معیارهای ۸ دهه مهندسی تونل در ایران
تین نیوز | رئیس انجمن تونل ایران با مرور چگونگی ساخت تونل کندوان گفت: در صنعت تونلسازی به رغم مطالعات زمین‌شناسی با شرایط ناشناخته زیادی روبه‌رو هستیم و عدم قطعیت‌ها ریسک زیادی را برای کار به وجود می‌آورد.
ابوالقاسم مظفری در خصوص چگونگی ساخت تونل کندوان با توجه به اینکه این تونل 80 سال پیش و با بیل و کلنگ (تجهیزات ابتدایی) ساخته شد، اظهار کرد: اولین تونل راه که در ایران ساخته شده تونل کندوان است. در تاريخ بيستم ارديبهشت 1314 اولين ديناميت، برای حفر قسمت ابتدایی تونل به کار گرفته شد و پس از آن كارگران با كلنگ و تيشه عملیات حفاری را ادامه دادند. گفته می‌شود که کارگران برای کندن کوه که با تجهیزات محدود آن زمان بسیار دشوار بوده با یک سکه پنج ریالی، که در آن زمان ارزشمند بود، تشویق می‌شدند و حتی گفته می‌شود که به ازای هر کلنگ پول پرداخت می‌شده است.
او در ادامه افزود: سنگ، سيمان و ابزار آلات به مدت سه سال به وسيله كاميون و چهارپایان تا محل کار آورده می‌شد. ساخت این تونل که دارای 1884 متر طول و 5.5 متر عرض و شش متر ارتفاع بود حدود سه سال طول کشید و در 27 اردیبهشت سال 1317 افتتاح شد.
مظفری درباره ویژگی‌های تونل کندوان گفت: از دید مهندسی موقعیت جغرافیایی منطقه‌ای که تونل کندوان در آن ساخته شده در مرکز رشته کوه‌های البرز در دو جهت شمالی-جنوبی و شرقی-غربی و از لحاظ زمین‌شناسی تونل کندوان در منطقه‌ای بسیار پیچیده، تکتونیزه، گسل‌دار و چین‌خورده قرار دارد.
او ادامه داد: این تونل از داخل مصالح و سنگ‌های آذرآواری رسوبی تبخیری (گچی آبدار) سازند کرج عبور می‌کند. کف تونل دارای دو شیب طولی به مقدار حدود نیم درصد از متراژ صفر تا 960 و حدود چهاردهم درصد از متراژ 960 تا 1884 است. جنس کف از نوع بتنی و ساروجی به ضخامت 30 تا 50 سانتیمتر و پوشش قدیمی دیواره¬ها و سقف تونل از جنس سنگ چین همراه با ملات بوده است. به علت گچی بودن زمین و آب فراوان، اطراف تونل پس از مدتی شسته و فضای خالی زیادی در سقف بوجود آمد. طرح تعریض تونل کندوان به رغم مخالفت‌های فنی از سال 1374 تا 1381 به مدت 7 سال با هزینه بسیار سنگین انجام شد.
رئیس انجمن تونل ایران در ادامه گفت‌وگویش در رابطه با پشتوانه مهندسی این تونل افزود: تونل کندوان تقریبا همزمان با پروژه‌های تونلی دیگری که در مسیر راه‌آهن سراسری در حال اجرا بودند، ساخته شد. با توجه به اینکه در آن زمان تجربه طراحی و ساخت تونل در ایران بسیار محدود بود از شرکت‌های خارجی برای بحث مطالعات، جانمایی، طراحی و اجرا یا نظارت بر اجرا استفاده می‌شد. منصفانه قضاوت کنیم طراحی‌ها در آن زمان بدون نقص هم نبوده است و مشکلات مربوط به آن در طول بهره‌برداری از این تونل‌ها بروز کرده است.
او در رابطه با سیر تطور کاربرد تونل در ایران گفت: هدف ساخت تونل در آن زمان عبور از راه‌های صعب‌العبور کوهستانی و برقراری ارتباط بین مناطق مختلف یا کوتاه‌تر کردن مسافت‌ها بوده است. در حال حاضر کاربرد تونل‌ها بسیار متنوع و گسترده شده است به طوری که علاوه بر نقش زیاد تونل در زیرساخت‌های کشور، فراهم کردن رفاه برای شهروندان در شهرهای بزرگ بدون تونل ناممکن شده است.
مظفری در پاسخ به این سوال که چرا حال به جایی رسیده‌ایم که با وجود این همه تجهیزات قادر به اتمام بزرگراه تهران شمال نیستیم، گفت: در این پروژه ما مشکل فنی برای حفر تونل نداریم. قطعات 2و3 که بیشترین طول تونل را دارند به لحاظ مشکلات مربوط به تامین مالی به جز تونل البرز (بطول 6350 متر) هنوز شروع نشده‌اند. در قطعه یک هم که با فاینانس یک شرکت چینی شروع شد حفاری تونل تالون ) به طول 4850 متر( به اتمام رسیده است و سایر بخش‌های آن به لحاظ مسائل قراردادی و تملک به کندی پیش می‌رود. البته چند ماهی است که شرایط قطعه یک بهتر شده است.
رئیس انجمن تونل در رابطه با ساخت تونل کندوان به عنوان پرزحمت‌ترین تونل ایران تصریح کرد: تونل کندوان ظرف سه سال ساخته شد و در نوع خود با توجه به شرایط سخت زمین یک شاهکار تلقی می‌شود ولی قیاس آن با تونل‌های دیگر به لحاظ سختی، کار آسانی نیست. تونل کندوان در زمان ساخت دارای 5.5متر عرض بود در حالی‌که تونل‌های راهی که امروزه در ایران ساخته می‌شوند دارای عرضی بیش از دو برابر تونل کندوان هستند.
او افزود: در مبحث تونلسازی به رغم مطالعات زمین‌شناسی با شرایط ناشناخته زیادی روبه‌رو هستیم و عدم قطعیت‌ها ریسک زیادی را برای کار بوجود می‌آورد. ساخت تونل عموما کار پر زحمتی است. بعضی تونل‌ها در شرایط زمین‌شناسی مشکلی ساخته می‌شوند، برخی در سنگ بسیار سخت و برخی در زمین های بسیار نرم و ریزشی، برخی در عمق زیاد و برخی با روباره بسیار کم، برخی به صورت مکانیزه و برخی به روش سنتی ساخته می‌شوند. هر یک از این شرایط، ساخت تونل را به کاری پر زحمت تبدیل می‌کند. آنچه مسلم است ساخت تونل کندوان در هشتاد سال پیش با امکانات زمان خود و شرایط بسیار پیچیده
زمین، کار پر زحمتی بوده است.
مظفری در رابطه با پیشرفت تونلسازی و تونل های برتر ایران، با بیان اینکه پروژه‌های بزرگ متعددی در شرایط مختلف، با ویژگی‌های متفاوت با موفقیت اجرا شده و به بهره‌برداری رسیده‌اند، گفت: تونل‌های شهری با توجه به جدیدتر بودن طراحی‌ها و استفاده از مفاهیم و روش‌های نوین حفاری و نگهداری با موفقیت بیشتری همراه بوده‌اند. تونلسازی ایران پیشرفت بسیار زیادی کرده است. شادروان مهندس حسن نیامیر در مقاله خود تحت عنوان تاریخچه تونلسازی در ایران ( اولین سمینار تونلسازی، سال 1363) عنوان می‌کند برای ساخت تونل کندوان و تونل‌های راه آهن شمال – جنوب،
افراد فنی در ایران به تعداد انگشتان دست هم نبودند به طوری که حتی برای کارگران فنی و تکنسین‌ها از افراد چکسلواکی- بلغاری-مجارستانی و ایتالیایی استفاده می‌شد.
او افزود: اجرای پروژه‌های متعدد باعث شده که نیروهای متخصص ایرانی هم در زمینه طراحی و هم در زمینه اجرا تجربه زیادی کسب کنند. در دوره‌ای که ایران در تحریم بوده است بسیاری از تجهیزات و ماشین‌آلات از طریق مهندسی معکوس طراحی و ساخته شده‌اند و در حال حاضر در پروژه‌ها نیز به کار گرفته می‌شوند. علاوه بر اجرای حفاری تونل، سرویس و تعمیر و نگهداری ماشین‌آلات مکانیزه توسط نیروهای متخصص ایرانی انجام می‌پذیرد. موارد فوق و اجرای موفق پروژه‌های متعدد نشان دهنده سطح بالای دانش فنی متخصصان ایرانی است. در سال‌های اخیر تونل‌های طویل (حدود 50 کیلومتر طول)
با رکوردهای بسیار خوب (ماهیانه 1200 متر) توسط پیمانکاران ایرانی ساخته شده و یا در حال ساخت است.
رئیس انجمن تونل درباره اهمیت تعمیرات، حفظ و نگهداری تونل‌ها در ایران گفت: به این موضوع توجه کمتری می‌شود و بودجه لازم به آن اختصاص داده نمی‌شود. اما به لحاظ تئوری و اسنادی، دستورالعمل‌هایی در زمینه حفظ و نگهداری تونل‌ها، سدها و پل‌ها تهیه شده یا در حال تهیه است که مراحل بازرسی و ارزیابی وضعیت هر یک از بخش‌ها را تشریح کرده و چگونگی انجام عملیات ترمیمی و در صورت نیاز تعمیرات برای بخش‌های مختلف هر یک از این سازه‌ها را توضیح می‌دهد. این دستورالعمل‌ها پس از بررسی نمونه‌های موجود در دنیا و همگام با استانداردهای روز دنیا تدوین شده‌اند و در
صورت نیاز به روز می‌شوند.
او افزود: در زمینه سازه‌های جدیدتر از تجهیزاتی همچون ابزار دقیق، دوربین‌های مدار بسته و نرم افزارهایی که به صورت لحظه به لحظه اطلاعات را به روز و ثبت می‌کنند برای بررسی مداوم وضعیت سازه‌ها و به ویژه بخش‌های حساس آنها استفاده می‌شود. امید است که در آینده نه چندان دور بتوان این اصول را در مورد تمامی تونل‌ها، سد ها و پل‌های ایران به کار گرفت.
رئیس انجمن تونل ایران در پاسخ به این سوال که تونلسازی در ایران چقدر با استانداردهای روز همراه شده است، گفت: فن یا تخصص تونلسازی، رشته های متعددی را در برمی‌گیرد. در بعضی از آنها مثل زمین‌شناسی، حفاری تونل، تاسیسات تونل، نقشه‌برداری در تونل و موارد دیگر صنعت تونل ایران به روز است و در پاره‌ای از موارد مانند آب‌بندی، نگهداری و پوشش تونل‌ها کم و کاستی‌هایی وجود دارد. در ممیزی که انجمن تونل ایران با مبانی و معیارهای وزارت علوم تحقیقات و فناوری از این صنعت در سال گذشته به عمل آورد شاخص‌های بالایی به لحاظ تعداد و حجم پروژه‌ها و مباحث علمی
مرتبط با آن در ایران وجود دارد و رتبه خوبی مخصوصا در منطقه برای تونلسازی ایران در نظر گرفته می‌شود.
او در پایان گفت: در سال‌های اخیر رشته تونلسازی به صورت تخصصی در تعدادی از دانشگاه‌های ایران تدریس می‌شود و دانشجویان با مباحث علمی مرتبط با صنعت تونلسازی آشنا می‌شوند. برگزاری کنفرانس‌های متعدد و دعوت از اساتید و متخصصان داخلی و خارجی نیز در انتقال تجربیات و به روزرسانی دانش فنی متخصصان داخلی نقش بسزایی ایفا کرده است. آخرین دستورالعمل‌ها، استانداردهای روز جهان و منابع علمی متعدد همچون مجموعه مقالات کنفرانس‌ها، کتاب‌ها و نشریات تخصصی داخلی و خارجی هم از طریق دانشگاه‌ها و انجمن تونل ایران، بطور کامل در دسترس هستند. ارتباط انجمن تونل
ایران با انجمن بین‌المللی تونل در تبادل اطلاعات و تجربیات، شرکت در کنگره‌های جهانی تونل نیز برای آگاهی از تحولات روز این صنعت از اهمیت زیادی برخوردار بوده است.
