لزوم توسعه حمل و نقل ترکیبی با محوریت بنادر خشک / انبارداری در بنادر اصلی ممنوع
تین نیوز | یک استاد دانشگاه گفت: لزوم توسعه حمل و نقل ترکیبی برای افزایش ظرفیت بنادر اصلی، بنادر خشک پیش‌زمینه توسعه حمل و نقل ترکیبی و تخلیه و بارگیری و گمرکی کالا فقط در بنادر خشک از مواردی است که باید در توسعه حمل و نقل ترکیبی مورد توجه باشد؛ حمل و نقل ترکیبی به بنادر جان می‌دهد.
مقام معظم رهبری چندی پیش معیار‌های اقتصاد مقاومتی را عنوان و تشریح کردند.
به دنبال ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی از سوی مقام معظم رهبری، دولت تکالیف جداگانه‌ای را به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ کرد که در این راستا وظیفه وزارت راه و شهرسازی گسترش زیرساخت‌های مورد نیاز برای توسعه خدمات تجارت خارجی و ترانزیت، است.
بنابراین گزارش بخش حمل و نقل یکی از مؤلفه‌های اصلی در تشخیص جوامع رشد یافته از عوامل موثر بر فراوانی نماگرها اقتصاد خرد و کلان کشور محسوب می‌شود.
توسعه متوازن بخش حمل و نقل در تمامی شیوه‌ها و بهره‌برداری مناسب از آن به عنوان پیش‌نیاز توسعه بخش‌ها در کل به افزایش امنیت ملی می‌انجامد و زمینه ساز توسعه سیاسی و اجتماعی نیز خواهد شد.
حمل و نقل چند وجهی (ترکیبی از انواع شقوق حمل و نقل) یکی از مصادیق گسترش زیرساخت‌های مورد نیاز برای توسعه خدمات تجارت خارجی و ترانزیت، است.
حمل و نقل ترکیبی در هر کشور حلقه واسط صنایع آن کشور است که چرخ تولید را به حرکت درآورده و موجبات توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی را فراهم می‌سازد.
حمل و نقل به صورت حجمی ارزان‌تر و مناسب‌تر از حمل و نقل خرد است؛ بنابراین در راستای توسعه، کاهش هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری و جلوگیری از صرف زمان، باید تا حد امکان و در مسافت‌های طولانی از ابزار جابه‌جایی بار حجمی و در مسافت‌های کوتاه از وسایل حمل سبک بهره برد.
اگر بستر مناسبی برای حمل و نقل چندوجهی وجود داشته باشد، در مسیرهای دریایی طولانی از کشتی، در مسیرهای طولانی زمینی از راه‌آهن و در مسیرهای کوتاه و خاص از حمل و نقل جادهای می‌توان بهره برد.
این راهکار می‌تواند در کاهش هزینه حمل و کاهش مصرف سوخت فسیلی، کاهش حوادث جادهای و افزایش بهره‌وری از امکانات موجود تأثیرگذار بوده و امکان جذب خدمات حمل و نقلی به کشورهای همجوار را برای ارائه‌دهندگان خدمات فراهم سازد.
در راستای آگاهی از میزان فعالیت دولت در بخش توسعه حمل و نقل ترکیبی و توجه به این سیستم حمل و نقلی نوین در روابط تجاری و اقتصاد بین‌المللی، به سراغ یکی از اساتید دانشگاه علم و صنعت رفتیم.
شهریار افندی‌زاده که در دولت دهم نماینده ویژه دولت در امر ترانزیت و رئیس سازمان راهداری بود، دارای مدرک دکتری مهندسی حمل و نقل و ترافیک از دانشگاه کارلتون (کانادا) بوده و هم‌اکنون به عنوان استاد در دانشگاه‌هایی نظیر علم و صنعت تدریس می‌کند.
افندی‌زاده درباره حمل و نقل ترکیبی اینگونه شروع کرد: با توجه به توسعه روزافزون حمل و نقل کانتینری در دنیا و ایران، استفاده از تمهیداتی مناسب برای اینکه بتوان کالاهای زیادی را به خصوص در بنادر به سرعت جابهجا کرد، لازم و ضروری است؛ نیاز داریم امکاناتی را در راستای تسهیل تخلیه و بارگیری و تشریفات گمرکی ایجاد کنیم.
قطعاً اگر بخواهیم تخلیه و بارگیری و انبارداری، در بنادر انجام شود، طبیعتاً نیازمند فضاهای زیادی هستیم که البته این فضا امکانات و ظرفیت ما را در عبور و جابه‌جایی کاهش می‌دهد؛ مهمترین مشکلی که امروزه بنادر ساحلی به علت رشد سریع استفاده از کانتینر در حمل و نقل دریایی با آن مواجه هستند، فقدان فضای کافی به منظور انبارسازی و همچنین نبود دسترسی مطلوب به مقاصد کالا به علت استفاده از شیوه‌های سنتی انتقال کالا است.
- راهکار چیست؟
افندی‌زاده: در خارج از بنادر و سرزمین اصلی، مکان‌هایی را ایجاد می‌کنند که به بنادر خشک (DRY PORT) معروف هستند؛ در این بنادر حمل و نقل ترکیبی شکل می‌گیرد تا بدین ترتیب سیستم‌های مختلفی نظیر ریل و جاده به کار گرفته شود که طبیعتاً قسمتی از این کالاها کانتینرها هستند، یعنی کانتینرها از طریق بنادر وارد شده و سپس در ترکیب کانتینر با ریل یا کانتینر با کامیون به بنادر خشک منتقل شده و از آنجا به محل مصرف توزیع می‌شود.
در واقع بندر خشک پایانه‌ای ترکیبی در پس کرانه بوده که به بندری ساحلی متصل است، تجهیزات لازم و کـافـی بـرای مواجهه با تردد ناشی از چندین شیوه حمل و نقل اعم از جادهای، ریلی و هوایی در آن در نظر گرفته شده‌اند و مشتریان می‌توانند کالاهای خود را با استفاده از این شیوه‌های مختلف به آن ارسال کنند و یا از آن تحویل گیرند؛ بنابراین، بنادر خشک فضاهایی در داخل کشور هستند که کانتینرها ابتدا به آن بنادر انتقال می‌یابند و در آنجا امور اداری، تشریفاتی و گمرکی انجام می‌شود سپس کانتینر از طریق خط‌آهن و یا کامیون‌ها جابهجا می‌شوند و این جابه‌جایی
ترکیبی از کانتینر ـ دریا و سپس کانتینر ـ ریل و کانتینر ـ کامیون است.
از زاویه‌ای دیگر برای رشد اقتصادی و توسعه ظرفیت بنادر نیاز داریم که کالا به هیچ عنوان در بندر رسوخ نکند، بلکه به سرعت وارد کشور شده و به دست مصرف‌کننده برسد؛ این حمل توسط کانتینر انجام خواهد گرفت و در این بنادر خشک، حمل و نقل چندوجهی در ترکیبی بین کانتینر با ریل و یا کانتینر با کامیون انجام می‌شود؛ در واقع سیستم حمل و نقل جادهای و ریلی با حمل و نقل کانتینری ترکیب می‌شود که همان حمل و نقل ترکیبی است.
- اصول احداث بنادر خشک در مرکز کشور را چه مواردی می‌دانید؟
افندی‌زاده: در احداث بنادر خشک، توجه به چندین نکته ضروری به نظر می‌رسد؛ اول اینکه این بنادر باید به مراکز تولید و مصرف نزدیک باشد یعنی کالا در کوتاه‌ترین زمان امکان توزیع و مصرف داشته باشد؛ در اولویت دوم سیستم‌های حمل و نقلی باید بتوانند به این بنادر خشک متصل شوند؛ البته جاده‌ها که قطعاً به این بنادر متصل می‌شوند اما اتصال خط‌آهن هم به این درایپوت‌ها بسیار ضروری است.
- پس مزایای ایجاد چنین بنادری یا همان DRY PORT را شاید بتوان کاهش موانع تردد کالا در بنادر اصلی عنوان کرد؟
افندی‌زاده: تقریباً؛ مهمترین هدفی که برای چنین بنادری در نظر گرفته می‌شود، افزایش خدمات بنادر در مناطق داخل و مرکزی کشور و آزاد‌سازی بنادر اصلی است، ضمن آنکه کاهش تقاضای نیاز به استفاده از اراضی حاشیه سواحل که معمولاً مکان‌های محدودی هستند، افزایش کارایی حمل و نقل، بهبود وضعیت زیرساخت‌های مرتبط با حمل و نقل، بهبود وضعیت مالی و اقتصادی، افزایش سرمایه‌گذاری کشورهای خارجی و کاهش آثار مخرب زیست‌محیطی از محاسن این نوع حمل و نقل است.
- جایگاه بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری این نوع حمل و نقل کجا است؟
افندی‌زاده: زیرساخت استفاده از بنادر خشک در کشور حمل و نقل ترکیبی خواهد بود که موجب رشد بسزای اقتصادی کشور است؛ قطعاً برای توسعه این مدل حمل و نقلی نیازمند سرمایه‌گذاری بخش خصوصی هستیم، بنابراین لازم است فضاها مکان‌یابی شود، زیرساخت‌ها توسط دولت و یا بخش خصوصی فراهم شده تا در مجموع هزینه‌ای پایین برای صاحبان کالا رقم بخورد، ضمن آنکه اشتغال‌زایی را به همراه داشته باشد.
- چگونه یک بندر خشک می‌تواند حمل و نقل ترکیبی را توسعه دهد؟
افندی‌زاده: استفاده از حمل و نقل ترکیبی در بنادر خشک می‌تواند این امکان را برای استفاده ارزان از این سیستم‌ها و رشد اقتصادی فراهم کند که در این راستا متناسب با دستورالعمل تهیه شده، سعی شده است با ارگان‌هایی که با حمل و نقل چندوجهی در ارتباط هستند نظیر سازمان راهداری و حمل و نقل جادهای، سازمان بنادر و دریانوردی، گمرک جمهوری اسلامی ایران، شرکت راه‌آهن و از این قبیل هماهنگ شود تا ارکان‌هایی شوند برای تصمیم‌گیری اینکه چگونه یک بندر خشک می‌تواند حمل و نقل ترکیبی را توسعه دهد.
در کشور ایران با توجه به قانون برنامه پنجم و موضوع افزایش ظرفیت و راندمان موجود، امکان توسعه حمل و نقل ترکیبی فراهم شده و جزو وظایف دولت با جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است.
همان طور که گفتم در احداث بنادر خشک، توجه به چندین نکته ضروری به نظر می‌رسد؛ اول اینکه این بنادر باید به مراکز تولید و مصرف نزدیک باشد یعنی کالا در کوتاه‌ترین زمان امکان توزیع و مصرف داشته باشد؛ در اولویت دوم سیستم‌های حمل و نقلی باید بتوانند به این بنادر خشک متصل شوند؛ البته جاده‌ها که قطعاً به این بنادر متصل می‌شوند اما اتصال خط‌آهن هم به این درایو پورت‌ها بسیار ضروری است؛ در همین راستا، دستورالعملی تهیه شده است که «پیشنهاد احداث و بهره‌برداری از پایانه‌های ترکیبی» نام دارد؛ در این دستورالعمل، سرمایه‌گذار بخش خصوصی
می‌تواند با فضای فراهم شده که قطعاً به مراکز تولید و صنعت هم نزدیک است، رشد کند، اما این فضا نیازمند انواع حمل و نقل و زیرساخت‌های قبلی آن است که نمونه آن اتصال شبکه‌های ریلی جادهای مناسب است.
- به نظر شما برنامه‌های دولت در راستای توسعه حمل و نقل ترکیبی در بخش ترانزیت و در کریدور‌های ترانزیتی شمال-جنوب و شرق-غرب چه مواردی باید باشد؟
افندی‌زاده: البته دولت جمهوری اسلامی ایران طرح‌ها و پروژه‌های نرم‌افزاری و سخت افزاری متعددی را با هدف توسعه و تسهیل ترانزیت کالا طراحی و به اجرا درآورده و طرح‌های متعددی نیز دردست پیگیری دارد که اهداف اصلی آنها متوجه ترانزیت کالا در مسیرهای اصلی کریدور شمال – جنوب در قلمرو ایران است.
بخشی از این پروژه‌ها شامل تجهیز و افزایش ظرفیت بارگیری و تخلیه کالا در بنادر ایران در دریای خزر تا سقف 20 میلیون تن در سال و با هدف افزایش ظرفیت ترانزیت و اتصال بندر امیرآباد در دریای خزر به شبکه سراسری ریلی و تجهیز آن به پهلوگیری کشتی‌های «رورو» و «فری‌بوت» است که حمل و نقل ترکیبی بار از این بندر به بنادر شمالی خزر و همچنین خلیج فارس و بالعکس را ازطریق این بندر فراهم می آورد.
بنابراین می‌توان با ترکیب سیستم‌های ریل و جاده، حمل و نقل ترکیبی را داشت؛ هم اکنون در کریدور شمال ـ جنوب می‌توان ترکیبی از ریل و جاده را داشته باشیم. یعنی کالا از طریق بندرعباس به وسیله ریل تا قزوین منتقل شده و از آنجا از طریق کامیون، کالا جابهجا شود و یا اینکه تا قسمتی از مسیر کالا توسط حمل و نقل دریایی حمل شود یعنی کالا از خزر به بندر امیرآباد آمده و از آنجا از طریق کشتی‌های رورو جابهجا شود و دوباره با سیستم ریلی ترکیب می‌شود، بنابراین استفاده از سیستم حمل و نقل ریلی در کشور می‌تواند هم‌افزایی در عبور و مرور و افزایش ظرفیت داشته
باشد.
از جمله ویژگی های مهم حمل و نقل در کریدور شمال - جنوب چند وجهی بودن آن و حمل نقل سریع، ارزان و ایمن کالا بین آسیا و اروپا است؛ ضمن آنکه تقاطع‌های متعددی با گذرگاه‌های موجود بین کشورهای آسیای میانه و اروپا از جمله کریدور تراسیکا دارد که موجب توزیع مبادلات شمال - جنوب و شرق - غرب می‌شود.
- هم‌اکنون جایگاه حمل و نقل ترکیبی ایران در دنیا چگونه ارزیابی می‌کنید؟
افندی‌زاده: حمل و نقل ترکیبی در کشور به تازگی مطرح شده و موضوعی جدید است، البته از مدت‌ها قبل بحث‌ها و مطالعات دانشگاهی در این‌باره وجود داشته است اما در قانون برنامه پنجم توسعه آن به عنوان تکلیف در دستورالعمل‌ها آمده است و به همین دلیل به تدریج مورد توجه قرار گرفته است.
البته در اهداف برنامه، موضوع حمل و نقل ترکیبی در قالب ایجاد و توسعه بنادر خشک قید شده است، اما لازمه بنادر خشک، ایجاد حمل و نقل ترکیبی است، از طرفی نیز پیش‌بینی شده است که زمینه‌های حضور بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در این مدل حمل و نقلی فراهم شود؛ این سرمایه‌گذاری رقم‌های کلانی را می‌طلبد و قطعاً دولت باید حمایت کند تا این امکان ایجاد شود.
نمی‌توان انتظار داشت که بنادر محل دپوی کالا شوند، چون ساحل‌ها محدود هستند، نباید انبارها را در بنادر ایجاد کرد ولی ذکر این نکته نیز ضروری است که «لازم نیست حمل و نقل ترکیبی تنها از طریق بنادر انجام گیرد».
می‌توان حتی از طریق پایانه‌های مرزی، حمل و نقل ترکیبی داشت و به جای آنکه در پایانه‌ها انبار ایجاد کنیم، برای کالاهایی نظیر سوخت و از این قبیل، می‌توان اجازه داد که از پایانه با شرایط عبور کنند، به داخل کشور آمده و در آنجا مکان‌هایی را ایجاد کنیم تا تمام امور گمرکی و مسائل مختلف انجام شود.
در آنجا ترکیب با کانتینر می‌تواند شبکه ریلی یا جادهای باشد، بنابراین بنادر و پایانه‌ها باید فقط محل عبور باشند و به هیچ عنوان نباید تشریفات گمرکی، چک کردن استانداردها، انبارداری در کنار پایانه‌ها رخ دهد، زیرا امروزه این روش منسوخ شده است.
با سلام اقای دکتر افندی زاده استادمحترم وارجمند درصورت ممکن درخصوص حمل ونقل لوله ای چه نطری دارید ایا امکان ترانزیت وحمل ونقل بیشترکالاها ازطریق خطوط لوله جابجا کرد سرمایه گداری دراین صنعت توجیه دارد و درمورد سواپ یا انتقال کالا از قانون سواپ موجب ارزش افزوه نمیشود لطفا درایت خصوص دستورتحقیق ومطالعه داده شود از بخش خصوصی دراین دو مقوله استفاده فرمایید با تشکر عیقرلو