هواپیما‌های خارجی آسمان ایران را رها نمی‌کنند

در پی انهدام یک فروند پهپاد امریکایی توسط نیروهای سپاه، برخی از رسانه‌های غربی با تبلیغات رسانه‌ای آسمان ایران را برای پرواز نامناسب دیده و اعلام کردند ایرلاین‌ها تغییر مسیر پروازهای خود را در دستور کار قرار دادند.

به گزارش تین نیوز به نقل از اعتماد، هفته گذشته و در پی انهدام پهپاد امریکایی، تنش در منطقه بالا گرفته و برخی از شرکت‌های هواپیمایی مانند کوانتاس استرالیا و کی ال ‌ام هلند با بهانه ترس از امنیت پروازهای‌شان اعلام کردند از بخش‌هایی از ایران عبور نخواهند کرد. البته تصمیم اخیر شرکت‌های هواپیمایی پس از این گرفته شد که سازمان فدرال هوانوردی امریکا به همه خطوط هواپیمایی امریکایی دستور داد از آسمان ایران استفاده نکنند.

البته شرکت‌های هواپیمایی که از پرواز بر آسمان ایران خودداری کردند، خصوصی و تصمیم‌گیرنده نهایی برای استفاده یا عدم استفاده از آسمان ایران برای پرواز هستند و طبق قوانین این کشورها به خصوص استرالیا، سازمان هوانوردی این کشور نمی‌تواند به خطوط هواپیمایی دیکته کند که از چه مسیری برای پرواز استفاده کنند. اما ارتباط نزدیک این شرکت‌ها با سازمان هوانوردی فدرال امریکا، قابل انکار نیست.

حریم هوایی یکی از منابع درآمدی کشورها است. به این صورت که هر هواپیمایی که قرار است از فضا و حریم هوایی آن کشور استفاده کند، باید قیمتی را به صورت عوارض پرداخت کند.

با توجه به موقعیت خاصی که ایران برای جابه‌جایی پروازها از اروپای شرقی و آسیای میانه به سمت اقیانوس هند دارد، باعث شده آسمان ایران یکی از مهم‌ترین حریم‌های هوایی باشد و شرکت‌های هواپیمایی توجه ویژه‌ای به آن داشته باشند. از این رو هر گونه تنش در ایران و حریم هوایی پر تردد آن مانند خلیج فارس و تنگه هرمز، علاوه بر تغییر مسیر هواپیما‌ها باعث از دست رفتن بخشی از درآمدهای ارزی کشور می‌شود.

تغییر مسیر نداشتیم

با وجود اینکه سازمان فدرال هوانوردی امریکا هر گونه پرواز بر فراز آسمان ایران را ممنوع کرده و مرزهای هوایی را ناامن برشمرده سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری هر گونه ادعایی مبنی بر تغییر مسیر پروازی شرکت‌های هواپیمایی را رد می‌کند.

رضا جعفر‌زاده با اشاره به این موضوع که آسمان ایران روی تمامی پروازهای شرکت‌های هواپیمایی باز است گفت: تاکنون گزارشی مبنی بر تغییر مسیر پروازی شرکت‌های هواپیمایی که مسیر عبورشان را از فضای ایران انتخاب کرده بودند، دریافت نکرده‌ایم.

از سوی دیگر علی عابدزاده، رییس سازمان هوایی کشوری نیز هر گونه ناامنی برای پروازهای خارجی را کذب دانست و عنوان کرد: پروازهای عبوری از حریم ایران کاهش نیافته است و به‌ طور عادی در جریان است.

عابدزاده ایمن بودن حریم هوایی ایران و افزایش تقاضا برای استفاده از آن را در دو سال گذشته مدنظر قرار داد و گفت: در پی افزایش ناامنی‌ها در منطقه و ایمن بودن حریم هوایی ایران، پروازهای عبوری از آسمان ایران به بیش از یک هزار پرواز در روز رسید و عبور از آسمان ایران به دلیل کوتاه شدن مسیرهای پروازی و امنیت بالا برای شرکت‌های هواپیمایی خارجی جذابیت دارد.

عابدزاده ادامه داد: هیچ شرکت هواپیمایی خارجی تا این لحظه در خصوص تغییر مسیرهای خود و ممانعت از پرواز در آسمان ایران اطلاعیه‌ای به سازمان هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران نداده ‌است.

در همین راستا اطلاعات پایگاه رسمی flight24 صبح روز گذشته نشان داد که به عنوان مثال شرکت هواپیمایی KLM هلند حدود 10:20 صبح روز گذشته از حریم هوایی ایران برای یکی از پروازهای خود استفاده کرده است. تصاویر رادارها نشان می‌دهد که این عبور بعد از اعلام تغییر مسیر پروازهای خارجی توسط این شرکت است.

درآمد از آسمان

تبلیغات رسانه‌های غربی مبنی بر ناامن بودن خاک ایران که بیشتر متوجه خلیج فارس و تنگه هرمز است، علاوه بر افزایش تنش در منطقه، ممکن است باعث کاهش درآمدهای پروازی در ایران شود. نمی‌توان از این نکته غافل شد که حریم هوایی ایران، به دلیل در بر گرفتن تنگه هرمز و خلیج فارس، به راحتی می‌تواند بسیاری از پروازهای ارتباطی را پوشش دهد.

پروازها بر اساس میزان ماندگاری در آسمان ایران باید مبلغی را به عنوان عوارض پرداخت کنند. این مبلغ طبق اعلام شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران، چهار هزارم دلار در هر کیلومتر برای هر یک تن وزن هواپیما است. اگر نرخ تسعیر ارز برای شرکت فرودگاه‌ها را 4200 تومان در نظر بگیریم، به ازای هر یک کیلومتر، ایران حدود 17 تومان درآمد از پروازها کسب می‌کند.

هر چند که اعلام میزان دقیق درآمدهای کسب شده از پروازهای عبوری تاکنون منتشر نشده، اما طبق برخی آمارها تعداد مسافران خارجی که از آسمان ایران برای عبور استفاده کردند در سال 97 به 6 میلیون نفر رسید. گفتنی است در این سال تعداد پروازهای عبوری 247 هزار در سال بوده است. هر چند در سال 96 که شرایط تحریمی هنوز بر ایران سایه نینداخته بود، پروازهای عبوری 426 هزار و 684 بود که به معنی انجام یک هزار و 168 پرواز عبوری روزانه است.

میزان درآمد پروازهای عبوری مشخص نیست و البته نهادی نیز اقدام به انتشار آن نکرده است. اما مدیرعامل شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی، سال 94 آخرین رقم درآمد پروازهای عبوری را ۴۰۰ میلیون دلار اعلام کرد. هر چند برخی کارشناسان درآمد روزانه ایران را 1.8 میلیون دلار اعلام کردند. اگر این رقم صحیح باشد، ایران در دوران پسا تحریم و تا قبل از شروع تحریم‌های جدید حدود 657 میلیون دلار در سال 95 درآمد داشته است.

فرصت از آسمان ایران می‌بارد

افزایش امنیت در حریم هوایی، می‌تواند موجبات نقل و انتقال از آسیای میانه به اروپا و از اروپا به خاورمیانه و آسیای میانه را فراهم کند. حریم هوایی ایران برای این نقل و انتقال بسیار مناسب است و اغراق نیست اگر بگوییم حریم هوایی ایران، بهترین موقعیت را برای ایرلاین‌های خارجی فراهم می‌کند تا در سوخت و هزینه‌های اقتصادی صرفه جویی شود. با توجه به اینکه ایران در مسیر راه ابریشم قرار دارد، به نظر نمی‌رسد حریم هوایی ایران به راحتی قابل دور زدن باشد و شرکت‌های هواپیمایی از آن دست بکشند.

تهدیدها ادامه‌دار نیست

علیرضا منظری

در حال حاضر به‌طور متوسط روزانه هزار پرواز از آسمان ایران عبور می‌کند. شرکت‌های اروپایی و آسیایی مشتری‌های پروپا قرص حریم هوایی ایران هستند.

این شرکت‌های هواپیمایی از ایران برای مسیر پروازی آسیا - اروپا و بالعکس استفاده می‌کنند. ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی که دارد، تعداد پروازهای عبوری زیادی را می‌تواند داشته باشد که از این محل درآمد خوبی نیز برای شرکت فرودگاه‌های کشور ایجاد می‌شود.

اما هر اتفاق و حالتی که می‌تواند تهدیدی برای پروازهای مسافری باشد، منجر به تغییر مسیر می‌شود. عموما بر اساس کنوانسیون شیکاگو وقتی منطقه‌ای جنگی می‌شود، شرکت‌‌های هوایی برای تامین و حفظ امنیت مسافران خود‌، سعی بر تردد از مسیرهای جدید دارند.

در مورد حادثه اخیری که منجر به اعلام تغییر مسیر برخی شرکت‌های هوایی شد، باید این نکته را خاطرنشان کرد که اگر تبلیغات رسانه‌ای علیه کشور ادامه‌دار نباشد‌، استفاده از حریم ایران ادامه‌دار خواهد بود.نکته دیگر در خصوص بخشنامه‌ای است که سازمان‌های هواپیمایی کشورها به شرکت‌ها می‌دهند.

در این بخشنامه‌ها مشخص می‌شود که چه مسیری تهدید است و نباید از آن عبور کرد. البته تا این بخشنامه‌ها اجرایی شود و در اختیار بخش‌های مختلف قرار بگیرد، زمان می‌برد و قاعدتا شرکت‌های هوایی نمی‌توانند به صورت ناگهانی مسیرهای خود را تغییر دهند. هر چند که بخشنامه‌ها در بیشتر مواقع حالت هشدار‌دهنده‌ دارند و الزامی برای تغییر مسیر نیست.نکته آخر در خصوص میزان درآمد از دست رفته به دلیل کاهش تردد هواپیماها است.

از آن جایی که ارقام درآمدی به صورت رسمی بیان نمی‌شود، نمی‌توان نسبت به هرگونه کاهش درآمدی اظهارنظر کرد. اما از آنجایی که به نظر نمی‌رسد این وضعیت ادامه‌دار باشد، از دست رفتن درآمدی جدی به نظر نمی‌رسد.

معاون اسبق سازمان هواپیمایی کشوری