کولاک انتخابات در فضای مجازی
انتخابات دوازدهمین دوره ریاست‌جمهوری به لطف قدرت گرفتن فضای مجازی از زمین تا آسمان با انتخابات دوره‌های قبل تفاوت داشت. هرچند که قدرت فضای مجازی در انتخابات دهمین و یازدهمین دوره ریاست‌جمهوری و دهمین دوره مجلس شورای اسلامی تا حدودی خود را نشان داده بود، اما این دوره به لطف ضریب نفوذ ۹۷درصدی موبایل، فضای مجازی رسما شاهد کولاک انتخاباتی بود.
به گزارش روزنامه گسترش تجارت، توسعه پهنای باند و افزایش سرعت اینترنت در کنار کاهش تعرفه که از مهم‌ترین دستاوردهای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت یازدهم به شمار می‌آید، باعث شد تا مردم بیش از پیش به فضای مجازی روی بیاورند. به همین دلیل هم فضای مجازی زودتر از کوچه و خیابان تب و تاب تبلیغات انتخاباتی را لمس کرد. از هفته‌ها قبل از شروع رسمی تبلیغات تا آخرین ساعات برگزاری انتخاب کاربران و هواداران نامزدهای انتخاباتی یکدیگر را به رای دادن تشویق می‌کردند. در بیان قدرت فضای مجازی همین بس که به لطف صحبت‌ها و تبادل‌نظرها در این فضا بسیاری از افرادی که تاکنون رای نداده بودند یا علاقه‌ای به این روند نداشتند، پای صندوق‌های رای رفتند تا سهمی در آینده ایران داشته باشند.
به حق می‌توان گفت که این مثلث تلگرام، اینستاگرام و توییتر بود که در کنار مثلث‌ها و مربع‌های دیگر از دوازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری، انتخاباتی پرشور و بی‌سابقه ساخت. تبلیغات مجازی این بار در کنار تمام مزایای خود، حتی بر مهاجران و رای تحریمی‌ها هم اثرگذار بود و توانست حدود ۴۲میلیون ایرانی را پای صندوق‌های رای بکشاند.
بسیاری از شهروندان با گذاشتن عکس از انگشت استمپ‌دار خود و برگه‌های رای، دیگران را به پای صندوق‌های رای فرامی‌خواندند. این تشویق‌های مردمی باعث شد تا حتی شعبه‌های رای‌گیری محلی بیشتر از دوره‌های پیشین انتخابات، با ازدحام جمعیت و صف‌های چند ساعته روبه‌رو شوند.پیام‌هایی که از سوی کاربرانی که رای‌های خود را به صندوق انداخته بودند، به سرعت منتشر می‌شد، همگی حاوی یک موضوع مشخص بود: استقبال مردم برای شرکت در سرنوشت ۴سال آینده و انتخاب رئیس دولت دوازدهم.
کاربران نوشته بودند فرآیند رای‌گیری به‌شدت کند بود و حداقل باید ۲ ساعت منتظر می‌ماندیم. با این حال از مردم می‌خواستند که خسته نشوند و صف‌های چند ساعته را برای رقم زدن آینده ایران تحمل کنند.
علاوه بر این بسیاری تذکر داده بودند که مردم دقت کنند تعرفه رای‌شان حتما مهر داشته باشد؛ در غیراین‌صورت رای باطله به شمار می‌رود و تذکرهایی از این دست در فضای مجازی که نشان از حساسیت و نگرانی مردم و شهروندان بر مشارکت حداکثری در انتخابات داشت. مجموع پیام‌ها و اطلاع‌رسانی‌هایی که از طریق شبکه‌های مجازی منتشر می‌شد و دست به‌دست می‌چرخید در نهایت به افزایش آگاهی منجر می‌شد و بالا بردن شعور انتخاباتی و تحکیم پایه‌های دموکراسی.امااین تمام ماجرا نبود؛ تصاویر صندوق‌های انتخاباتی در ایران نشان داد شور انتخابات، محدود به پایتخت نمی‌شود و سایر شهرها نیز سهم زیادی در این مشارکت داشتند.
حتی براساس عکس‌ها و اخباری که در روز انتخابات در فضای مجازی منتشر شد، در نخستین ساعات رای‌گیری، بیشترین استقبال در کشورهایی همچون اتریش، ایتالیا، استرالیا، سنگاپور، چین، ژاپن، ترکیه و... بود؛ استقبالی که باعث ایجاد صف‌های طولانی و مشارکتی بی‌سابقه شد.
حجم غیرقابل باور استقبال از حوزه‌های رای‌گیری در خارج از ایران به اندازه‌ای بود که نخست وزیر پیشین سوئد نیز با انتشار پیام و تصویری در توییتر به انتخابات ریاست‌جمهوری ایران واکنش نشان داد. کارل بیلت که روز جمعه در پاریس به سر می‌برد، در این زمینه نوشت: «ایرانی‌ها امروز جمعه در سراسر جهان در حوزه‌های رای‌گیری حضور یافتند. اینجا پاریس صف‌های طولانی تشکیل شده است. حوزه‌های رای‌گیری زیادی نیز در امریکا فعالیت دارند.»
روبات حوزه‌یاب
قدرت تلگرام در جامعه ایرانی به‌وفور اثبات شده است. روبات‌ها، گروه‌ها و کانال‌های تلگرامی در بسیاری از پدیده‌های اجتماعی نقش‌آفرینی کرده‌اند. از سیل در آذربایجان گرفته تا حادثه پلاسکو، این قدرت شبکه‌های اجتماعی و به‌ویژه تلگرام بود که توانست اخبار را لحظه به لحظه و با دقت بالا به گوش مردم برساند. البته در این میان خواه ناخواه شایعاتی نیز رونق می‌گیرد و ممکن است در میان بمباران اخبار و اطلاعات برخی از خبرهای مهم گم شود. اما به هر حال این خاصیت رسانه‌های نوین است و برای مقابله با آن باید سواد رسانه‌ای کاربران را افزایش داد. در بحث انتخابات نیز تلگرام بار دیگر توانست قدرت خود را به اثبات برساند.
در کنار فعالیت کانال‌های تلگرامی و گفت‌وگوهای طولانی و نفس‌گیر کاربران در گروه‌های مختلف، روبات‌های تلگرامی مختلفی با هدف ساماندهی به انتخابات ساخته شد. یکی از این روبات‌ها، روباتی بود که با کمک آن کاربران می‌توانستند ساعت و حوزه رای‌گیری‌شان را مشخص کنند و به اشتراک بگذارند. روز انتخابات نیز با توجه به افزایش ازدحام مردم در شعبه‌های انتخاباتی، روبات‌ها و گروه‌هایی تشکیل شد که به مردم هر شهر و منطقه حوزه‌های رای‌گیری خلوت را اعلام می‌کرد تا در وقت مردم صرفه‌جویی شود. همچنین اخبار لحظه به لحظه انتخابات در حوزه‌های مختلف از طریق اعضای گروه‌های تلگرامی به اشتراک گذاشته می‌شد؛ روندی که نشان از قدرت گرفتن شهروند خبرنگار در ایران دارد.
با من حرف بزنید
فعالیت‌های انتخاباتی در اینستاگرام با شروع مناظره‌ها وسعت یافت و بازار گپ و گفت‌های کامنتی در زیر عکس‌ها رونق پیدا کرد. با نزدیک شدن به روز برگزاری انتخابات بسیاری از کاربران با به اشتراک گذاشتن عکسی با مضمون «اگر قصد شرکت در انتخابات را ندارید، با من حرف بزنید» سعی می‌کردند تا ضمن شنیدن دلایل کاربران مختلف، آنان را قانع کنند که حضور در انتخابات می‌تواند سرنوشت ایران را به سوی راهی درست هدایت کند. این سلسله دعوت‌های اینستاگرامی توانست نظر بسیاری از کاربران را تغییر دهد. ضمن اینکه پست‌های مسئولان، مقامات، نامزدهای انتخاباتی و هواداران آنان نیز تاثیر زیادی در افزایش یا کاهش آرای نامزدها داشت.
در این میان نباید از قدرت پخش‌های زنده اینستاگرامی غافل ماند. نامزدهای انتخاباتی و هواداران‌شان در ساعات مشخص با پخش زنده اینستاگرام، تربیونی زنده و در لحظه یافتند تا از طرح‌ها و برنامه‌های خود با مردم سخن بگویند. در روز برگزاری انتخابات مروری بر صفحات اینستاگرام نشان داد که شمار بالایی از کاربران با حضور در حوزه‌های رای‌گیری و تحمل صف‌های طولانی سعی کرده‌اند آینده خود را رقم بزنند و از این راه بقیه را نیز به رای دادن تشویق کنند.
جنگ هشتگ‌ها
شبکه اجتماعی توییتر در دنیای سیاست نقشی غیرقابل انکار دارد. رسانه‌ای مجازی که با کمک توییت‌های ۱۴۰ کاراکتری توانست آینده انتخابات امریکا را دگرگون کند. هرچند که براساس دستور مقامات قضایی این شبکه در ایران فیلتر شده، اما کاربران ایرانی از جمله مقامات و دولتمردان به همراه نامزدهای انتخاباتی برای از دست ندادن تریبون خود و ادامه ارتباط مستقیم با مردم با استفاده از فیلترشکن در این فضا حضور یافته‌اند.
پیش از شروع انتخابات کاربران با هشتگ‌های «روحانی»، «تا ۱۴۰۰ با روحانی»، «رئیسی»، «انتخابات_۹۶»، «Hasan Ruhani» و «iranElection۲۰۱۷ » به زبان‌های فارسی و انگلیسی در این زمینه توییت کردند. در محتوای این توییت‌ها می‌توان دلایل رای دادن، آینده ایران پس از انتخابات و دیدگاه‌های مردم را یافت که برخی به زبان جدی و برخی به زبان طنز نوشته شده است.
بسیاری از کاربران در این شبکه اجتماعی و شبکه‌های اجتماعی دیگر شب بعد از انتخابات تا صبح خیره به صفحات شبکه اجتماعی بودند تا از اخبار غیررسمی غافل نمانند. صبح روز بعد از انتخابات و با انتشار نتایج اولیه موج حضور در این شبکه‌ها افزایش یافت. بسیاری از کاربران با خوشحالی از نتیجه انتخابات و مطالبات خود از حسن روحانی می‌گفتند. محمود صادقی، نماینده مجلس شورای اسلامی صبح روز شنبه در توییتی نوشت: « آقای روحانی ملت کار را تمام کرد. اکنون نوبت شماست! »
سخن پایانی
به جرات می‌توان قدرت شبکه‌های مجازی در هفته‌های گذشته و تاثیرگذاری بالای آن بر روند انتخابات را مدیون دولت یازدهم دانست. دستاوردی که به موقع و سر بزنگاه به کمک دولت تدبیر و امید آمد و به راهی برای تمدید امید تبدیل شد. نباید فراموش کرد که اگر توسعه پهنای باند و افزایش ضریب نفوذ اینترنت نبود، فضای مجازی به این حجم از شکوفایی نزدیک نمی‌شد و اثرگذاری آن مانند دوره‌های قبل در حاشیه باقی می‌ماند. برهمین اساس هم می‌توان گفت دولت یازدهم در بحث اینترنت بذری را کاشت که به موقع توانست آن را برداشت کند و حاصل دسترنج ۴ساله خود را بچشد.
