۲۰۰ برج دهه هفتادی روی گسل زلزله‌ها
موضوع بحران ۲۰۰ برج بی‌نام و نشان پایتخت همچنان از سوی نهادهای مختلف شهرسازی مطرح است و در این میان برخی هنوز پیکان اتهامات خود را تنها به سمت مدیریت شهری نشانه‌گیری می‌کنند.
هرچند باید مدیریت شهری را درخصوص ساخت برج‌هایی که می‌توانند هرلحظه فاجعه‌ای به بار آورند یکی از نهادهای مقصر دانست اما نکته اینجاست که کدام دوره مدیریت شهری در این ارتباط کوتاهی کرده است؟ واقعیت آن است که این تعداد برج در دهه 70و خیلی پیش‌تر از مدیریت شهری فعلی، احداث شده‌اند و هم‌اکنون معضلی در میان سایر سازه‌های شهری قلمداد می‌شوند.
در تهران نزدیک به 980ساختمان بلندمرتبه یعنی بناهای بالای 12طبقه وجود دارد که از این تعداد 230قطعه در دهه 70و بدون دریافت مجوز کمیسیون ماده 5احداث شده‌اند. مجوز 543بلندمرتبه هم پیش از سال 85صادر شده است. حالا طبق آمار هم شهرداری تهران و هم شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور 200تا230 برج، ناایمن و بدون هویت به‌حساب می‌آیند.
این در حالی است که این تعداد برج، ناایمن، در دهه 70بنا شده‌اند. از سوی دیگر تنها شهرداری تهران در قبال ایرادات مربوط به بناهای بلند، مورد سؤال قرار می‌گیرد که مجوز احداث آنها باید از دریچه کمیسیون ماده 5عبور کند؛ کمیسیونی که 8عضو دارد و اعضای آن معاونان وزرای راه و شهرسازی، جهادکشاورزی، نیرو، کشور، معاون سازمان میراث فرهنگی، معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست، رئیس شورای شهر (بدون حق رأی) و شهردار تهران هستند.
به‌عبارت دیگر نهادهای دولتی 6برابر مدیران شهری در کمیسیون حق رأی دارند. بنابراین باید در وهله نخست نهادهایی مثل وزارت راه و شهرسازی، شورای‌عالی شهرسازی و معماری و دیگر نهادها نیز در رابطه با بناهای بلند ناایمن شهر تهران و البته تمامی کلانشهرهای کشور پاسخگو باشند.
- اطلاعات در دست نیست
هرچند هنوز آمار دقیق‌تری از بلندمرتبه‌های بسیار ناایمن اعلام نشده اما طبق یکسری از پژوهش‌های صورت گرفته، تعدادی از بناهای بلند روی گسل‌های فعال یا در حریم آنها قرار دارند. برهمین اساس دوره فعلی شهرداری تهران و سازمان پیشگیری و مدیریت بحران به‌عنوان نهاد زیرمجموعه آن، محدودیت ساخت‌وساز روی گسل‌ها و حریم آنها را در دستورکار قرار دادند؛ آنطور که از سال 1385در پی بیش از3000بازدید میدانی از برش‌های موجود در گودبرداری‌های ساختمانی و سایر ترانشه‌های طبیعی و مصنوعی، نسبت به تدقیق نقشه گسل‌های شهر تهران و تهیه نقشه پهنه‌های گسلی شهر تهران اقدام شد.
به گفته احمد صادقی، رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران، این نقشه‌ها در جلسه 25مرداد‌ماه سال 95شورای‌عالی شهرسازی و معماری و با حضور وزیر راه، مسکن و شهرسازی، تصویب و به‌عنوان ملاک عمل کلیه دستگاه‌ها در شهر تهران ابلاغ شد. بنابراین مدیریت شهری، با رویکرد اعمال محدودیت ساخت بناهای بلند گام نخست را برداشته و هم‌اکنون برخلاف تصور، مورد سؤال قرار می‌گیرد. در این بین مهدی زارع، استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله نیز تهیه نقشه گسلی تهران را یک‌گام بزرگ به سمت جلو قلمداد می‌کند و می‌گوید: «حسن این کار اینجاست که حداقل براساس این نقشه هم‌اکنون می‌‌دانیم روی نحوه ساخت‌وساز و حریم ایمنی گسل‌های فعال در تهران مقرراتی وجود دارد.»
وی در عین حال راجع به مسئله مطرح شده درباره وجود 200برج روی گسل‌های فعال شهر تهران اینطور می‌گوید که البته به‌صورت خودکار نمی‌توان این ساختمان‌ها را ناایمن اعلام کرد، اما باید توجه کنیم که شهرسازی در حریم گسل‌های فعال، اساساً با افزایش ریسک همراه است. زارع همچنین تأکید می‌کند که این تعداد بلندمرتبه دارای اطلاعات دقیقی نیستند و اساسا در مورد ساختمان‌های ناایمن از ابعاد مختلف ارزیابی فنی و تدقیق اطلاعات نیاز است. این اظهارات نشان می‌دهد که هنوز اطلاعات مورد نیاز در مورد بناهای ناایمن به‌ویژه بلندمرتبه‌های پرخطر تکمیل نشده و ارتباط دادن آنها به دوره مدیریت شهری‌فعلی نمی تواند درست باشد.
- نقشه گسلی کافی نیست؛ مدیریت یکپارچه شهری باید شکل بگیرد
تهران 13گسل اصلی فعال دارد و ثبت دستگاه‌های لرزه‌نگاری نشان می‌دهد که گسل‌های جنوب البرز مرکزی فعال است. بر همین اساس نقشه‌های گسل‌های شهر تهران با وضوح 35صدم از تمام 22منطقه تهیه شده و اکنون در دسترس است. با وجود این نقشه‌ها، مشخصات نقطه به نقطه هر پلاک در پهنه‌های گسلی با دقت بسیار بالایی معلوم می شود. بنابراین ساخت‌وسازها در هر نقطه باید مطابق مطالعات موجود نقشه‌ها صورت بپذیرد. در این میان ساخت بناهای بالای 12طبقه و همچنین ساختمان‌های حساس مثل بیمارستان‌ها روی پهنه‌های گسلی و حریم آنها ممنوع است.
البته باید در نظر داشت اگر چه نقشه‌های گسلی، ضوابط و محدودیت‌های جدیدی در ساخت‌وسازها به‌ویژه در مورد بلندمرتبه‌ها اعمال می‌کنند که ایمنی شهر را افزایش می‌دهند اما نباید فراموش کرد برای رفع نگرانی‌ها در مورد تاسیسات شهری این کافی نیست و ابتدا باید مدیریت یکپارچه شهری شکل بگیرد. به اهمیت چنین موضوعی محمد سالاری، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران نیز اشاره کرد و گفت: تجربه زلزله‌های گذشته نشان داده که شبکه‌های توزیع و انتقال برق، آب و گاز در موقع بروز بحران به‌شدت آسیب‌پذیر می‌شوند و باید اول از همه مدیریت یکپارچه شهری شکل بگیرد و همچنین ضوابط بلند‌مرتبه‌سازی ابلاغ شود .
