ایران و ترکمنستان دو کشور خویشاوند و جدایی ناپذیر
سفیر سابق ایران در مورد سفر رئیس جمهور به ترکمنستان که امروز صورت می گیرد، بر روابط همسایگی و خویشاوندی دو کشور و اهمیت پیوند فرهنگی میان این دو با وجود ظرفیت مشترک نوروز و میراث مشترکی به نام مختوم قلی فراغی، تاکید کرد.
غلام عباس ارباب خالص سفیر سابق ایران در عشق آباد در مورد سفر رئیس جمهور به ترکمنستان که امروز (پنجشنبه) صورت می گیرد، بر روابط همسایگی و خویشاوندی دو کشور و اهمیت پیوند فرهنگی میان این دو با وجود ظرفیت مشترک نوروز و میراث مشترکی به نام مختوم قلی فراغی، تاکید کرد.
به گزارش تین نیوز به نقل از ایرنا، به بهانه سفر مسعود پزشکیان رئیس جمهوری اسلامی ایران به کشور ترکمنستان برای شرکت در مراسم بزرگداشت شاعر نامدار ترکمن مختومقلی فراغی و همچنین دیدار با مقام های این کشور به منظور تقویت روابط دو جانبه، از نظرات و صحبت های غلامعباس ارباب خالص سفیر پیشین ایران در عشق آباد برای بررسی ابعاد همکاری های دو کشور و همچنین پیوند ایران یا آسیای مرکزی استفاده کردیم.
ایران و ترکمنستان با توجه به پیوندهای فرهنگی، برنامه ای برای همکاری های علمی- فرهنگی مشترک دارند؟
با توجه به نگاه راهبردی که از ابتدای استقلال ترکمنستان و ایجاد ارتباط با جمهوری اسلامی ایران بین دو کشور وجود داشت و این نگاه به خصوص در حوزه فرهنگ و مسائل مرتبط با فرهنگ مشترک بوده، تقریبا هر ساله اسناد همکاری در چارچوب فرهنگی داشتیم. آخرین سند همکاری فرهنگی در خرداد ماه سال ۱۴۰۱ بین ایران و ترکمنستان به امضا رسید که سردار بردی محمداف رئیس جمهور ترکمنستان در جریان سفر به تهران برای امضای ۱۷ سند همکاری، یک سند یادداشت تفاهم برنامه جامع همکاری فرهنگی با ایران امضا کرد. این سند به مدت سه سال اعتبار دارد و در چارچوب این برنامه جامع همکاری فرهنگی در حال اقدامات مشترک هستیم. این برنامه ها اقدامات بسیار متنوع در حوزه مسائل میراث فرهنگی، مسائل دانشگاهی، همکاری ها در حوزه سنت ها و برنامه های مشترک در زمینه آداب و رسوم نوروزگاه را شامل می شود و در چهارچوب این سند ما اقدامات فرهنگی مان را گسترده تر کردیم. این برنامه خیلی گسترده تر نسبت به برنامه های سال های قبل است و ذیل آن ما برنامه های منظم سالانه را در حوزه بزرگداشت مختومقلی فراغی در شهر مراوه تپه در استان گلستان داریم که هر ساله طرف ترکمنی هیاتی را در حد وزیر فرهنگ برای برگزاری اعزام می کند و ما نیز در این چارچوب در سالروز ولادت حضرت امام رضا (ع) در محل اقامتگاه تاریخی حضرت در شهر مرو ترکمنستان با حضور مقام های فرهنگی کشورمان جشنواره امام رضا (ع) را با حضور اتباع ترکمن برگزار می کنیم. البته برنامه های فرهنگی مان خیلی منسجم و خیلی هماهنگ است و هیچ نقطه افتراقی با یکدیگر نداریم.
این سفر چقدر می تواند بیانگر اهمیت دیدگاه دولت فعلی به منطقه آسیای مرکزی باشد؟
مسائل جاری کشور در حوزه محور مقاومت و موضوعات خاورمیانه به طور عملی دولت چهاردهم را با مسائل جدید روبرو کرده و دغدغه های سیاست خارجی را به سمت و سوی مسائل لبنان و غزه پیش برده است، اما شاهد هستیم در پاسخ به دعوت آقای قربانقلی بردی محمداف رهبر ملی ترکمنستان که در شهریور ماه به تهران سفر کرد و اولین سفر یک مقام عالی رهبری کشوری (در دوره پزشکیان) به ایران بود، آقای پزشکیان رئیس جمهور محترم در همین شرایط دعوت را اجابت کرد. بنابراین این سفر و پاسخ به دعوت کشور همسایه بیانگر اولویت بخشی و نگاه اهمیت بخشی است که دولت به حوزه آسیای مرکزی دارد. از یک سو این نگاه در چارچوب سیاست تقویت روابط با همسایگان است همانطور که اولین سفر رئیس جمهور به عراق انجام شد و بعد از نیویورک سفری به قطر صورت گرفت و مقصد ترکمنستان اولین سفر ایشان به آسیای مرکزی است که در چارچوب روابط همسایگی و روابط خویشاوندی که همواره بین مقام های دو کشور به عنوان راهبرد روابط مطرح می شود، قابل تفسیر است.
ترکمنستان در منطقه آسیای مرکزی علاوه بر اینکه یک همسایه مهم برای جمهوری اسلامی ایران است و بیش از یک هزار و ۴۰۰ کیلومتر با آن مرز مشترک آبی و خاکی داریم، در حوزه آسیای مرکزی به عنوان حلقه واسطه بین کشورهای منطقه و ایران محسوب می شود. در واقع سفر به ترکمنستان که به عنوان دروازه آسیای مرکزی است، جایگاه این منطقه را نزد جمهوری اسلامی به تصویر می کشد و سفرهای (احتمالی) بعدی رئیس جمهور به منطقه، فصل جدیدی را در رابطه با تقویت همکاری های از قبل به وجود آمده با حوزه آسیای مرکزی، ایجاد خواهد کرد.
مقام های دولت ترکمنستان از رهبر ملی قربانقلی بردی محمداف گرفته تا رئیس جمهور سردار بردی محمداف و همچنین وزرای این کشور همیشه در ملاقات ها و در مذاکرات این جمله را بیان می کنند که روز قیامت از حق همسایه سوال می شود و در پاسخ مقام های عالی کشوری ایران از جمله مقام معظم رهبری، رئیس جمهور محترم و دیگر مقام ها می گویند ما نه تنها همسایه هستیم بلکه خویشاوندیم. این دو معیار گفتاری و گفتمانی که بیان دیدگاه های واقعی دو طرف را نشان می دهد بیانگر این است که ما از هر فرصتی برای ایجاد ارتباط با ترکمنستان به عنوان همسایه بهره لازم را می بریم و علاوه بر سفرهای متقابل رسمی رؤسای جمهور و دیگر مقام ها و همچنین برگزاری کمیسیون های مشترک اقتصادی و کنسولی، فرصت هایی را در روابط به ویژه رویدادهای فرهنگی ایجاد کنیم. ایران و ترکمنستان به طور مشترک می توانند رویدادهایی مانند نوروزگاه مشترک را برگزار کنند. همه این ها کمک خواهد کرد که روابط ما با ترکمنستان و همچنین دیگر کشورهای آسیای مرکزی عمق و گسترش پیدا کند.
در یک یا دو سال گذشته کشورهای غربی به ویژه اروپایی ها تقویت روابط با آسیای مرکزی را در دستور کار قرار داند، این آسیبی به روابط ایران و آسیای مرکزی وارد می کند؟
کشورهای آسیای مرکزی به دلیل موقعیت ژئوپولیتیک و اینکه حلقه واسط میان شرق با غرب هستند، برای متصل کردن شرق آسیا به اروپا همیشه مورد نظر کشورهای مختلف از جمله اروپایی ها بوده اند. ظرفیت هایی در آسیای مرکزی از جمله بخش ترانزیت و انرژی وجود دارد. خود ترکمنستان چهارمین ذخیره گازی دنیا را دارد و همچنین نفت قزاقستان و غلات این کشور، زمینه هایی را ایجاد کرده برای این که سایر کشورهای اروپایی و حتی آمریکا در این منطقه حضور پیدا کنند. فارغ از مسائل سیاسی، روسیه در شمال کشورهای آسیای مرکزی و چین در جنوب غرب این منطقه و افغانستان در جنوب، عوامل دارای اهمیت هستند. ایران نیز در بطن جنوب غربی این منطقه و دریای خزر در شرق آن، متغیرهایی هستند که حضور کشورهای مختلف از جمله اروپایی ها در این منطقه را رقم زده است. با بررسی ابعاد مختلف قضیه می توان گفت که این کشورها (غربی) در حوزه فرهنگی اقداماتی در منطقه آسیای مرکزی دارند و از آن جمله فعالیت های فرهنگی، آموزشی، دانشگاهی و تحقیقاتی است. از طرف دیگر کشورهای آسیای مرکزی به لحاظ ارتباط زبانی و پیشینه کلامی با یکدیگر در زبان ترکی پیوندهایی دارند و با کشورهای آن سوی دریای خزر مانند جمهوری آذربایجان و ترکیه که همسایگان اروپا هستند، مشترکات زبانی دارند و این پیوندهای فرهنگی را در حوزه فرهنگ و زبان ترکی افزایش دادند. ما نیز باید در آسیای مرکزی از جمله ترکمنستان و ازبکستان و به خصوص تاجیکستان، زبان فارسی را تقویت کنیم.
اینها زمینه ای است که حضور کشورهای دیگر را در کشورهای ترک زبان به ویژه در منطقه آسیای مرکزی ایجاد کرده ولی این ها کشورهای آسیایی هستند و نه اروپایی چرا که به ظاهر، قضاوت بر این است که این کشورها می توانند نمایندگان کشورهای اروپایی باشند و از دریچه زبان ترکی برای اثر گذاری فرهنگ اروپایی و غربی وارد شوند اما شاید این موضوع قابل اعتنا نباشد.
صحبت هایی که آقای قربانقلی بردی محمداف در جریان سفر به تهران با مقام معظم رهبری درباره مسائل فرهنگی مطرح کردند کاملا بیانگر اراده رهبران عالی دو کشور برای گسترش و تعمیق بخشی روابط فرهنگی و نشان دهنده درک متقابل و دغدغه های مشترک دو کشور است. اهداف و سیاست های فرهنگی و برنامه ریزی های بلند مدتی که دو کشور برای حفظ جامعه، خانواده و نسل جدید دارند در دیدار آقای قربانقلی با مقام معظم رهبری مطرح شد. مقام معظم رهبری تایید می کرد که ایشان به نوع پوشش و نوع رفتارهای اجتماعی در ترکمنستان و اهمیت دادن این کشور به محیط خانواده و به زنان و جوان ها، بزرگسالان و ریش سفیدان توجه دارند. در مقابل آقای قربانقلی هم گفتند که سیاست های فرهنگی را بر اساس آداب و رسوم، مشترکات مذهبی و منطقی شکل می دهند و نمی خواهندمانند کشورهای منطقه باشیم که جوان های آنها الگوهای غربی را حتی در پوشیدن لباس دنبال می کنند. بنابراین این نگاه و گفتمان بیانگر این است که دو کشور به خصوص ایران و ترکمنستان و به تبع آن کشورهای آسیای مرکزی بسیار می توانند همپوشانی، همدلی و وفاق در توسعه همکاری های فرهنگی داشته باشند. تحت هر شرایطی این کشورها با اروپایی ها ارتباط داشته باشند اما دایره و محیط فرهنگی آنها متناسب با ایران است. هرچند اروپا اقداماتی از طریق مراکز فرهنگی و کالج های زبان آموزی برای جذب دانشجو و در واقع زبان آموزی و یا برگزاری تورهای مسافرتی برای جوانان به کشورهای خودشان دارند اما ما باید اقدامات این چنینی را از طریق وزارتخانه های گردشگری و علوم و فناوری جهت برگزاری تورهای گردشگری و تورهای تحصیلی برای جوان های آسیای مرکزی در دستور کار داشته باشیم تا آنها با سفر به ایران متوجه ظرفیت های تاریخی، دانشگاهی، علمی فناوری و اقتصادی شوند.
در کلام آخر کشورهای آسیای مرکزی به چند دلیل تمایل به همکاری با ایران دارند؛ اول ریشه های فرهنگی، مناسبات و مشترکات تاریخی و تمدنی و قرابتی که بین کشورهای منطقه با ما فراهم است. دوم مسائل اقتصادی و شاخص آن مساله ترانزیت است که لاجرم این کشورها مسیر ترانزیتشان از کشور ما به دریای آزاد است. کشورهای آسیای مرکزی محصور در خشکی هستند و ارتباطشان از طریق جمهوری اسلامی ایران ارتباطی مطمئن، نزدیک و سریع است و اینکه ارتباطی امن و ترکیبی از مسیر جاده و مسیر ریلی وجود دارد لاجرم بهترین مسیر و گزینه ترانزیت آنها از طریق ایران است. کما اینکه راه های جایگزینی در منطقه آسیای مرکزی پیش بینی و تعریف می شود اما آنها محدودیت ها و مشکلاتی از جمله هزینه زیاد و مسیر طولانی دارند و کالا با مشکلات و با هزینه زیاد به مقصد می رسد. بنابراین مساله ترانزیت نیز یکی از مقوله هایی است که این کشورها تمایل به ارتباط با ایران دارند.
