جامعه شناسی بخت آزمایی خودرو

به گزارش تین نیوز به نقل از دنیای اقتصاد، با توجه به استقبال عظیم شهروندان از فروش فوق العاده خودرو، این پرسش پیش آمده که چه گروه هایی از جامعه در طرح موردنظر شرکت کرده اند؟ در پاسخ به این پرسش، شرکت کنندگان در طرح فروش فوق العاده را می توان شامل سه گروه مختلف دانست. بر این اساس، سه گروه موردنظر شامل «مصرف کنندگان واقعی»، «دلالان و واسطه گران» و «شهروندانی که صرفا می خواهند شانس خود را امتحان و در صورت برنده شدن، به هر شکل ممکن نفعی از آن ببرند» می شوند.

فروش فوق العاده از کجا آمد؟

پیش از آنکه به بررسی گروه های سه گانه شرکت کننده در فروش فوق العاده خودروسازان بپردازیم، ابتدا این موضوع را بررسی می کنیم که طرح موردنظر از کجا آمد و چرا چنین استقبال عظیمی از آن صورت گرفت؟ پس از آنکه منحنی قیمت خودرو در اردیبهشت امسال مرزها را درنوردید و کف قیمت به حدود ۹۰ میلیون تومان رسید، انتقادها و اعتراض ها به التهاب بازار خودرو بسیار بالا گرفت و حتی رئیس جمهوری نیز به آن ورود کرد. در نهایت وزارت صنعت، معدن و تجارت تصمیم گرفت اختیار قیمت گذاری خودرو را که حدودا ۲۰ ماه پیش، از شورای رقابت گرفته بود، دوباره به این شورا دهد. همزمان با بازگشت شورای رقابت به قیمت گذاری خودرو، طرح های فروش نیز توسط سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان دستخوش تغییر شد. وزارت صمت در واقع شورای رقابت را باز گرداند و روش های فروش را تغییر داد تا روند صعودی قیمت در بازار را نزولی و مصرف کنندگان واقعی را بر دلالان و واسطه گران غالب کند. در این بین اما فروش فوق العاده به نوعی به عنوان طرح پایلوت برای کاهش التهاب بازار در نظر گرفته شد و هفته گذشته رسما کلید خورد.  

تا پیش از اختراع فروش فوق العاده توسط وزارت صنعت،معدن و تجارت، خودروسازان معمولا با سه روش فروش فوری، پیش فروش و مشارکت در ساخت، محصولات خود را به فروش می رساندند، اما وزارت صمت دو هفته پیش بازی را تغییر داد. در دستورالعمل جدیدی که وزارت صمت برای فروش خودرو لحاظ کرد، فروش فوری حذف و فروش فوق العاده جای آن را گرفت. طبق این طرح، ثبت نام برای عموم (البته به شرط دارا بودن شرایط لازم) آزاد و منتخبان نیز از مسیر قرعه کشی انتخاب خواهند شد. به عبارت بهتر، ثبت نام از متقاضیان محدود به تعداد خودروهای در نظر گرفته شده برای فروش، نبوده و تا پایان بازه زمانی در نظر گرفته شده، ادامه خواهد داشت. همه شهروندان مشروط به آنکه از شرایط لازم (از جمله دارا بودن گواهینامه، عدم خرید خودرو از خودروسازان داخلی طی ۳۶ ماه گذشته، نداشتن پلاک انتظامی و...) برخوردار باشند، می توانند در طرح فروش فوق العاده شرکت کنند. اولین مرحله از این طرح، هفته گذشته رسما کلید خورد و قرار است طی آن تنها ۲۵ هزار خودرو تحویل شود. تفاوت اساسی دیگری که فروش فوق العاده با فوری دارد، تحویل خودرو طی سه ماه به جای یک ماه است.

هرچند از همان ابتدای اعلام طرح فروش فوق العاده نیز مشخص بود تقاضا برای آن رکورد خواهد شکست، اما تغییراتی که وزارت صمت کمی قبل از آغاز ثبت نام از متقاضیان انجام داد، فضا را برای شرکت افراد بیشتری فراهم کرد. وزارت صمت و خودروسازان پیش از آغاز رسمی ثبت نام، دو شرط مهم و بازدارنده را حذف کردند، یکی اخذ چک و دیگری پیش پرداخت ۵۰ درصدی. بر این اساس، ابتدا قرار بود از متقاضیان شرکت در طرح فروش فوق العاده چک صیادی یا چک متعلق به بستگان درجه یک آنها اخذ شود، اما با دستور حسین مدرس خیابانی سرپرست وزارت صمت، این شرط در مرحله اولیه ثبت نام حذف شد. سرپرست وزارت صمت اما در ادامه، شرط پرداخت ۵۰ درصد مبلغ خودرو برای شرکت در طرح فروش فوق العاده را نیز به دلیل ابهامات درباره عودت وجه کسانی که در قرعه کشی برنده نمی شوند، حذف کرد.

چه کسانی در طرح فروش شرکت کردند؟

با حذف دو شرط اخذ چک و پیش پرداخت ۵۰ درصدی اما جامعه افرادی که امکان شرکت در طرح فروش فوق العاده را داشتند، به یکباره گسترش یافت. بنابراین به نظر می رسد تعداد ثبت نام کنندگان در فروش فوق العاده خودرو که تا ظهر دیروز از پنج میلیون نفر نیز عبور کرده، ریشه در حذف دو شرط مهم اخذ چک و پیش پرداخت ۵۰ درصدی دارد. با توجه به روند طی شده تا ظهر دیروز، اصلا بعید نیست آمار تقاضا رکوردهای شگفت آور دیگری را به ثبت برساند، زیرا سایت فروش خودروسازان تا پس فردا باز خواهد بود. اما پنج میلیون نفری که تا دیروز در فروش فوق العاده شرکت کرده اند و آنهایی که تا پایان مهلت تعیین شده، اقدام به ثبت نام در این طرح می کنند، چه گروه هایی را شامل می شوند؟ به نظر می رسد شرکت کنندگان خارج از این سه گروه شامل «مصرف کنندگان واقعی»، «دلالان و واسطه گران» و «شهروندانی که صرفا می خواهند شانس خود را امتحان و در صورت برنده شدن، به هر شکل ممکن نفعی از آن ببرند» نیستند.

گروه نخست یعنی مصرف کنندگان واقعی، همان هایی هستند که بودجه شان برای خرید خودروی دلخواه، به اندازه قیمت های ارائه شده در طرح های فروش خودروسازان است. این دسته از متقاضیان با توجه به فاصله زیاد نرخ کارخانه و بازار خودروها، از نقدینگی کافی برای خرید خودروی دلخواه از بازار آزاد برخوردار نیستند، بنابراین همواره در طرح های فروش شرکت های خودروساز شرکت می کنند تا شاید قرعه شانس به نامشان بیفتد. افراد شامل این دسته، با نیت مصرف اقدام به شرکت در طرح های فروش می کنند و در ابتدا قصدی برای فروش در بازار آزاد و کسب سود ندارند. در طرح های قبلی فروش، بسیاری از مصرف کنندگان واقعی اصلا موفق به ثبت نام نمی شدند، از همین رو فروش فوق العاده این امکان را برای آنها فراهم آورده تا حداقل نامشان در لیست ثبت نام کنندگان قرار بگیرد. با توجه به اینکه قرار است منتخبان طرح فروش فوق العاده از مسیر قرعه کشی مشخص شوند (با فرض انجام یک قرعه کشی کاملا سالم و به دور از تبانی و تقلب)، مصرف کنندگان واقعی نیز به یک اندازه شانس برنده شدن در این بخت آزمایی را خواهند داشت.

اما گروه دوم شرکت کننده در طرح فروش فوق العاده خودرو را احتمالا دلالان و واسطه گران تشکیل می دهند. آنها در طرح های فروش قبلی خودروسازان نیز شرکت کرده و توانسته اند با حربه های مختلف (از جمله اجاره کارت ملی)، تعداد زیادی خودرو ثبت نام کنند و حالا نیز می توانند شانس خود را در فروش فوق العاده هم بیازمایند. هرچند محدودیت هایی مانند کارت ملی منحصر به فرد، عدم خرید خودرو از خودروسازان طی ۳۶ ماه گذشته و نداشتن پلاک انتظامی، کار واسطه گران را برای شرکت در فروش فوق العاده سخت می کند، با این حال به نظر می رسد آنها در نهایت راه حل دور زدن این موانع را یافته و می یابند. به عنوان مثال، هنوز کارت ملی های فراوانی باقی مانده که دلالان و واسطه گران می توانند با استفاده از آنها در فروش فوق العاده شرکت کنند. با توجه به اینکه واسطه گران معمولا در تعداد بالا به ثبت نام خودروها ورود می کنند، طبعا برای برنده شدن از شانس بسیار بالاتری نسبت به مصرف کنندگان واقعی یا کلا افرادی که امکان تنها یک ثبت نام برایشان فراهم شده، برخوردار خواهند بود.

در نهایت اما گروه سوم شرکت کننده در فروش فوق العاده خودروسازان را آنهایی تشکیل می دهند که شاید از توان مالی لازم نیز برخوردار نباشند، اما به هر حال می خواهند شانس خود را در این بخت آزمایی امتحان کنند. در واقع نگاه این دسته از شهروندان به فروش فوق العاده، به نوعی با مثل معروف «سنگ مفت، گنجشک مفت» در ارتباط است و حداقل انگیزه آنها برای ثبت نام، آزمودن شانس است.

این دسته از شهروندان البته ممکن است برنامه هایی در صورت برنده شدن در قرعه کشی داشته باشند و حتی به سمت تامین وجه برای نهایی کردن ثبت نام خود بروند. به عنوان مثال، ممکن است بخشی از این شهروندان با وجود نداشتن نقدینگی و نیت قبلی برای خرید، وقتی نامشان از گوی بیرون آمد، تصمیم بگیرند به هر روشی وجه لازم برای نهایی کردن ثبت نام تامین کنند. به هر حال با توجه به فاصله زیاد قیمت کارخانه و بازار خودروها، خیلی به این فکر می کنند که می صرفد به هر نحو ممکن نقدینگی لازم برای نهایی کردن ثبت نام در فروش فوق العاده را تامین کرد، زیرا می توان پس از دریافت خودرو، آن را با قیمتی بسیار بالاتر به فروش رساند. البته احتمالا هستند کسانی در این گروه نیز که خودروی دریافتی را نمی فروشند و نگاه مصرفی به آن دارند.

این را هم اما نباید فراموش کرد که با وجود سختگیری های در نظر گرفته شده، ممکن است افراد گروه سوم به دنبال این باشند که در صورت برنده شدن در قرعه کشی، امتیاز خود را واگذار کنند. واگذاری امتیاز البته موانع قانونی دارد، اما به هر حال کار غیر ممکنی نبوده و افراد می توانند به واسطه انجام توافقات دو یا چند جانبه با دیگران، از محل این امتیاز، پولی دست و پا کنند.