اصلاح نظام رفاه اجتماعی در بودجه 97

بر اساس لایحه بودجه سال 97، دولت در نظر دارد با تغییر نام سازمان هدفمندی یارانه‌ها به صندوق رفاه امید، ساختار و مأموریت آن را در چارت وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی قرار دهد.

در این طرح کاهش 10.5 میلیارد تومانی رقم یارانه نقدی و غیرنقدی به خانوارها نشانگر حذف بخشی از دریافت‌کنندگان یارانه در سال آینده است.

بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد که در صورت تحقق حداکثری ارقام پیشنهادشده از سوی دولت در سال آتی حدود ۳۴ میلیون نفر از فهرست یارانه ‌بگیران حذف خواهند شد. اما اگر دولت بخواهد طبق روال چند سال اخیر منابع بودجه‌ای را از سایر مصارف به سمت پرداخت یارانه‌ها منحرف کند در سال آتی حدود ۲۱ میلیون نفر از لیست یارانه بگیران حذف خواهند شد. این درحالی‌که است که بر مبنای برخی آمارهای تائید نشده این ارقام محاسبه‌شده می‌تواند تا ۳ میلیون نفر در هر یک از این پیش‌بینی‌ها نیز افزایش یابد.

دو تغییر عمده در یارانه‌ها

بر مبنای لایحه پیشنهادشده به مجلس بهارستان، دو تغییر عمده در نحوه پرداخت یارانه‌های نقدی در سال آتی اتفاق خواهد افتاد. نخستین تغییر عمده پیشنهادی دولت به تغییر ساختار و مأموریت سازمان هدفمندی یارانه‌ها معطوف شده است. بر این اساس سازمان هدفمندی یارانه‌ها در سال جاری ضمن اصلاح اساسنامه، ساختار و شرح مأموریت‌ها به «صندوق رفاه امید» تغییر نام خواهد یافت. مأموریت جدید این صندوق نیز تحت چترسازمانی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی قرار خواهد گرفت. به‌این‌ترتیب امکان استفاده از پایگاه اطلاعاتی یکپارچه به‌منظور تخصیص بهینه یارانه‌ها فراهم خواهد شد. دومین تغییر عمده در نسخه دولت برای پرداخت یارانه‌ها در سال آتی نیز به تغییر میزان پرداخت یارانه‌های نقدی مربوط می‌شود. بر مبنای قانون بودجه در سال ۱۳۹۶ دولت در سال جاری باید حدود ۴۸ هزار میلیارد تومان یارانه پرداخت کند. این مبلغ شامل ۵/ ۳۳ هزار میلیارد تومان یارانه نقدی و غیرنقدی، چهار هزار میلیارد تومان برای افراد تحت پوشش نهادهای حمایتی، ۸/ ۴ هزار میلیارد تومان یارانه سلامت، هزار میلیارد تومان یارانه برای ایجاد اشتغال، سه هزار میلیارد تومان برای تأمین مواد اولیه قیر و هزار و پانصد میلیارد تومان بابت نوسازی خطوط انتقال نفت و گاز و پرداخت ۲۰۰ میلیارد تومان برای واکسن فلج اطفال و توسعه مراکز فوریت اجتماعی می‌شود. محاسبات کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد که پرداخت این یارانه‌ها در سال 1396 به معنای کسری 8 هزار میلیارد تومانی در سازمان هدفمندی یارانه‌ها و ضبط سایر اهداف یارانه‌ای به نفع یارانه‌های نقدی است. اما به نظر می‌رسد دولت در پرداخت یارانه نقدی در سال آتی در نظر دارد شرایط جدیدی برای پرداخت یارانه‌ها ایجاد کند.

سه سناریوی حذف یارانه‌ای

بر مبنای ارقام پیشنهادی دولت، مجموع هزینه دولت از محل درآمدهای هدفمندی یارانه‌ها در سال آتی حدود 11 هزار میلیارد تومان کاهش خواهد یافت. بخش عمده‌ای از این کاهش 24 درصدی به کاهش 31 درصدی یارانه نقدی و غیر نقدی پرداخت‌شده به خانوارها در مقایسه با رقم فعلی مربوط می‌شود. تقسیم رقم 5/ 33 هزار میلیارد تومانی بر یارانه نقدی دریافتی هر نفر در سال (546 هزار تومان) نشان می‌دهد که رقم پیش‌بینی‌شده در بودجه سال جاری کفاف یارانه 61 میلیون نفر را خواهد داد. این درحالی‌که است که بر مبنای آمارهای کمیسیون برنامه‌وبودجه مجلس شورای اسلامی در حال‌ حاضر در حدود ۷۶ میلیون نفر یارانه نقدی دریافت می‌کنند. این شکاف ۱۵ میلیون نفری درواقع بخشی از شهروندان هستند که پرداخت یارانه‌ آن‌ها باعث ایجاد کسری ۸ هزار میلیارد تومانی در سازمان هدفمندی یارانه‌ها می‌شود. با توجه به اینکه طی سال‌های اخیر یارانه نقدی و غیر نقدی پیش‌بینی‌شده در قانون بودجه به‌طور کامل صرف پرداخت یارانه نقدی شده ‌است، کاهش ۵/ ۱۰ هزارمیلیاردی این رقم در لایحه بودجه معادل حذف ۲۱ میلیون نفر از لیست یارانه بگیران است. این درحالی است که درصورتی‌که روند رایج در سال‌های اخیر درزمینهٔ عدم تراز مخارج و منابع سازمان هدفمندی یارانه‌ها ادامه پیدا کند، تعداد یارانه بگیران در سال جاری به ۵۵ میلیون نفر کاهش خواهد یافت. اما اگر دولت بخواهد در سال آتی به ارقام بودجه پایبند باشد و سایر مصارف بودجه‌ای را خرج کسری در منابع و مصارف هدفمندی یارانه‎‌ها نکند در این صورت رقم پیش‌بینی‌شده از سوی دولت در سال آتی برای پرداخت یارانه حدود ۴۲ میلیون نفر کافی خواهد بود.

بنابراین با فرض الزام دولت در رعایت قانون بودجه و تراز منابع و مصارف هدفمندی در سال آتی باید حدود ۳۴ میلیون نفر از فهرست یارانه بگیران حذف شوند. این در حالی است که با فرض شیب یکسان صعود جمعیت می‌توان گفت در سال آتی با محاسبه تعداد متولدان و افراد فوت‌شده ۶۰۰ هزار نفر دیگر نیز به فهرست یارانه بگیران اضافه خواهد شد، بنابراین کاهش یارانه به میزان ۵/ ۱۰ هزار میلیارد تومان طبق لایحه پیشنهادی دولت در صورت تداوم روند کسری بودجه هدفمندی به‌منزله کاهش تعداد یارانه بگیران به میزان ۶/ ۲۱ میلیون نفر و در صورت الزام دولت به تخصیص منابع بر اساس برنامه بودجه به معنای حذف حدود ۶/ ۳۴ میلیون نفر از متقاضیان دریافت یارانه نقدی است. البته بر مبنای برخی از آمارهای تائید نشده تعداد یارانه بگیران درحال‌حاضر در حدود ۷۹ میلیون نفر تخمین زده می‌شود. درصورتی‌که این آمار صحیح فرض شود در این صورت رقم پیشنهادی دولت برای هدفمندی یارانه‌ها در سال آتی به‌منزله حذف حداقل ۲۴ میلیون نفر از فهرست یارانه بگیران است. توأمان شدن این انگاره باانضباط بودجه‌ای دولت نیز به معنای حذف ۳۷ میلیون نفر از فهرست یارانه بگیران است. بر مبنای پیگیری‌های «دنیای اقتصاد» اولویت نخست یارانه بگیران در سال آتی شامل بازنشستگان، افراد تحت پوشش نهادهای حمایتی، حاشیه‌نشینان شهری و جمعیت روستانشین کشور خواهد بود.  گفته می‌شود سایر افراد، پس از درخواست مجدد و اثبات استحقاق مجدداً در لیست مشمولان یارانه قرار خواهند گرفت.

کاهش یارانه سلامت، افزایش یارانه حمایتی

رئیس دولت دوازدهم در زمان تقدیم لایحه پیشنهادی به مجلس شورای اسلامی حذف فقر مطلق و ایجاد اشتغال را به‌عنوان سیبل لایحه بودجه ۹۷ معرفی کرده است. بر این اساس رقم پیشنهادی دولت برای کاهش فقر مطلق در سال آتی در مقایسه با قانون بودجه حدود ۷۵ درصد افزایش‌یافته و به ۷ هزار میلیارد تومان رسیده است. این یارانه نقدی به افرادی پرداخت خواهد شد که درآمدی کمتر از خط فقر مطلق تعیین‌شده از سوی نهادهای حمایتی داشته ‌باشند.

دولت همچنین در لایحه تقدیمی به مجلس، رقم پیشنهادی برای پرداخت یارانه سلامت را در مقایسه با سال گذشته در حدود ۱/ ۱ هزار میلیارد تومان (معادل با حدود ۲۳ درصد) کاهش داده ‌است. این کاهش در حالی اتفاق افتاده که ارقام لایحه بودجه حکایت از افزایش قابل‌توجه سرانه اعتبارات هزینه با موضوع سلامت دارد. بر مبنای لایحه بودجه پیشنهادشده به مجلس، سهم سرانه هر ایرانی از اعتبارات هزینه‌ای دولت در امور سلامت چیزی در حدود ۶۷۵ هزار تومان خواهد بود. این رقم در مقایسه با سرانه بودجه سلامت هر ایرانی در قانون بودجه سال جاری (۲۴۸ هزار تومان در سال) حدود ۱۷۰ درصد افزایش‌یافته‌ است. بخش عمده‌ای از این افزایش ناشی از انبساط اعتبارات پیش‌بینی‌شده برای سرفصل درمان در لایحه بودجه سال آتی است.

اهمیت و وزن نان در سبد غذایی خانوارها باعث تمایل دولت به تثبیت قیمت در زنجیره تولید نان می‌شود. به همین دلیل سیاست تثبیت قیمت نان (مانند بسیاری از کشورها) در دستور کار دولت‌ها قرارگرفته ‌است. بر مبنای لایحه بودجه سال ۱۳۹۷ یارانه نان و خرید تضمینی گندم در ارقام پیشنهادی دولت ۳/ ۳ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته‌شده‌ است که از این میزان ۷/ ۱ هزار میلیارد تومان برای خرید تضمینی گندم و ۶/ ۱ هزار میلیارد تومان برای پرداخت یارانه نان در نظر گرفته‌شده ‌است. مقایسه این ارقام با قانون بودجه سال جاری نشان می‌دهد یارانه پرداختی برای تثبیت قیمت نان مطابق با روند رایج در چند سال اخیر افزایشی بوده ‌است. بر این اساس دولت در نظر دارد در سال آتی برای تثبیت قیمت در زنجیره آرد تا نان در مقایسه با سال جاری در حدود نیم هزار میلیارد تومان یارانه بیشتر پرداخت کند. به‌این‌ترتیب دولت در سال آتی به ازای هر نفر ۲۰ هزار تومان یارانه نان پرداخت می‌کند. این رقم ۵/ ۱ برابر سهم هر ایرانی از مجموع اعتبارات اختصاص داده‌شده به امور ورزشی، فرهنگی، هنری و تفریحی است.