چه عواملی جایگاه های سوخت را پرترافیک کرد؟

 در حالی که حدود ۱۰روز از آغاز سهمیه بندی بنزین و دو نرخی شدن آن می گذرد، مشاهدات و گزارش ها از تشکیل صفوف طولانی خودروها در جایگاه‎ های عرضه بنزین خبر می دهد. پنج فرضیه برای توجیه ازدحام در پمپ بنزین ها مطرح است که «ناآشنایی با سوخت گیری با کارت شخصی»، «کاهش تعداد جایگاه‎ ها» و «تلاش برای تغییر الگوی سوخت گیری» از مقطعی بودن این صف ها خبر می دهد. اما دلایلی چون «شلوغی های اول و آخر ماه» و «دلالی بنزین سهمیه ای» احتمالا به طور ماندگارتری به ترافیک -حداقل مقطعی- جایگاه‎ها منجر خواهد شد.

پنج فرضیه از صف های بنزین

خبرها و مشاهدات میدانی از شلوغی جایگاه های عرضه سوخت در تهران و حومه و همچنین برخی شهرستان ها طی روزهای اخیر خبر می دهد. این درحالی است که گزارش های دیگری نشان از کاهش سطح ترافیک و تردد خودروها بعد از سهمیه‎بندی بنزین دارند؛ همچنین آن طور که سخنگوی شرکت ملی پخش فرآورده‎ های نفتی در گفت وگو با «دنیای اقتصاد» اعلام می کند، روند مصرف بنزین در یک هفته اخیر کاهشی بوده است. هیچ کدام از این گزارش ها ازدحام در جایگاه‎ها را توجیه نمی‎کند.  بررسی ها نشان می دهد روند کاهشی در مصرف بنزین و کاهش سطح ترافیک، بر این موضوع تاکید می کند که تقاضای بنزین برخلاف شلوغی در جایگاه‎ها افزایشی نبوده است. از این رو می توان چند فرضیه برای توجیه افزایش صفوف بنزین مطرح کرد که همزمانی شلوغی جایگاه‎ها و کاهش سطح تردد خودروها را توجیه کند. زمانبر شدن مدت سوخت گیری، تعطیلی برخی جایگاه ها بعد از اعتراضات اخیر، شلوغی مقطعی در روزهای پایانی و ابتدایی ماه، شکل گیری دلالی و فروش غیرقانونی بنزین سهمیه ای خودروهای عمومی و همچنین افزایش تعداد دفعات سوخت گیری می تواند از دلایل تشکیل صفوف طولانی در جایگاه های پمپ بنزین باشد.

طولانی شدن زمان سوخت گیری

یکی از دلایلی که از سوی برخی برای توجیه شلوغی جایگاه ها عنوان می شود، سوخت گیری با کارت سوخت شخصی و افزایش مدت زمان سوخت گیری است. آن طور که محمد عطاپور، مشاور عالی انجمن مالکان جایگاه ها و مجتمع های خدماتی، رفاهی و بین راهی در گفت وگو با «ایسنا» اعلام می کند، علت ازدحام در جایگاه‎ زمانبر شدن استفاده از کارت سوخت شخصی افراد است. او معتقد است با توجه به اینکه افراد باید از کارت شخصی خودشان استفاده کنند، این موضوع کمی فرآیند سوخت گیری را زمانبر کرده است.

هرچند سهمیه بندی بنزین اخیرا آغاز شده اما حدود سه ماه از زمان اجباری شدن استفاده از کارت سوخت شخصی می گذرد. با این حال به دلیل اینکه بنزین تک نرخی بود و استفاده از کارت سوخت شخصی مزیت چندانی به استفاده از کارت جایگاه نداشت، استقبال چندانی از کارت های سوخت شخصی نشد. دولت تلاش کرد با محدود کردن سقف سوخت گیری با کارت جایگاه به ۳۰ لیتر، مردم را وادار به استفاده از کارت سوخت شخصی کند. با این حال آخرین آمار پیش از سهمیه بندی بنزین نشان می دهد که میزان استفاده از کارت های شخصی نهایتا به ۱۵ درصد رسید. از این رو این که افراد چندان به استفاده از کارت سوخت شخصی آشنایی یا عادت ندارند و این موضوع به زمانبر شدن سوخت گیری با کارت بعد از سهمیه بندی منجر شده می تواند تا حدودی درست باشد.

از سوی دیگر آماده نبودن زیرساخت ها یکی دیگر از دلایل احتمالی صفوف طولانی سوخت گیری در جایگاه ها عنوان می شود. به این معنا که نه تنها شهروندان هنوز برای استفاده از کارت سوخت آماده نیستند، بلکه برخی جایگاه ها نیز با مشکلاتی برای استفاده مراجعه کنندگان به جایگاه‎ها از کارت های شخصی شان مواجهند. در صورتی که این ادعا درست باشد می توان انتظار داشت که به مرور این مشکل حل شود و صفوف دریافت بنزین در جایگاه ها به شکل عادی بازگردد.

کاهش تعداد جایگاه های عرضه سوخت

اما اصلاح قیمت بنزین با اعتراضاتی در سطح کشور و در شهرهای مختلفی مواجه شد. اعتراضاتی که بعضا به خشونت و تخریب برخی از مراکز عمومی از جمله جایگاه های عرضه سوخت کشید. از این رو برخی تخریب و از مدار خارج شدن جایگاه‎های عرضه سوخت را عامل ازدحام در جایگاه های دیگر عنوان می کنند. به طور مثال برخی شهروندان شهرهای شیراز، کرج و مشهد در گفت وگو با «دنیای اقتصاد» از ازدحام در جایگاه‎های سالم این شهرها در روزهای اخیر خبر داده اند. همچنین آن طور که مسوولان در روزهای اخیر اعلام می کنند در کل استان تهران ۲۴ جایگاه تخریب و تعطیل شده است. اکثر این جایگاه‎ها در حومه تهران یعنی شهریار، قرچک ورامین و کیانشهر قرار داشته است. برخی ساکنان این مناطق در گفت وگو با «دنیای اقتصاد» اعلام کرده‎اند که برای سوخت گیری و حتی انجام امور بانکی خود مجبورند به جایگاه‎ها و بانک های سطح شهر تهران مراجعه کنند.

محمد عطاپور، مشاور عالی انجمن مالکان جایگاه ها و مجتمع های خدماتی، رفاهی و بین راهی نیز چنین موضوعی را تایید کرده است. به گفته او برخی جایگاه ها دچار آسیب شده اند که موجب ایجاد صف های طولانی در سایر جایگاه های بنزین شده است. عطاپور زمان لازم برای بازسازی جایگاه های پمپ بنزین تخریب شده را یک ماه اعلام کرده است. در صورتی که چنین برآوردی درست باشد یعنی حداکثر تا یک ماه آینده شاهد ازدحام در صفوف دریافت بنزین خواهیم بود.

افزایش تعداد دفعات سوخت گیری

در این میان افزایش تعداد دفعات سوخت گیری به دنبال کاهش میزان سوخت گیری در هر بار یکی دیگر از دلایل احتمالی افزایش مراجعات به جایگاه‎ها عنوان می‎شود. به طور مثال افرادی که کارت سوخت به همراه ندارند ترجیح می‎دهند مقدار کمتری بنزین غیرسهمیه ای سوخت گیری کنند. یا اینکه برخی احتمالا تلاش می کنند با استفاده تدریجی از بنزین سهمیه ای خود به الگوی مصرف بهینه‎ای دست یابند و اتمام میزان سهمیه شارژ شده در کارت سوخت خود را به تعویق بیندازند. به طور مثال این افراد به جای اینکه در هر بار مراجعه به جایگاه ۴۰ لیتر بنزین سوخت گیری کنند، ۲۰ لیتر سوخت گیری می کنند و این موضوع احتمالا به دو برابر شدن تعداد مراجعات به جایگاه های بنزین منجر شده است. با این حال چنین رفتاری در بلندمدت نمی تواند ادامه یابد و احتمالا آن بخش از شلوغی جایگاه‎ها که به این دلیل ایجاد شده به مرور رفع خواهد شد.

اول و آخر ماه‎های شلوغ

برخی بر این باورند که از این پس شلوغی در جایگاه های پمپ بنزین در اولین و آخرین روزهای ماه به یک روال عادی بدل خواهد شد. در روزهای اول ماه و واریز سهمیه ماهانه دارندگان خودرو به جایگاه ها مراجعه می کنند تا از سهمیه خود استفاده کنند و این موضوع به شلوغی جایگاه ها منجر خواهد شد. فاطمه کاهی، سخنگوی شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی در گفت وگو با «دنیای اقتصاد» بر این موضوع تاکید می‎کند. او عصر روز گذشته با بیان اینکه وضعیت جایگاه‎ها امروز عادی به نظر می رسد، گفت: «به اعتقاد ما شلوغی روزهای گذشته به دلیل افزایش تعداد مراجعات به جایگاه‎ها در روزهای پایانی آبان و روزهای ابتدایی آذر بوده است.» به گفته او با وجود تاکیدهای مکرر شرکت ملی پخش درخصوص باقی ماندن سهمیه بنزین خودروهای شخصی و موتورسیکلت ها به مدت ۶ماه، اما همچنان برخی مردم نگران باطل شدن سهمیه سوخت خود در ماه های بعد هستند و در روزهای ابتدایی ماه به جایگاه‎ها مراجعه می‎کنند. این موضوع می تواند یکی از دلایل ازدحام در روز اول آذر باشد. کاهی در ادامه هرچند به رقم خاصی اشاره نمی‎کند، اما روند مصرف بنزین را از زمان سهمیه بندی بنزین کاهشی عنوان می‎کند و می گوید: «با این حال برای تکیه به این آمار و تاکید بر تاثیر کاهشی سهمیه بندی بر میزان مصرف باید حداقل یک ماه زمان بگذرد.»

افزایش مراجعه خودروهای عمومی برای سوخت گیری در روزهای پایانی ماه می‎ تواند یکی دیگر از دلایل افزایش صفوف در پمپ بنزین ها در روزهای گذشته باشد. اولین سهمیه خودروها بامداد ۲۴ آبان یعنی درست یک هفته پیش از پایان این ماه در کارت های سوخت واریز شد. سهمیه خودروهای شخصی ۶۰ لیتر بود و به مدت ۶ ماه در کارت های سوخت قابل ذخیره است. اما آن طور که شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی اعلام کرده، سهمیه خودروهای عمومی از جمله تاکسی ها، وانت بارها، آمبولانس ها و... که مقدار قابل توجهی نیز هست، با پایان یافتن ماه باطل می شود و به ماه بعد منتقل نمی شود. از این رو با نزدیک شدن به روزهای پایانی آبان ماه تعداد زیادی از تاکسی ها، وانت‎ ها و دیگر خودروهای عمومی که طی یک هفته نتوانسته بودند تمام سهمیه خود را استفاده کنند به جایگاه‎ ها مراجعه کرده تا بیشترین استفاده را از سهمیه بنزین خود به عمل آورند. این موضوع توسط شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی مورد تایید قرار گرفته است. به طوری که این شرکت با وجود تایید ابطال سهمیه آبان خودروهای عمومی اعلام کرد، «باطل شدن سهمیه ماهانه خودروهای عمومی درحال بررسی است و احتمال دارد که این موضوع مورد بازنگری قرار گیرد.»

فساد به پمپ بنزین ها بازگشته؟

در این میان، رئیس هیات امنای اتحادیه جایگاه داران کشور شکل گیری فساد و ایجاد دلال بازی در اطراف جایگاه ها را مطرح کرده و آن را عامل شلوغی های اخیر می داند. به گفته ولی الله محمودی، طبق سنوات گذشته سهمیه بندی بنزین موجب دلال بازی و فروش سوخت در کنار جایگاه ها و هجوم مردم و شلوغی جایگاه ها شده است. او در این خصوص به «ایرنا» گفته است، با توجه به سهمیه بندی و سوختن بنزین باقیمانده در کارت های برخی گروه ها همچون تاکسی داران، وانت بارها و آژانس ها در پایان هر ماه، این گروه اقدام به فروش بنزین در اطراف جایگاه ها و حتی فروش دبه ای می کنند و همین امر موجب شلوغی جایگاه های سوخت در سراسر کشور شده است. گفت‎وگوی «دنیای اقتصاد» با تعدادی از دارندگان خودروهای باری، این موضوع را تایید می کند. فردی که دارای دو دستگاه وانت باری است و در مجموع در آبان ۴۰۰ لیتر بنزین سهمیه ای دریافت کرده بود، در این خصوص می گفت: «با واریز سهمیه ماهانه کارت های خودرو را به یکی از جایگاه های عرضه سوخت بردم. مامور جایگاه، بنزین سهمیه ای کارت ها (۱۵۰۰ تومانی) را با رقم ۳هزار تومان به ازای هر لیتر (نرخ آزاد) به فروش می رساند. برای هر لیتر ۵۰۰ تومان خودش بر می‎دارد و هزار تومان به من می‎دهد.»

رئیس هیات امنای اتحادیه جایگاه داران طبق تجربه گذشته سهمیه بندی بنزین، اعلام کرده است که «از این پس در ۸ تا ۱۰ روز پایان هر ماه شاهد هجوم مردم برای استفاده از بنزین دلالی و در یک هفته ابتدای هر ماه شاهد هجوم مردم برای استفاده از کارت های یارانه خواهیم بود.» بنابراین به نظر می رسد، شیوه کنونی سهمیه بندی مردم را به مصرف بیشتر تشویق و راهی برای تخلف از قانون و ایجاد دلال بازی ایجاد کرده است. دولت می‎توانست همان طور که پیش از این در حاشیه طرح بنزین کوپنی مطرح شده بود، با تاسیس بازاری متشکل این مشکل را حل کند. به این شکل که بازاری تشکیل می شد و مردم سهمیه مازاد بر مصرف خود را در این بازار با نرخ آزاد به فروش می‎رساندند. خریدار این سهمیه می‎توانست دولت یا افرادی باشند که سهمیه اختصاص یافته به آنها کفاف نیاز ماهانه شان به بنزین را نمی‎داد. در این صورت هم دلالی و فساد در اطراف جایگاه ها رخ نمی داد و هم از شلوغی و ازدحام در روزهای پایانی ماه در این مراکز کاسته می شد. همچنین عموم تشویق می شدند که با مصرف کمتر، سهمیه خود را در بازار متشکل به فروش برسانند و سود بیشتری کسب کنند.