گردشگری در خدمت ژئوپارک قشم
تین نیوز | یونسکو و اتحادیه جهانی حفاظت از محیط زیست (IUCN) در طبقه‌بندی‌ای که از مناطق تحت حفاظت جهان ارائه داده‌اند، ژئوپارک‌ها را یکی از مهم‌ترین مناطق تحت حفاظت طبیعی معرفی کرده‌اند که ویژگی‌های منحصربه‌فرد طبیعی و فرهنگی آن، سیستم‌های مدیریتی خاص و برنامه‌های تخصصی خود را می‌طلبد. همین دو سازمان در مطالعات جهانی خود، یکی از مناسب‌ترین راهکارهای توسعه پایدار و ارتقای منابع داخلی و وابسته ژئوپارک‌ها را توسعه گردشگری پایدار و در بعضی منابع با تاکید بیشتر، توسعه اکوتوریسم می‌دانند. به طور کلی، امروزه پیوند صنعت گردشگری با
مناطق تحت‌حفاظت تبدیل به امری غیرقابل‌اجتناب شده است. گردشگران برای مناطق تحت‌حفاظت فرهنگی و طبیعی، پول، حمایت و توسعه پایدار با خود به همراه می‌آورند.
اینکه اکوتوریسم در کشور ما حتی تعریف درست و قابل‌قبولی ندارد و مهم‌ترین مراجع تصمیم‌گیری و علمی گاهی هنوز اکوتوریسم را با طبیعت‌گردی اشتباه می‌گیرند، موضوعی جداگانه و ناراحت‌کننده است. همچنین این مساله که توسعه گردشگری در مناطق چهارگانه تحت حفاظت ایران تا به حال در حد تئوری هم مطرح نشده بسیار قابل تامل است. اما این ضعف‌ها هیچ‌کدام دلیل بر این نیست که نتوانیم تجربه‌هایی متفاوت از راه‌اندازی گردشگری در یکی از بحث برانگیزترین مناطق تحت‌حفاظت‌مان داشته باشیم؛ گردشگری‌ای که آثار مثبتی هم داشته باشد، نه اینکه مقصد خود را تخریب کند و
تغییر دهد.
گردشگری ژئوپارک قشم، در حال خروج از انسداد
«ژئوپارک قشم» به‌رغم تمامی اتفاقات ناگواری که در چند وقت اخیر برای آن رخ داد و به دلایل مختلف از جمله ناتوانی مدیران سازمان منطقه آزاد قشم در اجرای معیارهای ثبت جهانی ژئوپارک در سال 1391 از فهرست یونسکو خارج شد، توانست با اندکی تغییر در سیستم مدیریتی و اجرایی، شلوغ‌ترین فصل گردشگری خود را به شکلی متفاوت پشت‌سر بگذارد.
یکی از شناخته‌شده‌ترین ژئوسایت‌های ژئوپاک قشم به نام «دره ستاره‌ها» برای پذیرش خیل عظیم و قابل پیش‌بینی گردشگران آماده شد. عملیات زیرساخت‌سازی، مسیرکشی و ساخت پارکینگ و تابلوگذاری سایت که از ماه‌ها قبل آغاز شده بود به مرحله بهره‌برداری رسید.
راهنماهای داوطلب که همگی افراد تحصیلکرده و از خود جامعه محلی ژئوپارک بودند آموزش داده‌شده و انتخاب شدند. بروشورها و اقلام اطلاع‌رسانی جدید با حمایت اسپانسرهای بخش خصوصی چاپ شد. همچنین آشنایی کودکان با معنی ژئوپارک از اهداف اصلی اطلاع‌رسانی در سایت بود. برگه‌های ارزیابی خدمات سایت که در آنها سوالاتی درباره کم و کیف این خدمات از گردشگران پرسیده می‌شد آماده شدند. در همه روزهای نوروز 1394 ژئوسایت دره‌ستاره‌ها تحت نظارت کامل نماینده دفتر مرکزی ژئوپارک قرار داشت و شعار توسعه گردشگری در ژئوپارک امسال «ارتقای زندگی جوامع محلی» و «ژئوپارک عاری
از زباله» بود. شعار اول دست‌یافتنی اما بسیار زمان‌بر و هزینه‌بر است، چراکه به نظر می‌رسد نه‌تنها در ژئوپارک قشم بلکه در اکثر سایت‌های گردشگری ایران، ارتقا کسب‌وکار مردم بومی از کانال گردشگری در شرایط کنونی و با گردشگری بی‌برنامه‌ای که در حال تجربه آن هستیم، دشوار به نظر می‌آید و در نتیجه در اکثر قریب به اتفاق مواقع در حد همان شعار باقی می‌ماند. البته به‌کارگرفتن نیروهای بومی در جهت اطلاع‌رسانی و هدایت گردشگران و بهره‌گرفتن از اشتیاق مردم محلی در امر گردشگری خود شروع خوبی به حساب می‌آید.
اما شعار دوم، یعنی زباله‌زدایی سایت‌ها شدنی و در دسترس است؛ به خصوص اگر سایت‌های مورد نظر به لحاظ وسعت، محدود باشند. دره‌ستاره‌ها، پرطرفدارترین سایت گردشگری ژئوپارک قشم قبل از شروع تعطیلات نوروز از زباله‌ها کاملا پاک شد و تمامی مسوولان داوطلب و غیرداوطلب به اندازه کافی انگیزه و اطلاعات داشتند که به روش‌های مختلف تشویقی و بازدارنده از آلودگی سایت توسط پاکت‌های خالی و بطری‌های آب‌معدنی و... در طول تعطیلات جلوگیری کنند. در حدود 32 هزار نفر در بازه زمانی 23 اسفند 1393 تا 14 فروردین 1394 از ژئوسایت دره‌ستاره‌ها بازدید کردند. بیش از 80 درصد از
جامعه آماری پاسخ‌دهنده به سوالات فرم ارزشیابی، مهارت و رفتار مسوولان سایت را خوب و عالی ارزیابی کردند و این درصد درباره نظافت سایت 62 درصد اعلام شد.
نام بردن مجموعه این اقدامات و قضاوت درباره آنها شاید آسان به‌نظر بیاید، اما تجربه ثابت کرده‌است که از تصمیم‌گیری تا اجرایی شدن تصمیمات در حوزه گردشگری فاصله زیادی وجود دارد. اینکه در چنین شرایطی بتوانیم تصمیمات درست بگیریم و در بازه زمانی کوتاهی به شکل موثر و موفقیتآمیزی بخش قابل‌توجهی از آن را اجرایی کنیم خود جای خوشحالی دارد. در وضعیتی که غالبا در کشور، پس از گردشگری انبوه نوروزی آنچه که روی دست سازمان میراث و شهرداری‌ها باقی می‌ماند هزینه زیاد و تخریب گسترده است، اینکه یک سایت کوچک طبیعی آن هم در جنوبی‌ترین نقطه ایران بتواند گردشگری را
اینچنین به حفاظت از محیط و مردم به‌کار گیرد و درآمدزا هم باشد تجربه‌ای امیدوارکننده است. ژئوپارک قشم، تنها و اولین ژئوپارک خاورمیانه، تابه حال تجربیات تلخی پشت‌سر گذاشته است. سقوط جایگاه تنها ژئوپارک ایرانی ازسطح بین‌المللی به سطح منطقه‌ای پس از حذف نام ژئوپارک قشم از لیست یونسکو و دست‌اندازی غیرتخصصی و سلیقه‌ای به بعضی از سایت‌های شکننده آن، مطمئنا به‌راحتی و به‌زودی قابل جبران نیست. به نظر می‌رسد زمان آن رسیده است که آزمون و خطا را کنار بگذاریم، تخصصی‌تر به گردشگری در مناطق تحت‌حفاظت طبیعی نگاه کنیم و تجربیات موفق این‌چنینی
را در مکان و زمان متوقف نکنیم که در این صورت به قیمت از دست دادن آنچه که برایمان از میراث فرهنگی و طبیعی باقی‌مانده تمام خواهد شد.
