ارزش افزوده خودروسازی چین در ایران

حدود ۱۲ سال از حضور خودروسازان چینی در صنعت و بازار خودرو کشورمان می‌گذرد این در شرایطی است که تولید‌کنندگان چینی در این سال‌ها توانستند به سرعت سهم قابل‌توجهی از بازار خودرو کشورمان را تصاحب کنند. با توجه به چنین حضور پرجنب و جوشی این پرسش مطرح شود که ورود چینی‌ها به زنجیره خودروسازی ایران آیا ارزش افزوده‌ای برای صنعت خودروو قطعه‌سازی داشته است؟

به گزارش روزنامه دنیای اقتصاد، در این زمینه اظهار‌نظر‌های متفاوتی از سوی دست‌اندرکاران و کارشناسان خودرویی مطرح می‌شود؛ به‌طوری‌که برخی حضور تولید‌کنندگان خودرو این کشور را پلی برای انتقال تکنولوژی شرکای غربی چینی‌ها به ایران می‌خوانند حال آنکه برخی چینی‌ها را تنها مونتاژکارانی می‌دانند که ارزش افزوده‌ای برای صنعت خودرو کشور ایجاد نکرده‌اند. خودروسازان چینی حدودا از سال ۱۳۸۵ حضور خود در بازار ایران را کلید زدند؛ هر چند در آن سال قرارداد چینی‌ها با خودروسازان بزرگ کشور به نتیجه نرسید اما آنها فعالیت خود با بخش خصوصی صنعت خودرو ایران را آغاز کردند. به‌دنبال افزایش مشکلات ایران در فضای بین‌المللی و تشدید تحریم‌ها علیه کشورمان چینی‌ها حضور خود در صنعت خودرو ایران را افزایش دادند. بر این اساس خودروسازان چینی در دوران تحریم و خروج شرکای اروپایی صنعت خودرو ایران، به‌نوعی نقش سوپاپ اطمینان را برای بازار خودرو کشور ایفا کردند و توانستند سهم قابل‌توجهی از بازار ایران را به‌دست بیاورند. هم‌اکنون نیز این خودروسازان فعالیت گسترده‌ای را با بخش خصوصی کشورمان دارند؛ به‌طوری‌که در حال حاضر حدود ۱۲ خودروساز این کشور در صنعت خودروی ما به مونتاژ محصولات خود مشغول هستند. حال در شرایطی خودروسازان این کشور تصمیم دارند حضور خود در صنعت خودروی ایران را نهادینه‌‌ کنند که انتقادهای بسیاری نسبت به حضور آنها در صنعت خودروی ایران وجود دارد.

مهم‌ترین انتقاد کارشناسان به خودروسازان چینی بی‌توجهی به استانداردهای فنی و تکنولوژیک روز دنیا است؛ به‌طوری‌که بسیاری از کارشناسان، پلت‌فرم‌های به‌کار گرفته شده در بیشتر محصولات چینی را کپی شده از نمونه‌های اروپایی یا آمریکایی می‌دانند که فاقد هر گونه دانش و تکنولوژی روز است. براین اساس تاکید جدی بر کیفیت این خودروها نیز مطرح است؛ در این زمینه می‌توان به کیفیت این خودروها در جدول کیفی شرکت بازرسی و کیفیت نگاهی داشت. براساس جدول کیفی شرکت بازرسی، محصولات چینی بیشتر از سه ستاره کیفی دریافت نکردند و این در شرایطی است که بیشتر آنها دو ستاره یا یک ستاره کیفی را به خود اختصاص داده‌اند. براساس این گزارش خودروهای چینی دچار نقایصی شامل نقص در بدنه، صداهای غیرعادی، موتور، سیستم فرمان تعلیق، نفوذ آب، مشکلات جدی در تزئینات داخلی و خارجی و تجهیزات الکتریکی و ترمز هستند.

مورد دیگری نیز که طی ماه‌های گذشته سروصدای بسیاری به پا کرد، عدم‌رعایت استانداردهای مصرف سوخت است؛ در حالی چینی‌ها در بازار خود قوانین سختگیرانه‌ای درخصوص استانداردهای روز دنیا را اعمال می‌کنند که مصرف سوخت بسیاری از محصولات آنها در ایران بالای ۸ لیتر است.در حال حاضر تقریبا تمامی بخش خصوصی کشورمان با خودروسازان چینی به مونتاژ خودرو مشغول هستند و از سوی دیگر چینی‌ها توانسته‌اند طی سال‌های گذشته همکاری در مونتاژ محصولات خود را با دو خودروساز بزرگ کشور عملیاتی کنند؛ آنها تصمیم دارند فعالیت خود در ایران را نسبت به گذشته گسترش دهند. به این ترتیب یک پرسش جدی مطرح می‌شود، اینکه حضور خودروسازان چینی تاکنون ارزش افزوده‌ای برای صنعت خودروی ما در برداشته است؟

کارشناسان در این زمینه به موافقان و مخالفان حضور چینی‌ها تقسیم می‌شوند. به اعتقاد موافقان، خودروسازان چینی‌ در دوران تشدید تحریم‌ها کمک‌های جدی به صنعت خودروی کشورمان کردند، بنابراین حمایت‌های آنها ضمن اینکه موجب شد خودروسازی ایران بتواند در سخت‌ترین شرایط روی پای خودش بایستد، در بحث اشتغال‌زایی و تنوع بخشی به بازار خودروی کشور ما نیز کمک جدی کرد؛ بنابراین در شرایط کنونی نیز باید از حضور آنها در بازار خودرو کشور استقبال کنیم، اما نظارت جدی بر قراردادها و مشارکت آنها در صنعت خودروی کشورمان داشته باشیم.

با وجود این مخالفان چینی‌ها معتقدند که حضور خودروسازان چینی در کشورمان هیچ‌گونه ارزش افزوده‌ای برای خودروسازی ما نداشته است؛ چراکه چینی‌ها تنها به مونتاژ محصولات خود پرداختند و طی این‌ سال‌ها نه‌تنها نسبت به داخلی‌سازی بی‌اهمیت بودند؛ بلکه نسبت به افزایش استانداردهای محصولات خود در بازار ایران توجهی نداشتند. به اعتقاد این دسته خودروسازان چینی، بازار ایران را به نوعی محلی برای آزمون محصولات خود در نظر گرفته‌اند؛ بنابراین دولت باید با سختگیرانه‌کردن قوانین، شرایط حضور آنها در صنعت خودروی کشور را تغییر دهد. به اعتقاد مخالفان حضور چینی‌ها در صنعت خودرو، در صورتی که آنها تمایل دارند از بازار ما بهره‌مند شوند باید سرمایه، دانش و تکنولوژی را برای ما به ارمغان بیاورد؛ موضوع مهم‌تر اینکه افزایش حضور چینی‌ها در بازار کشورمان باید در صورتی اتفاق بیفتد که آنها بتوانند نقش خودروسازان معتبر را در صنعت خودرو ایفا کنند.

خوب و بد چینی‌ها

به عقیده کارشناسان خودروسازان چینی به سه دلیل توانستند در بازار خودروی ایران برای خود جایی دست و پا کنند. اولین دلیل، خروج شرکای اروپایی صنعت خودروایران، دومین دلیل نبود تنوع محصول در بازار خودرو کشور و دلیل آخر نبود قوانین سختگیرانه توسط دولت موجب شد چینی‌ها بتوانند در بازار خودرو ایران نفوذ کنند.موافقان حضور چینی‌ها معتقدند خودروسازان این کشور توانستند در دوران سخت تحریم‌ها به صنعت خودروی کشورمان کمک کنند. به اعتقاد این دسته ارزش افزوده خودروسازان چینی برای صنعت خودروی کشور ما عرضه محصولاتی دارای امکانات و آپشن‌های زیاد با قیمت‌هایی مناسب و نسبتا پایین بوده است.به اعتقاد این دسته، حضور چینی‌ها نه‌تنها خلأ قیمتی در بازار خودروی کشور را از بین برد؛ بلکه تولید آنها در کشور موجب تنوع بخشی در بازار نیز شد. در این بین موضوع دیگری که موافقان بر آن تاکید دارند، ایجاد اشتغالی است که تولید این خودروها در کشور ما ایجاد کرده است.

در این مورد، بابک صدرایی، کارشناس صنعت خودرو در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید:

خودروهای چینی در برهه‌ای وارد بازار شدند که مشتریان بازار خودرو نیاز به خودروهایی با مدل جدیدتر و با قیمت مناسب‌تر را احساس کردند؛ بنابراین یکی از ارزش افزوده‌های آنها تولید مطابق با خواست و نیاز مشتری بوده است.وی با بیان اینکه تولید محصولات چینی موجب ایجاد اشتغال به صورت مستقیم و غیرمستقیم در صنعت خودروی کشورمان شده است، می‌افزاید: ارزش افزوده چینی‌ها در بازار ایران احداث کارخانه و همکاری در جهت افزایش ساخت داخل است؛ آنها در دوره‌ای کنار ما بودند که هیچ کشوری حاضر به فعالیت در بازار ما نبود.

وی معتقد است: در طول چند سال گذشته تابوی بی‌کیفیت بودن خودروهای چینی نیز شکسته شد و این امر نشان می‌دهد عملکرد محصولات به ‌نحوی بوده که بازار آن را باور کرده است.وی تاکید دارد در حال حاضر به‌نظر می‌رسد، فاصله میان خودروهای چینی و برندهای معتبر در حال رسیدن به حداقل است و دیگر بحث برند متمرکز نیست، بلکه بحث بیشتر در مورد این است که چه خودرویی با چه قیمت، کیفیت و با چه خدماتی وارد بازار می‌شود.در این مورد، سعید مدنی، مدیرعامل پیشین شرکت سایپا نیز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: بالطبع صنعت خودروی ما نباید از کشوری که ۲۰ میلیون خودرو در سال تولید می‌کند، غافل باشد؛ به‌خصوص اینکه همه برندهای صاحب نام دنیا در این کشور حضور دارند، بنابراین هیچ گونه نمی‌توان چین را نادیده گرفت.وی با بیان اینکه خودروسازان چینی در حال افزایش کیفیت و دانش خودروهای خود هستند، می‌افزاید: این موضوع حاصل تجربیات خوبی است که خودروسازان این کشور با بزرگان صنعت خودروی جهان داشتند.

به اعتقاد مدنی، حضور چشم بادامی‌ها در کنار سایر خودروسازان جهانی در بازار ایران زمینه رقابت را ایجاد می‌کند و این موضوع موجب می‌شود، قدرت چانه زنی ما افزایش پیدا کنند.با وجود این مدنی تاکید دارد که حضور چینی‌ها در بازار کشورمان هرچند لازم است اما این موضوع باید همراه با قوانین و مقررات مشخص و کنترل شده باشد.مدنی می‌گوید: کنترل و نظارت براساس قوانین و به‌منظور توسعه صنعت خودرو موجب می‌شود این خودروسازان خارج از ضوابط عمل نکنند؛ بنابراین باید سخت‌گیرانه با آنها برخورد شود.به اعتقاد مدنی اگر خودروسازان چینی در صنعت خودرو ایران برنامه محور عمل نمی‌کنند به‌دلیل ضعف در قوانین است؛ در صورتی که خواهان انتقال تکنولوژی و افزایش سرمایه‌گذاری از طریق چینی‌ها هستیم باید قوانین و الزامات برای حضور آنها را افزایش دهیم؛ چراکه خود چینی‌ها توسعه نسبی شان در صنعت خودرو را از طریق ایجاد الزامات به دست آوردند.

دو پیشنهاد در تغییر نقش چینی‌ها

اما دیگر موضوعی که کمک کرد چینی‌ها خود را در بازار خودرو ایران بیشتر جا بیندازند، نبود سیاست‌ گذاری مشخص طی سال‌های گذشته درخصوص فعالیت آنها است. از همین رو چشم‌بادامی‌ها توانسته‌اند طی یک دهه گذشته روند رو به رشدی در بازار خودرو ما داشته باشند و حال آنکه هیچ گاه برنامه جدی که بتواند ارزش افزوده‌ای در صنعت خودروی ما ایجاد کند، نداشته‌اند. موضوعی که منتقدان حضور چینی‌ها تاکید بسیاری بر آن دارند. حال در شرایطی که چشم بادامی‌ها دل در گرو صنعت خودروی ما دارند، برخی از کارشناسان تاکید می‌کنند، وزارت صنعت باید مسیرخودروسازان چینی را از طریق قوانین تغییر دهد وبراساس برنامه ریزی از پیش تعیین شده شرایط را به سمتی پیش ببرد که این شرکت‌ها ارزش افزوده‌ای برای صنعت و اقتصاد کشورما به‌دنبال داشته باشند.

اولین پیشنهاد تشکیل کنسرسیومی میان خودروسازان ایرانی، چینی و اروپایی است. براساس این پیشنهاد خودروسازان چینی در صورتی که تمایل دارند در بازار خودروی ایران حضور داشته باشند باید شرایط را برای خودروسازی ایران در عرصه جهانی فراهم کنند؛ بنابراین چینی‌ها باید نقش تسهیل‌گری در روابط ایران و شرکای اروپایی صنعت خودرو ایران ایجاد کنند. چراکه آنها طی سال‌های گذشته در بحث ارزش افزوده مونتاژ با ما مشارکت نکردند و تنها با واردات سی کی دی در بازار ما فعالیت داشتند؛ بنابراین چون آنها از دانش فنی بالایی برخوردار نیستند باید زمینه انتقال دانش فنی را از طریق شرکای خود در صنعت خودروی ما ایجاد کنند.در این مورد، حسن کریمی سنجری کارشناس صنعت خودرو در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: چینی‌ها چون از دانش فنی بالایی در برابر اروپایی‌ها برخوردار نیستند همچنین در ایجاد بازارهای صادراتی نمی‌توانند به ما کمکی کنند؛ بنابراین باید حضور آنها در صنعت خودروی ما تغییر کند.حسن کریمی سنجری می‌افزاید: برخلاف شرکت‌های اروپایی که در تجارت خودرو نفوذ زیادی در بازارهای مختلف دارند، اما چینی‌ها نمی‌توانند در این زمینه به صنعت خودروی ما کمکی کنند. بنابراین در شرایط کنونی که محدودیت‌ها در بعد سیاسی و سرمایه‌پذیری داریم و خودروسازان خارجی با ریسک سرمایه‌گذاری در کشورمان مواجهند، می‌توانیم از طریق چینی‌ها ضعف‌های خود را بپوشانیم.

وی معتقد است؛ تشکیل یک کنسرسیوم سه‌جانبه بین سرمایه‌گذاران چینی و اروپایی با خودروسازان ایران می‌تواند راه حل خوبی برای افزایش نقش چینی‌ها در بازار خودروی ما و تسهیل کننده روابط‌مان با خودروسازان دیگر باشد.به اعتقاد وی صنعت خودرو ایران از این طریق می‌تواند از محدودیت‌های کنونی فاصله بگیرد.حسن کریمی سنجری تا کید کرد: چینی‌ها برای توسعه صنعت خودرو شان از اروپایی‌ها استفاده می‌کنند. بنابراین در کنسرسیوم با چینی‌ها و اروپایی‌ها می‌توانیم مسیر توسعه را دنبال کنیم.وی افزود: در این شراکت می‌توانیم بازار و مزیت‌های صنعت خودروی کشورمان در کاهش قیمت تمام شده را مطرح کنیم آنها نیز دانش فنی اروپایی را برای ما به ارمغان بیاورند؛ چراکه مشکل ما دارا نبودن مزیت نیست بلکه داشتن محدودیت است.

با وجود این فربد زاوه، کارشناس صنعت خودرو که او نیز یکی از منتقدان جدی حضور خودروسازان چینی در کشورمان است معتقد است که حضور این شرکت‌ها نه‌تنها برای صنعت خودرو ایران ارزش افزوده نداشته؛ بلکه مونتاژ محصولات آنها بدون آنکه درگیرودار قوانین باشند موجب شده آنها بازار خودروی ما را به محلی برای آزمون محصولات بی‌کیفیت و پرمصرف آنها تبدیل کنند. زاوه با بیان اینکه چینی‌ها از تعرفه کم واردات قطعه بهره بسیاری می‌برند، می‌گوید: وقتی نظام تعرفه قطعه و واردات خودرو فاصله بسیار زیادی داشته باشد، مونتاژ این خودروها برای چینی‌ها بسیار سودده می‌شود.زاوه معتقد است: اگر قرار است چینی‌ها ارزش افزوده‌ای برای صنعت خودروی ما در بر داشته باشند باید بتوانند صادرات کنند یا دانش فنی به صنعت خودروی ما وارد کنند.وی اضافه کرد: طبعا در چنین شرایطی دولت باید قوانین را به‌گونه‌ای تغییر دهد تا چینی به‌واسطه بالانس ارزی، سرمایه‌گذاری تولید قطعات را انجام دهند. بر این اساس خودروساز چینی سرمایه را به صنعت قطعه ما وارد می‌کند و قطعات محصولاتش در ایران تولید می‌شود. در چنین شرایطی امکان صادرات قطعات نیز فراهم می‌شود.