چرا جاده ابریشم از رونق افتاد؟
تین نیوز | بسیاری بر این باورند که موقعیت جغرافیایی کشور عزیزمان ایران در عرصه تجارت بین کشورهای جهان موقعیتی ممتاز است تا آنجا که گاهی از آن به چهارراه تجارت جهانی نیز یاد می‌کنند و عبور مسیرهای اصلی و فرعی تجارت دریایی و خشکی مثل جاده ابریشم از خاک کشور را گواهی بر این ادعا می‌دانند. مسیری 5000 مایلی که آسیا، اروپا و آفریقا را به هم متصل می‌کرد. اگر امروز به گواه آمار و ارقام ارایه‌شده از مراجع ملی و بین‌المللی، حجم تجارت بین کشورها شاید هزاران و حتی صدها هزار برابر حجم کالای تجارت‌شده در سال رونق جاده ابریشم است. این سوال مطرح می‌شود که
به‌رغم وجود این موقعیت جغرافیایی، چرا دیگر همچون گذشته حجم قابل‌توجهی از کالاها از مسیر ایران عبور نمی‌کند؟
جاده ابریشم و سایر مسیرهای دریایی و خشکی
در گذشته حمل زمینی کالاها با چارپایانی چون اسب، شتر و حتی فیل انجام می‌شده است، همانگونه که جاده ابریشم همواره با کاروانی از شترهای حامل کالا ترسیم می‌شود. مادامی که دیگر امکان حمل زمینی کالا وجود نداشت، کالاها در بنادری مثل بندر طیس در جنوب شرق کشور یا بندر هرمز که نقش بنادر هاب را ایفا می‌کردند، به کشتی‌ها بارگیری و به مقصد حمل می‌شدند. به بیان امروزی و همانگونه که در نقشه بالا دیده می‌شود، حمل‌ونقل کالا بین کشورها یا تک‌وجهی بود (مثال حمل با چارپایان در مسیر جاده ابریشم) و یا حداکثر دووجهی (مسیر زمینی و دریایی). در هر یک از این
مسیرها تفاوت زیادی بین ظرفیت‌های عملیاتی حمل زمینی یا دریایی وجود نداشت. به عبارت دیگر، سرعت و ظرفیت حمل کالا با شتر یا اسب در ایران، هند و چین تفاوتی با هم نداشت، در نتیجه متغیرهای دیگری مثل امنیت، طول مسیر، وجود امکانات رفاهی و نیز قابلیت خرید یا فروش کالا در شهرهای واقع‌شده در مسیر حمل همچون جاده ابریشم مهم‌ترین فاکتور در انتخاب آن توسط صاحبان کالا یا تجار بودند.
هرچند پاسخ علمی به چرایی از رونق افتادن جاده ابریشم، هرگز در قالب این مقدمه نمی‌گنجد، زیرا می‌توان عوامل متعددی از جمله روابط سیاسی بین کشورهای مسیر، زیرساخت‌های متنوع بین کشورها با ظرفیت‌های متغیر، مسایل گمرکی و موضوعاتی از این دست را نام برد، اما به نظر می‌رسد به‌رغم همه این محدودیت‌های احتمالی، باید ریشه مشکل را در جای دیگری جست؛ تحولی که باعث شد دیگر روش‌های حمل‌ونقلی گذشته، نه دوام و نه مطلوبیتی برای حمل کالا نداشته باشند. این تغییر چیزی جز اختراع وسایل مختلف حمل‌ونقل ماشینی نیست.
اختراع ماشین و متعاقب آن ساخت کامیون‌های حمل بار از یک طرف و موتور بخار از طرف دیگر که منجر به پیدایش قطارهای مسافری و باری در بخش حمل ریلی و کشتی‌های بخار در بخش حمل دریایی کالاها شدند، باعث شد تا این وسایل حمل نه تنها بسترهای خاصی را به عنوان زیرساخت حمل‌ونقلی طلب کنند، بلکه پس از چندی این موضوع نیز مورد توجه قرار گرفت که دیگر حمل کالا با کامیون برای مسافت‌های طولانی به دلیل هزینه بسیار بالای آن مقرون به صرفه نیست، لذا در مسیرهایی که امکان انتقال و جابه‌جایی بار با قطار نیز وجود داشت، ترجیحا کالاها از کامیون به قطار منتقل و با آن حمل
می‌شدند. این مبادله کالا بین وسایل مختلف حمل‌ونقل، نقطه شروعی برای روش حمل‌ونقل چندوجهی بود؛ روشی که امروزه به دلیل کاهش هزینه تمام‌شده حمل به شدت مورد استقبال تمامی بازیگران صنعت حمل‌ونقل قرار گرفته است.
اکنون این سوال مطرح می‌شود که چرا به‌رغم وجود زیرساخت‌های حمل‌ونقلی و استفاده از وسایل پیشرفته حمل‌ونقل، همچنان جابه‌جایی کالا از مسیر ایران کمتر از انتظارات و شایستگی‌هاست. برگزاری نخستین همایش نقش حمل‌ونقل چندوجهی در تجارت ملی و بین‌المللی، تلاشی است برای فهم علمی دلایل اقتصادی و فنی که می‌توانند نقش اساسی در بروز این چالش ملی داشته باشند. این باوری درست است که پیشرفت هر کشوری در گرو درک صحیح چالش‌های توسعه‌ای و تلاش جمعی برای رفع آنهاست، موضوع حمل‌ونقل نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای توسعه کشور از این قاعده کلی
مستثنی نبوده و فهم چگونگی بهره‌مندی بیشینه از مزایای خدادادی کشور به‌ویژه در خصوص موقعیت جغرافیایی آن نخست مستلزم کالبدشکافی کارشناسانه مسایل و مشکلات صنعت حمل‌ونقل از زوایای مختلف و در ادامه همت گروهی در جهت حذف محدودیت‌ها و بهینه‌سازی شرایط است.
برخلاف گذشته که انتخاب مسیر متضمن تامین امنیت، امکانات رفاهی و مولفه‌های ساده‌تر دیگر بود، امروزه بهره‌مندی از مزایای حمل‌ونقل چندوجهی، علاوه بر مولفه‌های فوق، الزامات دیگری را نیز به همراه دارد که به دلیل گستردگی و تنوع بسیار بالای موضوعات مرتبط با آن، مشارکت طیف وسیعی از سازمان‌ها و صاحبنظران را برای تبیین الزامات، تبیین نقاط قوت و ضعف و ارایه راهکارهای مناسب مطالبه می‌کند.