چرایی اصرار روسیه برای ایجاد کریدور زنگزور و نگرانی ایران از تهدیدات حوزه قفقاز

به گزارش تین نیوز به نقل از ایلنا، کشورهای آذربایجان و ارمنستان در خط کشی های جهانی بخشی از منطقه قفقاز جنوبی به حساب می آیند که از قرن نوزدهم تبدیل به محلی برای رقابت های قدرت های منطقه ای و بین المللی شدند. جنگ های میان جمهوری های آذربایجان و ارمنستان از زمان استقلال این کشورها از شوروی آغاز شده و ناشی از سیاست های شوروی در تغییر بافت جمعیتی منطقه است که روسیه امروزی نیز با استمرار همان سیاست ها به دنبال اعمال نفوذ در این دو کشور است. ایران در درجه اول به جهت سیاست همسایگی و بعد به دلیل مشترکات تاریخی که با این دو کشور دارد، نسبت به وقایع و رویداد های این منطقه حساسیت نشان می دهد. در حال حاضر، علاوه بر ایران و روسیه، نقش ترکیه نیز در این منطقه بیشتر شده است و جمهوری آذربایجان برای ترکیه اهمیت زیادی دارد. قدرت های غربی مانند اتحادیه اروپا و آمریکا به دلیل منابع انرژی آذربایجان و موقعیت جغرافیایی آن، توجه بیشتری به قفقاز جنوبی نشان می دهند.

با ایجاد کریدور زنگزور باید با همسایه قدیمی خود خداحافظی کنیم 

پس سه دهه درگیری میان این دو همسایه قدیمی یعنی ارمنستان و آذربایجان، طرح همکاری میان آن ها به پیشنهاد روسیه مطرح شده است. سخنگوی وزارت خارجه روسیه در سخنان اخیر خود موضوع گشایش کریدور زنگزور را به طور جدی اعلام کرده است. دالان زنگزور به عنوان یکی از مسیرهای کلیدی حمل ونقل، جمهوری آذربایجان را از طریق ارمنستان به روسیه و ترکیه متصل می کند و امکان ارتباط بین آسیا، اروپا و خاورمیانه را فراهم می آورد. این دالان به آذربایجان اجازه می دهد تا بدون نیاز به پست های بازرسی ارمنستان، به استان سیونیک دسترسی داشته باشد. این وضعیت موجب قطع روابط مرزی ایران و ارمنستان می شود. در این راستا، زنگزور به عنوان یک دالان ژئوپلیتیکی شناخته می شود که مسیر ترانزیت ترکیه به باکو را از استان آذربایجان شرقی ایران جدا می کند.

منطقه قفقاز جنوبی نقش حیاتی در ژئواستراتژی ایران دارد. احداث کریدور زنگزور می تواند تهدیداتی برای ابعاد مختلف امنیتی ایران در زمینه های امنیت انرژی، امنیت ژئوپلتیکی و حتی مسائل فرهنگی داشته باشد. این منطقه از زمان های گذشته به عنوان بخشی از تمدن ایران شناخته شده و در طول تاریخ تحولات مختلفی را تجربه کرده است. در حال حاضر، این منطقه به عنوان یک فضای استراتژیک بین دو دریای سیاه و خزر، قرار دارد و نقش بسیار مهمی در انتقال انرژی، برقراری صلح و ثبات و ایجاد توازن در منطقه ایفا می کند.

نگاه روسیه به کشورهای اقماری سابق 

با شروع جنگ اوکران، پوتین در تلاش است تا متحدانی در میان کشور ها مشترک المنافع سابق خود داشته باشد و بتواند به کمک این کشوره فشار تحریم ها غرب را کاهش دهد. در همین راستا در هفته گذشته دیداری با رییس جمهور آذربایجان داشته است که از بیانیه مشترک آن ها مطلبی در این خصوص استنباط نمی شود اما مشخصا توجه روسیه به همکاری با متحدان فعلی اش بیشتر شده است ولی در این میان طرح موضوع کریدور زنگزور نگرانی های ایران را در خصوص این متحد راهبردی افزایش داده است. رهبر معظم انقلاب در دیدار های جداگانه ای که با روسای جمهور روسیه، ترکیه و ارمنستان داشتند بر مخالفت ایران مبنی بر تغییرات ژئوپلیتیکی در قفقاز تاکید کردند، مقامات کشورمان نیز بارها مخالفت خود با ایجاد این کریدور ارتباطی را اعلام کرده اند.

واکنش روسیه و ایران به منازعات میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان

ایران در منازعات میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان از کاهش درگیری و ثبات در منطقه حمایت کرده است اما به ادعای برخی کارشناسان روسیه بر آن بوده تا با فروش تسلیحات به هر دو کشور یک توازن میان آن دو ایجاد کرده و از این طریق بحران منطقه را مدیریت کند. پس از خروج نیروهای صلح روسیه از منطقه قره باغ، ارمنستان چنین تصور می کرد که از سوی روسیه طرد شده است. محمود شوری کارشناس حوزه قفقاز در همین رابطه  معتقد است که «جمهوری آذربایجان در رابطه با ترکیه و جمهوری خودمختار نخجوان در یک بن بست ژئوپلیتیک قرار دارد و جمهوری اسلامی ایران از طریق اجازه دادن در استفاده از خاک ایران برای ارتباط میان باکو و نخجوان، عملاً به نوعی نقش خود را در بازی ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی تعریف کرده است و می توان حوزه های جدیدی را برای همکاری با سه کشور قفقاز جنوبی تعریف کرد.» اما در طرف مقابل روسیه به دنبال گسترش روابط خود با آذربایجان برای رفع تحریم ها غربی ها است. بر اساس همین اقدامات، ارمنستان به دنبال کاهش روابط خود با روسیه است.

روابط ایران با آذربایجان

شهید امیرعبداللهیان، وزیر خارجه پیشین کشورمان پس از بازگشایی سفارت آذربایجان از فصلی جدید در روابط دو کشور سخن گفت. به گفته امیل اودالیانی استاد دانشگاه تفلیس عامل اصلی بهبود روابط تهران و باکو تمایل مشترک هر دو طرف به ثبات منطقه ای، حسن نیت ژئوپلیتیک و همکاری های اقتصادی به ویژه در حوزه کریدور بین المللی مواصلاتی شمال- جنوب است که شامل یک مسیر ریلی برای اتصال هند به روسیه، از طریق آذربایجان و ایران است. این عملیات نشان می دهد باکو بلندپروازی های خود در خصوص گشایش کریدور زنگزور را کنار گذاشته است. اگر چه ایران به دنبال گسترش روابط خود با آذربایجان است اما همکاری های این کشور در خرید تسلیحات از رژیم صهیونیستی و فروش نفت به آن بستر نگرانی هایی را برای ایران فراهم کرده است، مضاف بر اینکه با تاسیس کریدور زنگزور ایران مرز مشترک خود را با ارمنستان از دست داده و تنها با آذربایجان هم مرز خواهد شد.

می شود به ابعاد دیگر موضوع نگریست

محسن پاک آیین سفیر سابق ایران در آذربایجان هم با اشاره به این موضوع معتقد است که جمهوری اسلامی ایران باز شدن دالان زنگزور را مقدمه ای برای بروز یک مناقشه جدید در قفقاز می داند که ممکن است به جنگی گسترده منجر شود. آمریکا و اروپا، به ویژه فرانسه، با فروش سلاح به ارمنستان در تلاشند نفوذ خود را افزایش دهند. این وضعیت به نفع کشورهای قفقاز نیست، زیرا ارمنستان به تازگی از جنگ قره باغ خارج شده و می تواند منابع خود را برای توسعه صرف کند. در صورت بروز مناقشه ای بین روسیه و غرب، ارمنستان ممکن است به سرنوشت اوکراین دچار شود و جمهوری آذربایجان نیز با مشکلاتی مواجه خواهد شد. بنابراین، موضع ایران در مخالفت با دالان زنگزور به تقویت صلح و دوستی در قفقاز کمک کرده و به نفع کشورهای این منطقه است.

آمریکا و روسیه بعد از مدت ها در موضوع دالان زنگزور به توافق خواهند رسید؟

آمریکا در چندین بیانیه رسمی از سوی کاخ سفید، خواستار ایجاد کریدور زنگزور در داخل ارمنستان و برقراری ارتباط میان نخجوان، ترکیه و جمهوری آذربایجان شده است.

علی اکبر ولایتی در گفت وگویی با شبکه المیادین به این نکته اشاره کرد که پوتین پیش از بحران اوکراین تأکید کرده بود که مرزهای قفقاز همان مرزهای دوران شوروی است. اما با شدت گرفتن تقابل ها، قاطعیت روسیه در این منطقه کاهش یافت و در آمریکا و ترکیه مطرح شد که تنها مخالف دالان زنگزور، ایران است.  در مقابل این دیدگاه، برخی از کارشناسان روابط بین الملل معتقدند آمریکا به دنبال حذف ایران و روسیه از معادلات منطقه است. در رابطه با همین موضوع حسن بهشتی پور، تحلیل گر مسائل اوراسیا معتقد است که سیاست غرب در قفقاز جنوبی با هدف حذف ایران و روسیه تنظیم شده است. اصولاً سیاست غرب این است که ایران را از هرگونه همکاری حذف کند و منافع ژئوپلیتیک ایران را مسدود کند و اجازه ندهند که ایران وارد همکاری با کشورهای دیگر شود. بر مبنای این تحلیل اصرار روسیه بر ایجاد کریدور زنگزور را باید یک نمایش سیاسی برای جلب رضایت آذربایجان و حمایت از آن در مقابل ارمنستانی دانست که چرخشی محسوس به سوی غرب داشته است.

ارمنستان از چاله درآید به چاه می افتد

یکی از بزرگ ترین چالش های اقتصادی و ژئوپلیتیکی ارمنستان، محصور بودن آن در خشکی است. از چهار مرز بین المللی این کشور، دو مرز با ترکیه و آذربایجان از دهه ۱۹۹۰ به طور کامل بسته شده است. این واقعیت باعث می شود که توسعه و رشد اقتصادی ارمنستان، به ویژه در شرایطی که به آب های آزاد دسترسی ندارد، بسیار دشوار و تقریباً غیرممکن باشد. با این رویه ارمنستان قربانی بازی غربی ها خواهد شد چراکه در این راه یقینا آذربایجان به دنبال منافع حداکثری خود از این مسیر ترانزیتی است و غربی ها هم استراتژی خود را برای اعمال فشار بیشتر بر روسیه اجرایی خواهند کرد. در این شرایط ارمنستان باید نگران این باشد که به سرنوشت اوکراین دچار نشود. همانطور که مقامات کشورمان بارها تاکید کردند تغییر مرزهای ژئوپلیتیکی خط قرمز ماست، ارمنستان باید نگران واکنش ایران نیز باشد. ایران مواضع و پیشنهاد خود را به آذربایجان هم ارائه کرده است. در رابطه با همین موضوع سید عباس موسوی، دیپلمات و سفیر سابق کشورمان در آذربایجان در گفت وگویی تصریح کرد: «به آذری ها گفتیم ما سی سال ارتباط با نخجوان را برای شما ایجاد کردیم الان هم این مسیر در اختیار شماست و شما نباید حالا که دارید با دشمن قدیمی تان صلح می کنید و ما هم از صلح تان بسیار استقبال می کنیم، لطف سی ساله ایران را فراموش کنید و کلا این مسیر را کنار بگذارید و دنبال طرح هایی بروید که حساسیت زا و تنش آفرین است. مذاکراتی بین ایران و آذربایجان انجام شد که در آن تفاهم کردیم، مسیر فعلی که وجود دارد، ادامه پیدا کند و گسترده تر و متنوع تر شود؛ یعنی هم ریل ایجاد شود، هم جاده عریض شود و هم برخی زیرساخت های دیگر از خاک ما عبور کند. الان طرح این است؛ آذری ها در منطقه صفر مرزی ایران و آذربایجان و ارمنستان در منطقه آغبند وارد خاک ما شوند و به سمت نخجوان بروند. شاید همین روش بهترین اتفاق در این ماجرا باشد.