سازمان مدیریت بحران تهران در قد و قامت پایتخت نیست
رئیس هیات مدیره انجمن امداد و نجات ایرانیان توجه به دو سازمان آتش‌نشانی و مدیریت بحران را از مهمترین اقداماتی دانست که شهردار جدید در زمینه ایمنی تهران باید آن را در نظر بگیرد و با انتقاد از کم‌توجهی‌ها به وظایف اصلی این دو سازمان، گفت: خطر ریزش، برای پل‌های تهران وجود دارد و سوله‌های مدیریت بحران نیز از اهداف اصلی خود دور شده‌اند.
رئیس هیات مدیره انجمن امداد و نجات ایرانیان توجه به دو سازمان آتش‌نشانی و مدیریت بحران را از مهمترین اقداماتی دانست که شهردار جدید در زمینه ایمنی تهران باید آن را در نظر بگیرد و با انتقاد از کم‌توجهی‌ها به وظایف اصلی این دو سازمان، گفت: خطر ریزش، برای پل‌های تهران وجود دارد و سوله‌های مدیریت بحران نیز از اهداف اصلی خود دور شده‌اند.
حسام‌الدین نراقی در گفت‌وگو با ایسنا، در مورد وضعیت ایمنی شهر تهران گفت: تهران با مشکلات و مسائل روزانه زیادی رو به رو است و بعضی از اینها به دلیل اینکه در زمان خودش رسیدگی نشدند، امروز به مشکل و یا بحران تبدیل شده‌اند که آلودگی هوا، ترافیک، آسیب‌های اجتماعی، تخلفات ساخت و ساز و... از جمله این مشکلات است.
رئیس هیئت مدیره انجمن امداد ایرانیان ادامه داد: مسئله‌ای که آن را فراموش کرده‌ایم این است که تهران در معرض سوانح وحوادث متعدی قرار دارد که شاید مهمترین آنها زمین لرزه محسوب شود ولی چند سالی است که شاهد بروز سیل و آبگرفتگی، فرونشست زمین در جنوب شرق تهران و همچنین ریزگرد و یا انفجار و آتش‌سوزی و سوانح ترافیکی هستیم و از آنها باید به عنوان مخاطرات جدید و مشکلات مبتلابه شهر تهران نام برد. همچنین در سال‌های اخیر اپیدمی‌هایی مانند مگس‌های سفید و آلودگی آب و هوا را شاهد هستیم که باید آنها را هم به این مخاطرات افزود.
وی در مورد نقش دستگاه‌های مسئول برابر با مخاطرات تهران گفت: دستگاه‌های متولی و مسئول مخاطرات، آنقدر درگیر مشکلات روزانه و جاری خود هستند و مشغله‌های غیرتخصصی دارند که شاید رسیدگی به این مسائل برای آنها از اولویت پایین برخوردار باشد.
عملکرد سازمان پیشگیری ومدیریت بحران شهر تهران در قد و قامت پایتخت نیست
نراقی از سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران به عنوان دستگاه مسئول و متولی شرایط اضطراری در شهر تهران اشاره کرد و گفت: در سال 78 مطالعات آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (JICA) برای بررسی خطر زلزله تهران آغاز شد که خروجی آن تشکیل یک سازمان متولی به نام سازمان پیشگیری ومدیریت بحران شهر تهران بود. این سازمان از سال 80 آغاز به کار کرده و در حال حاضر 16 سال از عمر آن می‌گذرد. ولی وقتی من به عنوان یک فعال اجتماعی و متخصص در حوزه مدیریت شرایط اضطراری، به عملکرد و دستاوردهای این سازمان نگاه می‌کنم، آن را در قد و قامت شهر تهران و مخاطرات تهدید کننده‌اش نمی‌بینم.
رئیس هیئت مدیره انجمن امداد ایرانیان در ادامه گفت: سازمان پیشگیری و مدیریت بحران از بودجه مشخصی برخوردار است و همچنین از منابع شورای شهر هم استفاده می‌کند. از طرف دیگر برای برخی از اقدامات خود نیز موفق شده است تا در قالب همکاری‌های ملی و بین‌المللی منابع متعددی را جذب کند.
به گفته نراقی، این سازمان از نظر قانونی قدرت عمل و جایگاه مناسبی دارد، به گونه‌ای که در قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور، تهران تنها شهری است که مسئولیت مدیریت بحران آن با اداره کل مدیریت بحران استان و استاندار نیست و شهردار تهران از طریق سازمان پیشگیری و مدیریت بحران این مسئولیت را به عهده دارد.
وی با اشاره به عملکرد این سازمان در حادثه آتش سوزی پلاسکو تصریح کرد: در این حادثه ناکارآمدی اقدامات و ضعف در هماهنگی بین سازمان‌های عملیاتی، ستادی و نظارتی، نبود برنامه هماهنگ عملیات نجات، کمبود تجهیزات عمومی و تخصصی، ضعف در سامانه فرماندهی و پشتیبانی عملیات، ضعف در مدیریت افکار عمومی و همچنین نبود سیستم مدیریت اطلاع‌رسانی را شاهد بودیم، این در حالیست که امروز بیش از 7 ماه از آن روز گذشته و همه باید به این موضوع فکر کنیم که برای پلاسکوی دو چه اتفاقی رخ خواهد داد و آینده تهران با سازمان مدیریت بحرانی که خودش را در میان این رخداد تلخ به آرامی کنار کشید چه خواهد شد؟
نراقی ادامه داد: با وجود اهمیت "سازمان پیشگیری و مدیریت بحران" و "سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی" شهر تهران براساس اهداف و انتظاراتی که باید در مدیریت شرایط اضطراری و بحرانی شهر تهران نقش ایفا کند، اما در سطح عمومی و یا تخصصی و جامعه متخصصین اتفاق و اقدام موثری را شاهد نیستیم که دلایل مختلفی دارد و لازم است شهردار جدید تهران برای برطرف کردن این مشکلات در ابتدای کار اقدامات متعددی را در سطح کلان، مدیریت و سازماندهی کند.
نراقی با تشریح این اقدامات گفت: بررسی دقیق و آسیب‌شناسی علمی و کاربردی عملکرد دو سازمان متولی ایمنی و شرایط اضطراری شهر تهران، شناسایی موانع، فرصت‌ها و ظرفیت‌های شهر تهران در زمینه ایمنی و مدیریت شرایط اضطراری، بررسی عملکرد مدیر و معاونان این سازمان‌ها، شناسایی رویکردهای تخصصی و از همه مهتر شناسایی مدیران توانمند و متعهد که بتوان به حضور و اثربخشی آنها در این سازمان‌ها و یا سایر ارکان مدیریت شهری اطمینان داشت؛ از جمله اقداماتی است که شهردار جدید باید در نظر بگیرد.
تمرکز سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران صرف اجرای پروژه‌هایی مطالعاتی و کوچک شده است
رئیس هیئت مدیره انجمن امداد ایرانیان با اشاره به اهمیت سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران عنوان کرد: این سازمان به نوعی در حفظ آینده و سرمایه‌های شهر و مردم نقش پررنگی دارد. ولی امروز شاهد آن هستیم که تمرکز این سازمان به جای طراحی، مدیریت و تحقق پروژه‌های زیرساختی، صرف اجرای پروژه‌هایی مطالعاتی و کوچک شده است که اولویت اصلی و راهکاری برای تضمین پایداری و تاب‌آوری شهر تهران در سوانح نیستند. تهران به کارهای زیرساختی و سازماندهی و از همه مهمتر هماهنگی‌های بین دستگاهی برای حرکت هم راستای بخش‌های دولتی و عمومی و خصوصی و مردم نهاد نیاز دارد؛ اما در سازمان پیشگیری و مدیریت بحران به این موضوع توجه کمی شده است که جای تاسف و تفکر است که اولین جلسه ستاد بحران شهر تهران در سال 96 در تیر ماه و در حاشیه مراسم رونمایی از دستاوردهای سازمان پیشگیری و مدیریت بحران برگزار شد که آنجا هم بیشتر به ارائه گزارش و تصویب چند برنامه پرداخته شد.
اقدامات پیشگیرانه برای تهران به اندازه یک شهرستان هم نیست
وی تاکید کرد: هر محله و منطقه شهر تهران به اندازه یک شهرستان و گاهی یک استان جمعیت دارد ولی توانمندی‌ها و اقدامات پیشگیرانه صورت گرفته در شهر تهران، حتی به اندازه یک شهرستان هم نیست و تهران، از نظر طرح و برنامه و میزان آمادگی پاسخ به سوانح نیز در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. بنابراین یک مشکل اساسی که شهردار بعدی باید به آن فکر کند، جایگاه سازمان پیشگیری و مدیریت بحران در ساختار مدیریت شهر تهران و تعامل و نوع ارتباط این سازمان با ساختار شهرداری است.
رئیس هیئت مدیره انجمن امداد ایرانیان با اشاره به توجه شهردار آینده به جایگاه سازمان پیشگیری و مدیریت بحران گفت: در چند سال گذشته شاهد چندین حادثه در مترو تهران مانند برخورد قطار بوده‌ایم و یا زیرساخت مترو عامل بروز حادثه‌هایی چون ریزش معابر و ابنیه مانند انفجار در شهران بوده است. بنابراین این وظیفه سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران است که نقش مترو را به عنوان یک تهدید، فرصت و ظرفیت برای ایمنی و مدیریت شرایط اضطراری شهر تهران شناسایی و مدیریت کند. تنها نباید بعد از اینکه حادثه رخ داد این سازمان و یا سازمان آتش‌نشانی وارد صحنه شوند.
وی افزود: یکی از نمونه‌های دیگر، سیل مسیل "کن" در منطقه صادقیه بود که در پی نبود نگاه پیشگیری از خطر ،شاهد ورود سیلاب به ایستگاه مترو ارم سبز بودیم که خسارت مالی زیادی را به زیر ساخت‌های شهر وارد کرد. بنابراین شهردار آینده باید اهمیت مسئله ایمنی و مدیریت شرایط اضطراری را به طور جد مد نظر قرار بدهد؛ زیرا جهل به مسولیت نافی مسئولیت نیست و مسئولیت ایمنی شهروندان تهران با شهردار و شهرداری تهران است و هر کدام از بخش‌های شهرداری در این رابطه مسئولیتی دارند.شهردار آینده باید اهمیت مسئله ایمنی و مدیریت شرایط اضطراری را به طور جد مد نظر قرار بدهد زیرا جهل به مسولیت نافی مسئولیت نیست و مسئولیت ایمنی شهروندان تهران با شهردار و شهرداری تهران است و هر کدام از بخش‌های شهرداری در این رابطه مسئولیتی دارند.
نراقی با اشاره به یکی دیگر از طرح‌های سازمان پیشگیری ومدیریت بحران شهر تهران به نام "دوام" گفت: چیزی که خطرناک است، این است که روی کاغذ اقدامات مناسب و موفق است ولی در واقعیت، وضعیت به شکل دیگری است. امروز در واقعیت یا چیزی به نام گروه دوام (داوطلب واکنش اضطراری محله) در محلات شهر تهران وجود ندارد و یا اگر وجود دارد برخلاف استانداردها و آموزه‌ها و تبلیغات این سازمان است.
وی ادامه داد: در این طرح قرار بود جوانان و افراد میانسال ساکن در محلات ضمن عضویت، با طی کردن دوره‌های آموزشی و سازماندهی و تجهیز و بازآموزی در سطح 375 محله شهر تهران تا سال 1395 و یا 354 محله امروز شهر، به عنوان نیروهای محلی تا زمان حضور نیروهای سازمان‌های تخصصی فعالیت کنند. اگرامروز یک کار بررسی و پیمایش واقعی انجام دهیم، شاهد حضور بالای 80 درصدی زنان در آمار این گروه‌ها هستیم ولی وقتی صحبت از کار و عملیات و تمرین و مانور می‌شود از نیروهای جذب شده خبری نیست. زیرا بخش عمده‌ای از این زنان بالای 40 سال سن دارند و بیشتر برای پرکردن اوقات فراغت در کلاس‌های دوام شرکت کرده‌اند و به سختی می‌توانیم در بین این گروه‌ها نیروهای جوان و به خصوص مردان و پسران جوان را ببینیم که حاضر برای کار و فعالیت باشند.
سوله مدیریت بحران، شهربازی شد
نراقی با انتقاد از وضعیت سوله‌های مدیریت بحران عنوان کرد: موضوع بعدی، پایگاه‌های پشتیبانی و یا سوله‌های مدیریت بحران شهر تهران است. بعد از زلزله بم این طرح توسط احمدی‌نژاد، شهردار وقت تصویب شد تا در 120 ناحیه تهران، 120 سوله احداث شود و هدف از این کار ایجاد فضای مناسب برای آموزش و سازماندهی ساکنان محله و اعضای شورایاری محلات و ذخیره برخی از اقلام و تجهیزات با هدف سرعت در پاسخگویی به شرایط اضطراری در نواحی و محلات در قبل و حین حادثه بوده است. چندین سال است که بخش عمده‌ای ازسوله‌ها به عنوان پایگاه‌های ورزشی بانوان دراختیار سازمان ورزش شهرداری و بعضی دیگر از آنها در اختیار استودیوهای تلویزیونی و افراد و گروه های متعدد است. نمونه بارز این تغییر کاربری، سوله‌ای در منطقه 4 شهرداری تهران است که توسط یک شرکت خصوصی کرایه و به شهر بازی تبدیل شده است. امروز درصد کمی از اهداف مورد نظر این سوله‌ها محقق شده است. در حالی که برای آنها 17 کارکرد قبل از حادثه و 10 کارکرد بعد از حادثه تعریف شده بود.
وی اضافه کرد: هدف اصلی سوله‌ها گم شده است. ضمن اینکه مکان‌نمایی سوله‌ها هم غلط بود. قرار بود در کنار سوله‌ها فضای باز وجود داشته باشد تا در زمان سانحه هلی‌کوپترها بتوانند بنشینند، یا باید در برخی از سوله‌ها مخازن ذخیره سوخت در نظر گرفته می‌شد که این اتفاق نیفتاد. همچنین از اتفاقات دیگری که برای این سوله‌ها افتاده این است که در کنار این مراکز حساس و پراهمیت، مجوز ساخت ساختمان‌های چند طبقه داده شده که در صورت بروز زمین لرزه احتمال ریزش ساختمان، روی سوله بحران وجود دارد که تمام این موارد نشان می‌دهد برنامه یکپارچه‌ای برای استفاده از ظرفیت‌های موجود وجود ندارد.
نراقی با اشاره به مشکلات بودجه‌ای سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران عنوان کرد: مشکل دیگر این سازمان ستادهای مدیریت بحران شهرداری مناطق است که ساختار و جایگاه سازمانی و بودجه مستقل و مناسب براساس نیازهای مناطق خود ندارند. در واقع سیستمی که قرار بود بیش فعال باشد امروز تبدیل به سیستمی غیرفعال شده است. متاسفانه نیروهایی که در این ساختار مشغول به کار هستند هم عمدتا از بین افراد متخصص و حرفه‌ای حوزه شرایط اضطرار انتخاب نشده‌اند و تنها تعداد معدودی از این پرسنل، دارای تحصیلات و تجربه مرتبط هستند که این موضوع نیز خود دلیلی بر ناکارآمدی این ستادها است.
رئیس هیئت مدیره انجمن امداد ایرانیان در مورد یکی دیگر از مسائل مورد نظر در سازمان پیشگیری و مدیریت بحران با عنوان "مدارس آماده" گفت: این پروژه از سال تحصیلی 95-94 آغاز شد و قرار بود هزار مدرسه تحت پوشش این طرح قرار بگیرد. براساس مشاهدات و اطلاعات واصله این کار تنها در حد بازدید میدانی، تکمیل یک چک لیست ساده، تهیه گزارش و آموزش تعدادی از مدیران و کادر آموزشی و اداری این مدارس در موضوع ایمنی و کمک‌های اولیه اجرایی شده است. در حالی که برای این طرح اهداف بزرگی مانند ایجاد زمینه مناسب مشارکت و همکاری سازمان‌یافته شهروندان، سازمان‌ها و نهادهای مسئول در حوزه مدیریت بحران، تهیه سند کاهش خطرپذیری مدارس شهر تهران، بهبود و توسعه عدالت آموزشی، تغییر سبک زندگی شهروندان در راستای ترویج و ارتقای فرهنگ تاب‌آوری در برابر سوانح، افزایش مهارت فردی پرسنل مدارس و دانش‌آموزان در مواجهه با حوادث و تقویت ساختارهای فعالیت و مشارکت گروهی پرسنل و دانش‌آموزان مدارس مد نظر قرار گرفته بود. حال با گذشت زمان و صرف بودجه و انرژی برای این طرح باید سوال کرد نتیجه این اقدامات و اهداف بزرگ چه شده است؟
وی اضافه کرد: امروز مسئله اصلی شهر و ایمنی در شهر این است که بودجه‌ها و منابع متعددی وجود دارد ولی متاسفانه شاهد برنامه ریزی اصولی و مصرف بهینه این منابع انسانی، مالی، دانشی و فنی کمتر هستیم.
نراقی در مورد اقدامات مثبت سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران نیز اظهار کرد: در این سازمان در زمینه پژوهش، تولید محتوای علمی و جلسات آموزشی عمومی و تخصصی فعالیت‌های خوبی صورت گرفته است، همچنین در بعضی موارد موفق شدند منابع مالی برخی از پروژه‌ها را از طریق "جایکا" تامین کنند. به عنوان نمونه می‌توان به شبکه پیش‌نشانگرهای زلزله تهران اشاره کرد که در قالب آن تعدادی دستگاه پیش‌نشانگر در شرق و جنوب تهران نصب شده است. با در نظر گرفتن تمام اینها سئوال این است که امروز چقدر آماده ایم و تا چه اندازه توان تاب‌آوری و ایمنی شهر تهران نسبت به گذشته تغییر کرده است؟ تا چه اندازه می‌توانیم روی دو سازمان مدیریت بحران و آتش‌نشانی برای رویدادهای آینده حساب کنیم؟
رئیس هیئت مدیره انجمن امداد ایرانیان با تاکید بر اینکه تنها مخاطره تهران، زلزله نیست عنوان کرد: ما در دورانی هستیم که طوفان به سمت تهران می‌آید، ریزگرد، سیل و آبگرفتگی شهری و آلودگی هوا را داریم. در حالی که باید گفت برای آنها چه برنامه‌ای در این سازمان اجرا شده است؟ در کنار این موارد یکی از خطرهایی که تهران را تهدید می کند خطر ریختن پل‌های شهری است. اعلام می‌کنند مقاوم‌سازی پل انجام شده است. چقدر اعتبارهای تخصیص داده شده به این موضوع درست مصرف شده و آیا پیمانکاران کار خود را به درستی انجام داده‌اند؟ سیستم نظارتی و تضمین اقدام درست در این پروژه‌ها چه بوده است؟ اقدامات مدیریت شهری در ایمن‌سازی بافت‌های فرسوده و یا ناکارآمد شهری در چه سطحی انجام شده و نتیجه آن چه بوده است؟ ساخت و سازهای جدید در شهر چقدر روی اصول و منطبق با استانداردهای ملی و جهانی بوده است؟ متاسفانه در مورد این مسائل گزارش‌دهی مستند و دقیقی به مردم و یا جامعه تخصصی انجام نمی‌شود و وقتی هم سئوالی مطرح شود با نشنیدن یا حذف کردن صداهای سئوال کننده صورت مسئله پاک می‌شود.
وی همچنین به ساختار سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهر تهران به عنوان یکی دیگر از مجموعه‌های مسئول ایمنی و بحران تهران اشاره کرد و گفت: سازمان آتش‌نشانی به جای رویکرد پیشگیری و کاهش خطر تمام تمرکز خود را به پاسخگویی سوانح روزانه شهری اختصاص داده است. این سازمان به شدت در مضیقه تجهیزات و نیروی انسانی متخصص و باتجربه است. متاسفانه درحادثه پلاسکو دیدیم که تعداد زیادی ایستگاه آتش‌نشانی در مرکز شهر بسیج شدند؛ اما به دلیل کمبود تجهیزات و اشکال در وضعیت ساختمان تعداد 16 تن از قهرمانان شهر جان خود را به دلیل نبود سناریو، ضعف در مدیریت و فرماندهی و تجهیزات ارتباطی انفرادی از دست دادند. حادثه‌ای که اگر اقدامات پیشگیرانه و نظارتی و برخورد قانونی قبل از آن در ساختمان پلاسکو پیاده شده بود امروز شاهد آن خسارت و رویداد نبودیم. بنابراین در دوره جدید مدیریت شهری نباید اشتباهات قبلی را دوباره تکرار کنیم و نباید با ماندن در گذشته، امروز و آینده را از دست بدهیم. موضوعی که مهم است این است که جان و مال مردم و اموال و سرمایه‌های جامعه ما در خطر است و این دو سازمان، سازمان مسئول و متولی هستند.
رئیس هیئت مدیره انجمن امداد ایرانیان تاکید کرد: شهردار آینده تهران باید ضمن اینکه بودجه‌ها و منابع حمایتی را برای کار این سازمان‌ها تامین کند لازم است از افراد توانمند و از آن مهمتر از تیم مدیریتی قوی برای مدیریت و هدایت و نظارت بر این سازمان‌ها استفاده کند. این مشکل‌ها با تغییر رئیس و فرد در این سازمان حل نمی‌شود بلکه باید از تیم مدیریتی قوی استفاده شود و برنامه کاری و سیستم‌های پایش و ارزشیابی قوی برای آنها در نظر گرفته شود.باید نگرش مدیریت خطرپذیری که رویکردی پیش فعال است جایگزین مدیریت بحران که رویکرد انفعالی است شود. باید نگرش مدیریت خطرپذیری که رویکردی پیش فعال است جایگزین مدیریت بحران که رویکرد انفعالی است شود. این سازمان‌ها باید در مقابل سوال‌ها و ابهام‌های متخصصان و فعالان اجتماعی و مدنی و رسانه‌ها پاسخگو باشند و همچنین براساس اصول آمادگی تمام وقت، برای پاسخگویی به شرایط اضطراری، مدیریت و هدایت شوند.
وی گفت: این دو سازمان، سازمان‌های هزینه‌بر هستند و شاید در ظاهر برای مدیریت شهری درآمدزا نباشند، ولی ما می‌توانیم به این صورت نیز به آنها نگاه کنیم که اگر امروز در آمادگی، پیشگیری، آموزش و کاهش مخاطره هزینه صرف کنیم یعنی برای آینده سرمایه‌گذاری کرده‌ایم و درآینده خسارت‌های کمتری را شاهد خواهیم بود. برای تامین منابع مالی راهکارهای زیادی وجود دارد و یکی از کارهایی که می‌شود انجام داد این است که در بخشی از عوارض سالیانه شهر، موضوع ایمنی مد نظر قرار گرفته شود.
