مدیریت بحران درحمل و نقل جاده ای

هرروز در جهان شاهد رخ دادن حوادث و بلایای طبیعی زیادی هستیم که بروز آن خساراتی هرچند کم یا زیاد بر جای می گذارد. این اتفاقات در همه کشورهای دنیا رخ می دهد؛ اما اکثر کشورها به ویژه کشورهای درحال توسعه یا توسعه یافته برای مقابله با شرایط بحرانی چون سیل زلزله خشک سالی و غیره تدابیر ویژه ای اندیشیده اند.

در کشور ما با توجه به ازسر گذراندن تجارت تلخ و فراموش نشدنی این حوادث ضرورت ساماندهی و تشکیل نهاده های سیاست گذار و برنامه ریز باهدف مدیریت بحران های احتمالی لازم وضروری می کند.

 جایگاه و نقش حمل ونقل در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جوامع امروزی بر کسی پوشیده نیست. حمل و نقل یکی از پایه های اصلی توسعه پایدار و متوازن در جوامع بشری محسوب شده و درواقع شبکه های حمل ونقل با مؤلفه های مهمی همچون اقتصاد، امنیت و عدالت اجتماعی ارتباط تنگاتنگ دارند در فرآیند توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها، همبستگی مستقیم میان گسترش حمل ونقل و دستیابی به نرخ رشد اقتصادی وجود دارد و فعالیت های حمل ونقل ازجمله فعالیت های اساسی و زیربنایی برای رشد و تحول اقتصاد محسوب می شوند.

ایمنی راه ها از دغدغه های اصلی صنعت حمل ونقل کشور محسوب می گردد. چگونگی مواجه شدن با مخاطرات تهدید کننده این صنعت در هنگام بروز حوادث و بلایای طبیعی و غیرطبیعی ضرورت توجه بیش ازپیش به این حوزه را معطوف می دارد.

در تعریف بحران را یک اتفاق غیرمنتظره بدون پیش بینی ناخواسته و مخرب گویند که تنها با تدابیر صحیح می توان از تبدیل آن به فاجعه جلوگیری کرد؛ و هرگاه تعادل مابین نیازمندی ها و توانمندی های موجود در یک سیستم زنده و پویا که تابع قوانین و اصول تعیین شده است، بنا بر هر دلیلی برهم بخورد، سیستم دچار بحران می گردد. در تعریفی ساده مدیریت بحران را مجموعه از چاره جوئی ها و تصمیماتی است که در مقابله با بحران انجام می گیرد و هدف از آن کاهش روند، کنترل و رفع بحران است. تعریف شده است.
بحران ها ازلحاظ ماهیت، بزرگی و شدت متفاوت هستند، اما تمامی آن ها مسائلی را به بار می آورند که می تواند به طورجدی فعالیت های یک جامعه را مختل سازد؛ بنابراین در صورت بروز بحران باید در کوتاه ترین زمان ممکن به این شرایط دست یافت: تصمیم گیری سریع و عاجل - عدم واکنش سریع احتمالاً عواقب نامطلوبی خواهد داشت. راه حل های محدود و مشخص و شفاف ارائه نمود - دقت در اتخاذ تصمیمات درست در غیر این صورت ممکن است عواقب وخیمی ببار آید. - باید با گروه هایی که اهداف متضادی دارند، برخورد کرد.

از اصول اولیه مدیریت بحران آینده نگری و پیش بینی رویدادهای بعدی با کمک گرفتن از تجربیات گذشته است تا مدیران بحران خود را برای حوادث در پیش روی آماده نمایند این مهم به دست نمی آید مگر آنکه مدیران بحران بتوانند توالی رویداد حوادث را به خوبی تحلیل نموده و برای آن برنامه ای مستند و قابل دفاع طراحی کنند.

 مدیریت بحران شامل موضوعاتی چون برنامه ریزی، ساماندهی، هدایت، هماهنگی، اجرا و کنترل واحدهای لازم و مطلوب است که در هر یک از این مراحل یکسری اقدامات خاص موردنیاز است. به عنوان مثال: برنامه ریزی قبل از بحران، به شما کمک می کند تا تصمیم صحیح را اتخاذ کرده وضعیت عادی را بازگردانده و از تبلیغات منفی در وضعیت هایی که باعث تهییج احساسات عمومی شود، جلوگیری کنیـد
در چرخه مدیریت بحران حمل ونقل اقدامات در شش مرحله دسته بندی می شود

مرحله مقابله: از زمان وقوع به سرعت آغاز می گردد و تدابیر مناسب باید اتخاذ کرد.
مرحله بازسازی: در این مرحله تلاش می گردد. شبکه حمل ونقل به حالت عادی قبل از وقوع اتفاق و بحران برگردد.
آمادگی قبل از وقوع: تدوین قوانین و مقررات، دستورالعمل ها و انجام مانورها و کارگاه های آموزشی موجب بالا رفتن توان و آمادگی لازم در هنگام وقوع بحران
پیشگیری: با مقاوم سازی پل ها و محل های گذر عمومی و سایر امکانات بعلاوه رعایت نکات ایمنی موجب پیشگیری و جلوگیری از افزایش آسیب هایی ناشی از این بحران ها در زیرساخت ها حمل ونقل شد.
کاهش احتمال وقوع بحران: از انجام حمل ونقل مواد خطرناک که مخاطره آمیز هستند جلوگیری و موقتاً از حمل این محمولات خودداری شود.
کاهش مخاطره: با جایگزین کردن امکانات (راه های دسترسی یا استفاده از سایر وسایل حمل ونقل) و ارائه خدمات از بالا رفتن خطر بحران جلوگیری شود.

در هنگام بروز حوادث طبیعی مانند سیل در شبکه حمل ونقل پل ها از آسیب پذیرترین بخش ها هستند؛ و در هنگام زلزله جاده ها و مسیرهای دسترسی از درصد تخریب بالائی برخوردارند.
اما سه عامل مؤثر در ایجاد اختلال در شبکه حمل ونقل به هنگام بروز بحران های طبیعی و غیرطبیعی

کاهش ناگهانی عرضه: به علت محدود شدن راه های دسترسی امکان فراهم نمودن وسایط نقلیه ارتباطی مقدور نیست.

افزایش ناگهانی تقاضا: اگر سیستم حمل ونقل خود شرایط عادی داشته باشد لیکن بروز بحران و ایجاد تقاضای ناگهانی و خارج از ظرفیت موجب اختلال در انجام وظایف حمل ونقلی و بروز و یا تشدید بحران می شود. سوء مدیریت تقاضای خدمات: در شرایط بروز بحران نداشتن تمرکز در کنترل، مدیریت و ساماندهی به موقع در پاسخ به تقاضای ایجادشده، موجب بروز بحران در سیستم حمل ونقل و اختلال در ارائه خدمات می شود. با توجه به نزدیک شدن فصل زمستان برای مواجهه با سرما و بارش برف می باید از آمادگی لازم برخوردار بود؛ اما برخی از موارد ضروری که لازم است مدنظر باشد:

اجرای مانورهای مقابله با بحران ها جهت ایجاد آمادگی در دستگاه های مسئول، آموزش کارکنان و تلاش برای ساماندهی همه امکانات اداری برای ایجاد آمادگی به منظور مقابله با بحران ها ازجمله وظایف اصلی همه دستگاه های اجرایی مسئول در این زمینه است

آماده سازی خودروهای سبک و سنگین، گریدرها، بلدوزرها، خودروهای نمک پاش (نگهداری شان و نمک به اندازه کافی در انبارهای ویژه) و غیره از سوی دستگاه های ذی ربط ضروری است.

ضرورت همکاری و هماهنگی بخش خصوصی لازم است تا سازمان ها و شرکت های دارای ماشین آلات سبک و سنگین همکاری بیشتر در مواقع ضروری داشته باشند.

لایروبی مسیل ها، هرس درختان، لکه گیری معابر، ترمیم ترانشه ها، جمع آوری نخاله های ساختمانی، آموزش شهروندان و آماده باش وسایل حمل ونقل عمومی شهر به منظور سرویس دهی به شهروندان است.

برای کاهش خسارات به هنگام بروز حوادث طبیعی باید به هنگام احداث طرح ها و پروژه ها نکات فنی و مهندسی پروژه های مربوط به حوادث خصوصاً در جاده سازی ها، پل سازی، بهسازی رودخانه ها، اجرای خیابان ها و احداث کوچه های جدید موردتوجه و دقت قرار گیرد.

برای کاهش ریسک مخاطرات ناشی از عوامل آب و هوایی، نیازمند همکاری و انجام اقدامات مشترک مابین دستگاه های اجرایی، دولت و مردم است. این اقدامات باعث پیشگیری یا کم شدن اثرات سانحه می گردد. با اقدامات موردنیاز کاهش ریسک سوانح از این طریق صورت می گیرد در این صورت می توان احتمال اثرمخاطرات طبیعی را موردبررسی قرارداد و راهکارهای کم کردن و به حداقل رساندن آن را چاره جوئی کرد.

کارشناس ارشد ارتباطات
مسئول روابط عمومی اداره کل راهداری و حمل ونقل جاده ای چهارمحال و بختیاری