا ۱۵ نفری زیر آوار به ما می گوید که براساس بررسی های تیم امداد به او گفته اند. در بین این گفت وگوها مسئولان حاضر کم کم به ما دستور اتمام کارمان را می دهند؛ هرچند چند دقیقه ای بیشتر از حضور ما در این منطقه نمی گذرد. کنار یکی از ماشین های آمبولانس می روم. خون های خشک شده که از کف اتاقک حمل بیمار را پوشانده، مأمور آمبولانس می گوید صاحب این خون تمام کرد و مُرد. خودش ادامه می دهد: «بیشتر کارگرهایی که از بلوک C بیرون آوردند، بدن هایشان از بین رفته بود». همان موقع مرد جوانی جلو می آید و مانع ادامه صحبتش می شود و هر دو با هم می روند. چند دقیقه بعد محمدحسن نامی، رئیس سازمان مدیریت بحران، از راه می رسد و در گفت وگوی خود با «شرق» به عدم سیستم مانیتورینگ این معدن و بیشتر معدن های کشور اشاره می کند: «باید تمام معادن مانیتورینگ شود و بابت ایمنی آنها به صورت مرتب بازرسی انجام شود. سازمان صنعت و معدن وظیفه دارد به صورت دائم از اینجا بازرسی کند. مسئولین معدن باید به این اطمینان برسند که شرایط داخل معدن برای کارگران اصولی باشد؛ چون هر لحظه امکان دارد داخل معدن اتفاقی بیفتد و مسئول معدن باید همه چیز را مدیریت کند. تمام معدن های کشور باید سنسور داشته باشد و مانیتورینگ شود؛ درحالی که تعداد خیلی کمی به این امکانات مجهز است ».

 هرچند بعد از این گفت وگو، درخواست پاسخ از یکی از مسئولان معدن که تمایلی به درج نامش در گزارش نداشت، نتیجه بخش نبود. در آخرین لحظات که ما در معدن حضور داشتیم، از این مسئول در مورد اینکه چرا قبل از وقوع این حادثه از فن قوی استفاده نشده و مسئول مربوطه گازسنج را چک نکرد، گفت: «هر لحظه امکان دارد اتفاقی رخ دهد». حتی در پاسخ به اینکه پیش از این نیز کارگرها از میزان گاز داخل معدن شکایت داشتند و آن زمان هم بی توجهی شد، با لبخندی ادامه داد: « همیشه همه از مدیران خود گله دارند، مثلا شما از مدیرمسئول خودت، منم از مدیر بالاسری خودم ». بعد از گفتن این جمله که «اما اینجا جان کارگر در میان بوده است» حرفش را ادامه می دهد: «هرکسی در شغل خودش با خطراتی مواجه است. شما اطمینان می دهید که هنگام رانندگی چرخ ماشینت خراب نشود».

بعد از آن کم کم برای بازگشت، دوباره راهی این جاده شدیم. راننده معادن مختلف را در راه نشانمان می داد که هرکدام طی این سال ها به دلیل ریزش یا انفجار باعث مرگ کارگرها شده است.

خداحافظی با بدن های تکه تکه کارگران در باغ رضوان

شدت گاز بدنش را از بین برده است. جسدش را روی تخت سیمانی غسالخانه خواباندند و با پودر صدر و کافور اندام های پاره پاره اش را می پوشانند. کارگر جوانی که قرار بود تا چند روز دیگر راهی خانه شود، اما طعمه معدن زغال سنگ شد. جسد حمید آموزگار را از بلوک C بیرون کشیدند و حالا برادرش با چهره ای بهت زده جلوی درِ غسالخانه نشسته تا تن بی جان برادر را به خانه برگرداند.

اینجا غسالخانه باغ رضوان طبس است. جلوی در آن ماشین های حمل جسد از شهرهای مختلف ردیف شده اند تا جنازه کارگرهای غیربومی را به شهر خودشان ببرند. راننده این ماشین ها تعریف می کند که چون ماشین مجهز به سردخانه نیست، مجبوریم روی جنازه ها یخ بگذاریم و برای همین به دنبال یخ هستیم. خانواده یکی از این کارگران با صورتی پریشان جلو می آید: «خانم خبرنگار، اینها را در روزنامه بنویس! بنویس که با ما چه کردند! حتی پول حمل جنازه عزیزمان را هم خودمان باید بدهیم. از ۱۵ تا ۲۰ میلیون دادیم تا تن بی جانشان را به خانه ببریم. آن هم بدون سردخانه! فقط چند تکه یخ به ما می دهند تا روی آنها بگذاریم !».

کارگرهای دیگر که در انتظار غسل همکار خود هستند جلو می آیند تا هرکدام حرفی بزنند. یکی از مردان میانسال شروع می کند: « شیفت ما تمام شده بود. معدن را گاز گرفته بود و ما گفتیم داخل نیایید، اینجا پر از گاز است ولی هیچ کس گوش نداد. سرپرست گفته بود کار کنید. الان چه کسی جواب گوی این درد است؟». یکی دیگر از کارگرهای جلوی غسالخانه ادامه می دهد: « والله ما گفتیم! اصلا از ترس ریزش و گاز ما سریع جمع وجور کردیم تا بیرون بیاییم. همه اینها را گفتیم ولی اصلا توجه نکردند. غیر از بچه هایی که آنجا در رفت وآمد بودند، ۱۸ نفر دیگر شیفتشان بود». در بین صداهای مختلف که هرکدام حرفی برای گفتن دارند، جوانی با صدای لرزان حرف می زند که صدای بقیه کمتر می شود: « دوربین صداوسیما آمد و گفت ما حرف بزنیم. دهان باز کردیم به ما گفتند نه این حرف ها را نزنید! پس ما چه بگوییم؟ ما هیچ امکاناتی نداریم. مثلا یک کیسه خودنجات که نوعی ماسک است به ما دادند که دیدیم همه خراب است ». یکی دیگر ادامه حرفش را می گیرد: «خانم، برادرم را از زیر آوار بیرون آوردند. سه تا بچه قدونیم قد و یک توراهی دارد. اگر فقط نیم ساعت زودتر خبر می دادند تا کارگرها بیرون بیایند، او الان زنده بود. من به خانواده چه بگوییم؟ بگویم چه اتفاقی افتاد؟ برای چقدر حقوق جانش تمام شد؟». مرد میانسالی جلو می آید: «از امکاناتی که به ما می دهند، هفته ای سه ماسک معمولی است که هنگام سرماخوردگی می زنیم. البته آن هم بدون فیلترهایی که رویش نصب می شود. بعد باید لاشه همان را تحویل بدهیم تا ماسک جدید بدهند. ما تمام مدت گلویمان سیاه است و سینه هایمان خس خس می کند». یکی دیگر از کارگرها با صدای بلند می گوید: « از هر ۲۰ نفر فقط به یک نفر ماسک فیلتردار می دهند. حتی بیشتر ما لباس و کفش هم خودمان می خریم. دیروز هم آقای وزیر آمدند اما اصلا به حرف هیچ کدام ما گوش ندادند و رفتند. می خواستیم بگوییم هواکش و فن معدن را ببینید. اگر شرایط ما استاندارد بود باز هم این اتفاق می افتاد؟ هنوز پیکر علی محمد رجبیان پیدا نشده. کارگری که ۱۳ الی ۱۵ میلیون حقوقش بود! این حق است؟». همه با صورت هایی که ته مایه گرد زغال سنگ را نشان می دهد جمله ای می گویند از حقوق های پایین که به ۲۰ میلیون هم نمی رسد تا مشکل حجم بالای گاز معدن که قبلا هم کارگرها بابت آن هشدار داده بودند. آفتاب ظهرگاهی به شکل عمود، روی صورت همه این داغ دیده ها می تابد، جنازه را از غسالخانه بیرون می آورند و ماشین حمل جنازه از محوطه دور می شود. کم کم دو مرده شور با لباس های سرتاپا سفید و چکمه های رنگی بیرون می آیند و روی سکو لَم می دهند. یکی از آنها با لبخند کم رنگی از حجم بالای کارشان در این دو روز می گوید: «خیلی خسته هستیم. دیروز ۳۳ کارگر و امروز چهار نفر دیگر را شستیم. خیلی روز سختی بود. دیروز تا ۹ شب کار کردیم تا جنازه کارگرها آماده خاک شود».

پدر  دیگر  برنمی گردد

قرار بود همین هفته برای خرید لوازم التحریر با پدرش راهی بازار شود. منتظر بود تا پنجم مهر برسد تا با هم به خرید بروند، اما نشد. محمدجواد بهشتی یکی از کارگرهای معدنجو است که همه در بی خبری او به سر می برند. خانه آنها سیاه پوش است اما میهمان ها نمی دانند امید برای پیداشدن او بدهند یا تسلیت برای داغ جوان این خانه. اما آدم های خانه مرگ او را پذیرفته اند و فقط منتظرند تا آگاهی برای شناسایی جسد صدای شان کند، همه سیاه پوشیده اند و هر لحظه این مصیبت را به یاد خودشان می آورند. اما همسر و پسر هشت ساله محمدجواد گوشه دیوار نشسته اند و بدون هیچ حرفی اشک می ریزند، هرچند پسر او حتی گریه هم نمی کند و گویی منتظر بازگشت است. یکی از زن های فامیل دختربچه چندماهه ای را جلو می آورد «ببین این دختر کوچکش است، حالا آینده این بچه چه می شود؟». همه زیر گریه می زنند و پدرش با موی سفید و لباس سیاه تنش، دستمالی روی صورتش می گیرد تا کسی اشک هایش را که برای داغ فرزند سرازیر می شود نبیند. پسر محمدجواد با صدای آرامی رو به ما می کند، چشمان درشتش، چشمانم را نشانه می گیرد و می گوید: «من دیگر درس نمی خوانم، اگر بابا برنگردد باید به جای او کار کنم. قرار بود حقوق که گرفت، برویم با هم دفتر و مداد اول مهرم را بگیریم. گفته بود پنجم مهر می رویم خرید». همه جمله ای می گویند جز همسرش، همه حرفی پرسوز می زنند جز این زن جوان. خواهرهای جوانش اشک روی صورت شان را پاک می کنند و برادر را صدا می زنند. برادری که احتمالا دیگر قدم در این خانه نگذارد. یکی از آنها بین جمع نشسته، دستش را محکم به پاهایش می کوبد که: «در این دو روز چند بار بالای سر جسدها رفتیم تا برادرمان را شناسایی کنیم. آن قدر اجساد آسیب دیده بودند که هیچ کدام قابل شناسایی نبود. داداش نازنینم الان دو روز شده که از او خبر نداریم. تازه ۳۳ سال دارد، با دو تا بچه. هیچ کس هم جوابی به ما نمی دهد. دیروز رفتیم دم غسالخانه، گفتیم شاید جنازه ای از او پیدا شده باشد که دیدم به بقیه خانواده ها می گفتند کیسه بخرید و برای تحویل جنازه های تان بیاورید». برادر کوچک خانه که او هم کارگر معدن است، با چشمان سرخش حرف خواهرش را ادامه می دهد: «من در بلوک b کار می کنم که خبر دادند انفجار رخ داده و من چون نزدیک در خروجی بودم، زودتر خودم را نجات دادم. آنهایی که بعد از من می خواستند با نفربر بیرون بیایند، همه مسموم شدند». همان موقع گوشی همراه یکی از بزرگان خانه به صدا درمی آید، روی پا می ایستد و همه اهالی ساکت می شوند. تلفن را قطع می کند، سرش را پایین می اندازد و از خانه بیرون می رود. جلوی در با صدای آرام می گوید: «گفتند برای شناسایی بروم، احتمالا خودش باشد». در خانه ولوله ای سوزناک به پا می شود. همسرش چادر را تا نیمه روی صورت می کشد و نفس زنان، اشک می ریزد. خواهرهای محمدجواد به صورت خود می زنند و مردان با گونه های خیس به حیاط خانه پناه می برند. پسر محمدجواد هم در انتظار پنجم مهر و روز خرید لوازم التحریر جلوی در خانه، چهارزانو بهت زده می نشیند. با هیچ کس حرف نمی زند و دورشدن اقوام برای شناسایی بابا را تماشا می کند.

انتظار خانواده کارگران برای بهبود در  بیمارستان

بعد از انفجار نشت گاز، عده ای کارگر راهی بیمارستان شدند و حالا طبق گفته سوپروایزر بیمارستان مصطفی خمینی طبس به «شرق»: «الان هفت نفر در آی سی یو، یکی در سی سی یو و دو نفر هم در بخش داخلی هستند. چند نفری هم تا امروز مرخص شدند». یکی از دو کارگری که به بخش بیمارستان منتقل شده، امید سلطان بیان است. کارگری که دو هفته یک بار از کرج به معدنجو می رفته و حالا به دلیل اثر گاز بخش زیادی از حافظه خود را از دست داده است. مادرش می گوید حالا خیلی چیزها را در حافظه اش ندارد. اصلا از روز حادثه چیزی نمی داند. پسر جوان تنها به ما نگاه می کند و در جواب هر سؤالی فقط می گوید یادم نیست.

 حتی ساعث شیفت و چگونگی بدشدن حالش را هم در خاطر ندارد و فقط یادش است که در بیمارستان به هوش آمده است. ناخن های سیاه و خطوط سیاه روی صورتش از کار او در معدن حکایت دارد؛ معدنی که سه سال در آن کارگری کرده و حالا ثمره ای جز فراموشی و آسیب جدی به تنفسش نداشته است. مادرش می گوید: «پزشکان گفتند به مرور سطaح حافظه اش بالا خواهد آمد و نیاز به مراقبت دارد؛ چون حتی نامش را هم به سختی به زبان می آورد». در اتاق کناری مرد میانسالی دراز کشیده که از دستان سیاهش مشخص است کارگر معدن بوده. پرستار جلو می آید و توضیح می دهد که او دارو گرفته و الان خواب است. هوا کم کم رو به تاریکی می رود و در محوطه بیمارستان زنی در انتظار نشسته، خودش را معرفی می کند. همسر علیرضا کدئی، یکی از کارگران معدن که الان در بخش مراقبت های ویژه بستری است. «همسرم در بخش مراقبت های ویژه است. گفتند به دلیل فشار ناشی از گاز شرایط خوبی ندارد. ماه اولِ کارش بود، اصلا نمی دانیم حقوقش را می دهند یا نه. الان بیمارستان به ما گفت محل کارش او را حتی بیمه درمانی هم نکرده. از طرفی دکترها می گویند شاید نیاز باشد تا مدت ها تحت نظر باشد. نمی دانم بابت همه این هزینه ها چه کنم».

کاش این صبح از نو آغاز  می شد

صدای اذان کل فضای بیمارستان را پر کرده، زن میانسال با چادر مشکی که به سر دارد، روی یکی از صندلی های سالن نشسته و با پخش صدای اذان در این راهرو زیر لب ذکری را زمزمه می کند. از او علت حضورش در بیمارستان را می پرسم، با لب های لرزان و صورت رنگ پریده، لبخند بزرگی بر چهره اش نقش می بندد و می گوید: «برای دخترم، نوه دار شدم. دختر الان زایمان کرد، ولی هشت ماهه بود، خبر معدن را که شنید، کیسه آبش پاره شد. چون سه تا از پسرهای من در معدن کار می کنند که البته آن روز شیفت شان نبود ولی دخترم ترسید. البته الان پزشک گفت خطر رفع شده ولی من هنوز نگرانی از تنم بیرون نرفته است. می گویم کاش شنبه از اول شروع می شد و هیچ کارگری هم از بین نمی رفت». بعد از خداحافظی با این مادر میانسال ما راهی تهران می شویم تا روایتگر مرگ کارگرهایی باشیم که برای نان، جان دادند. زیر لب زمزمه می کنم؛ کاش این صبح از نو آغاز می شد، اما می دانم که دیگر بازگشتی در کار نیست و این جان های گران، تمام شدند.