کار کریدور «زنگزور» به کجا می کشد؟؛ دلایل مخالفت ایران

با احداث احتمالی کریدور ادعایی زنگزور، ایران از مزایای اقتصادی و ژئوپلیتیکی، بن بست توافق هسته ای و آن هم زمانی که به دنبال تبدیل شدن به یک تامین کننده انرژی جایگزین برای اروپا است، محروم خواهد شد.

به گزارش تین نیوز به نقل از بازار، در دو تا سه سال اخیر، موضوع افتتاح کریدور موسوم به زنگزور از سوی جمهوری آذربایجان با وجود مخالفت ارمنستان بارها مطرح شده است. حتی با وجود مذاکرات صورت گرفته میان مقامات دو کشور، الهام علی اف از موضع ادعایی خود کوتاه نیامده و نابخردانه در تلاش برای راه اندازی این کریدور است، زیرا به ادعای او این پروژه نه تنها موجب گشایش فرصت های اقتصادی بسیاری می شود، بلکه یک صلح بلندمدت در منطقه قفقاز را ایجاد خواهد کرد.

او حتی با آغاز سال نو میلادی، خطاب به مردم کشورش اعلام کرد که کریدور زنگزور قطعا افتتاح خواهد شد ضمن اینکه مدعی شد، ارمنستان چه بخواهد و چه نخواهد این اتفاق خواهد افتاد. علی اف همچنین گفت که اقدامات گسترده ای برای افتتاح کریدور زنگزور با احداث راه آهن و جاده های موتوری در حال انجام است و جمهوری آذربایجان با افتتاح این کریدور تعهد قاطع خود را نشان داده و همه چیز طبق برنامه پیش می رود و ساخت آن تا سال ۲۰۲۴ به پایان می رسد.

حل و فصل و اتمام تنش و جنگ قره باغ دوم میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان، با تغییر جغرافیای سیاسی منطقه قفقاز، موجب شد تا جمهوری آذربایجان سریعا دست بر روی راه اندازی کریدوری موسوم به زنگزور بگذارد در حالی که این کشور و جمهوری خودمختار نخجوان را از طریق ارمنستان، روسیه و ترکیه به یکدیگر متصل کرده و مسیری را از آسیا به اروپا و خاورمیانه ایجاد خواهد کرد.

برخی از تحلیلگران منطقه قفقاز مدعی هستند که اهمیت کریدور زنگزور در سطح منطقه ای این است که جایگزین هایی را در چندین جهت ارائه می دهد که اولین و مهم ترین آن، پیدایش مسیر جدیدی بین ترکیه و آسیای مرکزی است

از دیدگاه مقامات باکو، اهمیت این کریدور در سطح محلی و سهم محرک آن در توسعه اقتصاد محلی برای کشورهایی است که از قلمروهای آن عبور خواهد کرد و به این ترتیب، قرار است کریدور ادعایی زنگزور به مناطق جنوب غربی جمهوری آذربایجان که حدود ۳۰ سال در اشغال، متصل شود. افزون بر این، منطقه ضعیف سیونیک ارمنستان و مناطق شرقی ترکیه که به دلیل وجود تروریسم در طول دهه ها به گونه ای ضعیف توسعه یافته اند، به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار خواهند گرفت.

در همین راستا، برخی از تحلیلگران منطقه قفقاز نیز مدعی هستند که اهمیت کریدور زنگزور در سطح منطقه ای این است که جایگزین هایی را در چندین جهت ارائه می دهد که اولین و مهم ترین آن، پیدایش مسیر جدیدی بین ترکیه و آسیای مرکزی است؛ آن هم ترکیه ای که علاقه مند به کاهش وابستگی به رقیب منطقه ای خود یعنی ایران است و قصد ایجاد ارتباط با آسیای مرکزی از طریق خاک کشورهای دوست را دارد.

بیشتر بخوانید؛

مثلث ترانزیتی تهران-باکو-آنکارا تشکیل شود

آذربایجان به دنبال راه اندازی کریدور انرژی -تجاری از خزر تا ترکیه است

یک زنگ خطر جدید برای ترانزیت ایران

آنکارا مدت هاست که این هدف را از طریق گرجستان و جمهوری آذربایجان در مسیر شمالی دنبال کرده و قصد دارد از طریق مسیر ارمنستان_جمهوری آذربایجان در جنوب به سناریوی مشابهی دست یابد. از سوی دیگر این کریدور؛ توجه روزافزون کشورهای جهان ترک مانند ترکمنستان به ترکیه را جلب خواهد کرد. البته این روند نقش محرکی در افزایش ارتباطات دریایی در دریای خزر نیز خواهد داشت.

ایران از چشم انداز ایجاد این کریدور برای اتصال مجدد کشورهای ترک زبان آسیای مرکزی با ترکیه در حالی که همچنین مانع از روابط تجاری ایران با ارمنستان و تضعیف نفوذ آن به عنوان یک مسیر ترانزیتی در منطقه می شود، خشنود نیست

علاوه بر این، کارشناسان بر این باورند که افتتاح کریدور زنگزور یک مسیر جایگزین بین سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان ایجاد خواهد کرد که در ساختار سیاسی منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین، این واقعیت که زنگزور یک مسیر ترانزیتی جدید بین روسیه و ترکیه با دور زدن گرجستان ارائه می کند، یکی دیگر از تغییرات مهم در منطقه است.

با این حال، ایران از چشم انداز ایجاد این کریدور برای اتصال مجدد کشورهای ترک زبان آسیای مرکزی با ترکیه در حالی که همچنین مانع از روابط تجاری ایران با ارمنستان و تضعیف نفوذ آن به عنوان یک مسیر ترانزیتی در منطقه می شود، خشنود نیست و مخالفت خود را در خصوص راه اندازی این کریدور اعلام کرده است.

از طرفی، ایران به دنبال این است که اگر این کریدور راه اندازی شود، از ضررهای استراتژیک کاهش یا قطع همکاری و ارتباط نزدیک با ارمنستان و افول جایگاه استراتژیک خود در منطقه بکاهد. این موضوع در حالی مطرح است که روابط اقتصادی و تجاری ایران و ارمنستان از سال گذشته بهبود چشمگیری داشته است. ارمنستان تنها عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا است که با ایران مرز دارد و تجارت بین دو کشور در نیمه اول سال ۲۰۲۲ به میزان قابل توجهی افزایش یافت.

طرح احداث کریدور بین جمهوری آذربایجان و منطقه نخجوان، منطقه محصور در خشکی آن در داخل ارمنستان یعنی در امتداد مرز ایران و ارمنستان، تهران را تحریک کرده است، زیرا این کریدور ایران را از ارتباط با ارمنستان و در نتیجه با اوراسیا محروم و منزوی خواهد کرد

این تلاش ها منعکس کننده برنامه های ایروان برای جذب سرمایه گذاری های ایرانی و گشودن بازارهای جدید برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان ارمنی است، در حالی که تهران نیز به دنبال برقراری روابط استثنایی با ارمنستان در واکنش به اتحاد ترکیه و جمهوری آذربایجانی است که از حمایت اسرائیل و ناتو برخوردار هستند.

بر همین اساس، طرح احداث کریدور بین جمهوری آذربایجان و منطقه نخجوان، منطقه محصور در خشکی آن در داخل ارمنستان یعنی در امتداد مرز ایران و ارمنستان، تهران را تحریک کرده است، زیرا این کریدور ایران را از ارتباط با ارمنستان و در نتیجه با اوراسیا محروم و منزوی خواهد کرد. این موضوع بدان معناست که ایران از مزایای اقتصادی و ژئوپلیتیکی محروم خواهد شد؛ در زمانی که به دنبال تبدیل شدن به یک تامین کننده انرژی جایگزین برای اروپا است و از طرفی از بن بست توافق هسته ای و مسائل تحت تحریم رنج می برد.

بیشتر بخوانید؛

انرژی ایران در کمال سکوت به ترکیه وابسته شد

ایجاد راه ابریشم نو بین چین و اروپا خطری برای تهران

◄ توافق باکو و ایروان در خصوص کریدور زنگزور

بر همین اساس، تهران با طرح کریدور زنگزور مخالف است، حتی در دیدار مقام معظم رهبری با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه و رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در اجلاس آستانه در ژوئیه ۲۰۲۲، بر مخالفت ایران با بستن مرز با ارمنستان تاکید شد. همچنین، ابراهیم رئیسی نیز در همان زمان در تماس تلفنی با رئیس جمهور ارمنستان بر موضع ایران و اینکه مرزهای شناخته شده بین المللی بین ایران، ارمنستان و جمهوری آذربایجان نباید تغییر کند، تاکید کرد.

از طرفی، یکی از دلایل مخالفت ایران با این کریدور، تهدید مسیرهای حمل و نقل و ترانزیتی زمینی جمهوری اسلامی است. واقعیت این است که ایران، زنگزور را تلاشی برای محروم کردن کشور از درآمد حاصل از عبور کالاهای صادراتی ترکیه به کشورهای آسیای مرکزی و همچنین عوارضی که بر کامیون های جمهوری آذربایجان عازم منطقه نخجوان واقع در داخل ارمنستان در پی توافقنامه امضا شده بین ایران و آذربایجان در مارس ۲۰۲۱ اعمال می شود، می داند.

توافقنامه ای که به ایران امکان دسترسی به منطقه خودمختار را می دهد، پس از آن امضا شد که ارمنستان به توافق آتش بس با میانجی گری روسیه که در نوامبر ۲۰۲۰ با آذربایجان منعقد گردید، پایبند بود و از دسترسی جمهوری آذربایجان به منطقه امتناع کرد. بنابراین، در صورت تکمیل و راه اندازی این کریدور، کامیون ها مجبور به استفاده از خاک ایران نخواهند بود و کامیون های ایرانی برای سفر به جمهوری آذربایجان و استفاده از کریدور در مرز با ارمنستان باید عوارض بپردازند.

از سوی دیگر، کارشناسان مدعی هستند که این کریدور سریع ترین مسیر به هند، چین و آسیای جنوب شرقی است که به معنای تضعیف نفوذ ایران در این منطقه است؛ یعنی در حقیقت آنها می گویند که ایران از ابعاد تهدیدات ناشی از ساخت زنگزور آگاه است و اینگونه فکر می کند که با احداث این کریدور قرار است نفوذ سیاسی آن در منطقه تضعیف شده و در عین حال پیامدهای منفی اقتصادی را نیز متحمل شود.

ایران بر این باور است که کریدور زنگزور اساساً به عنوان یک پروژه مشترک آذری و ترکی است که مورد حمایت ایالات متحده و اتحادیه اروپا قرار دارد و هدف آن ایجاد ارتباط ترکیه با متحد خود یعنی جمهوری آذربایجان و دسترسی آن به دریای خزر است

افزون بر این، برخی از مخالفین زنگزور از نگرانی ایران نسبت به نفوذ فزاینده ترکیه سخن می گویند. آنها معتقدند که تهران به دنبال مقابله با نفوذ فزاینده ترکیه در قفقاز که ناشی از روابط نزدیک آنکارا با باکو و جاه طلبی های بزرگ ملی گرایانه آن در منطقه است، می باشد. این نگرانی ها در حالی مطرح است که ترکیه و جمهوری آذربایجان مرتب در حال برگزاری رزمایش نظامی هستند و تمریناتی را در منطقه نخجوان در نزدیکی مرز ایران و جمهوری آذربایجان برگزار کره اند، در حالی که این تمرینات به عنوان تلاش ترکیه در ارسال پیام های تهدید به تهران، تلقی می شود.

ایران بر این باور است که کریدور زنگزور اساساً به عنوان یک پروژه مشترک آذری و ترکی است که مورد حمایت ایالات متحده و اتحادیه اروپا قرار دارد و هدف آن ایجاد ارتباط ترکیه با متحد خود یعنی جمهوری آذربایجان و دسترسی آن به دریای خزر است، ضمن اینکه به ترکیه برای دسترسی به کشورهای آسیای مرکزی کمک خواهد کرد.

نگرانی ایران از روابط رو به رشد جمهوری آذربایجان با اسرائیل، یکی دیگر از دلایل مخالفت با احداث زنگزور است. ایران می گوید اسرائیل سلاح و تجهیزات نظامی برای جمهوری آذربایجان تامین می کند و در حالی که این کشور آسیای مرکزی دارای انبار عظیمی از تسلیحات پیشرفته ساخت اسرائیل است که طی سال های گذشته از اسرائیل خریداری شده است.

ایران معتقد است اسرائیل پهپادهای تهاجمی و فناوری های پیشرفته ای را در اختیار جمهوری آذربایجان قرار داده که به همراه حمایت ترکیه، به باکو کمک کرده تا بر ارمنستان پیروز شود. از طرفی، با توجه به روابط رو به رشد جمهوری آذربایجان و ترکیه، تهران، باکو را مسئول انجام عملیات خرابکارانه در داخل ایران عمدتاً علیه برنامه هسته ای ایران به دلیل میزبانی از عوامل اطلاعاتی اسرائیل می داند.

حال با توجه به شکافی که میان ایران و جمهوری آذربایجان، متاثر از تحولات جغرافیایی، جمعیتی، اقتصادی و امنیتی متعدد و همچنین حساسیت بالای منطقه قفقاز وجود دارد، این احتمال از سوی تحلیلگران مطرح شده که تهران ممکن است بر جمهوری آذربایجان فشار وارد کند تا از تکمیل کریدور زنگزور که به عنوان راهی برای تحمیل محاصره بر ایرانی است که در حال حاضر از تحریم های اقتصادی و سیاسی اعمال شده توسط غرب رنج می برد، منصرف شود. البته، ایران، تمایلی به درگیر شدن در یک درگیری جدید در منطقه قفقاز ندارد، در حالی که تنش ها با غرب نیز حل نشده باقی مانده است.

ایران معتقد است که با احداث زنگزور، مسیر جایگزین خود به سمت اروپا را از دست می دهد، به جمهوری آذربایجان و ترکیه وابسته می شود و اهمیت ترانزیتی خود را در مقابل این دو کشور از دست خواهد داد، در حالی که البته ارمنستان نیز مسیر مطمئنی برای جمهوری اسلامی قلمداد می شود

در این میان، مسکو می تواند نقش مهمی در کنترل تعاملات در قفقاز ایفا می کند تا از لغزش طرف های درگیر به سمت تشدید همه جانبه جلوگیری کند. در همین راستا، روسیه ممکن است بر تقویت تفاهم سیاسی و همکاری اقتصادی بین کشورهای منطقه از طریق مذاکرات ۳+۳ با حضور سه کشور قفقاز جنوبی ارمنستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان و سه همسایه بزرگ آنها یعنی روسیه، ترکیه و ایران فشار آورد.

با این حال، ایران معتقد است که با احداث زنگزور، مسیر جایگزین خود به سمت اروپا را از دست می دهد، به جمهوری آذربایجان و ترکیه وابسته می شود و اهمیت ترانزیتی خود را در مقابل این دو کشور از دست خواهد داد، در حالی که البته ارمنستان نیز مسیر مطمئنی برای جمهوری اسلامی قلمداد می شود.

واقعیتی که ایران با ساخت این کریدور ادعایی برای خود متصور می شود این است که نفوذ خود را در منطقه قفقاز که به نوعی از نظر تاریخی منطقه تمدنی خود محسوب می شود، از دست خواهد داد. بر همین اساس، تمام تلاش خود را در عدم راه اندازی بدون ایجاد تنش در منطقه قفقاز به کار گرفته و برای جلوگیری از انزوای منطقه ای و بین المللی، به دنبال تقویت حضور سیاسی و اقتصادی خود در منطقه از طریق مشارکت و حضور پررنگ در پروژه های اقتصادی دیگر است.